Другая кангалезская вайна[12], таксама вядомая як Вялікая афрыканская вайна i Грамадзянская вайна ў ДР Конга[2] — вайна на тэрыторыі Дэмакратычнай Рэспублікі Конга, у якой удзельнічала больш за дваццаць узброеных груп, якія прадстаўлялі дзевяць дзяржаў. Да 2008 года ў выніку вайны і наступных падзей загінула 5,4 мільёна чалавек, у асноўным ад хвароб і голаду, што робіць гэтую вайну адной з самых кровапралітных у сусветнай гісторыі і самым смяротным канфліктам з часоў Другой сусветнай вайны[13].
У ходзе канфлікту замежныя ўдзельнікі фактычна, наўпрост або праз пасярэднікаў, узялі пад кантроль большую частку месцазнаходжанняў карысных выкапняў ДР Конга, такіх як золата і алмазы. Дадзеныя рэсурсы знаходзіліся ў руках Анголы, Зімбабвэ, Руанды і Уганды, якія ў гэтай сферы супрацоўнічалі з заходнімі дзяржавамі, а часам цалкам дзейнічалі ў іх інтарэсах[3][7][14][15]. Акрамя эканамічных аспектаў, у замежнага ўмяшання былі і палітычныя матывы. Так, гэтым сталі канфлікт паміж Суданам і Угандай, паўстанне УНІТА ў Анголе, якая выкарыстоўвалі тэрыторыю Конга для пастаўкі зброі і боепрыпасаў. Намібія прыняла ўдзел з-за саюзніцкіх абавязацельстваў перад Анголай. Зімбабвэ імкнуліся за кошт канфлікту стаць рэгіянальнай дзяржавай, пацясніўшы ПАР[10].
Вытокі канфлікту ўзыходзяць да генацыду ў Руандзе 1994 года, калі велізарная колькасць бежанцаў тутсі аказалася на тэрыторыі Заіра (так да 1997 года называлася Дэмакратычная Рэспубліка Конга). Пасля прыходу да ўлады ў Руандзе Руандыйскага патрыятычнага фронту ў Заір лінуў паток бежанцаў хуту, многія з якіх былі замяшаныя ў генацыдзе. Дэ-факта руандыйская грамадзянская вайна перакінулася на тэрыторыю Заіра, якую ўзброеныя групы радыкалаў-хуту выкарыстоўвалі як тылавую базу для набегаў на Руанду.
У 1996—1997 гадах новы руандыйскi ўрад на чале з Полем Кагамэ, падтрымаў выступленне кааліцыі апазіцыйных рухаў пад агульным кіраўніцтвам Ларана Кабіла супраць дыктатара Заіра Мабуту Сесе Сека. Тутсі, як руандыйскiя, так і мясцовыя, якія пражываюць на ўсходзе краіны, склалі значную частку ўзброеных сілаў мяцежнікаў. Вынікам вайны стала падзенне трыццацігадовага рэжыму Мабуту, аднак неўзабаве (у ліпені 1998 года) новы прэзідэнт Заіра Кабіла вырашыў адхіліць былых саюзнікаў ад улады. 27 ліпеня 1998 г. ён заявіў, што высылае з краіны ўсіх замежных ваенных і грамадзянскіх чыноўнікаў (пераважна тутсі) і расфарміроўваюць падраздзялення кангалезскай арміі, якiя ўкамплектаваныя асобамі неконголезского паходжання, абвінаваціўшы ix у намеры «аднавіць сярэднявечную імперыю тутсі» (Тутсіленд).
2 жніўня 1998 года тутсі (10 батальёнаў) на чале з генералам Андэканам паднялі мяцеж на ўсходзе ДРК. На наступны дзень паўстанцы ўсталявалі кантроль над гарадамі Увіра і Букаву і пачалі наступ на сталіцу Кiншасу. Да верасня мяцежнікі захопліваюць Кісангані. Урад прэзiдента Кабілы вырашыў падтрымаць ворагаў сваіх ворагаў, а менавіта хуту. Пачаліся крывавыя сутыкненні. Неўзабаве ў канфлікт у ДРК на баку ўрада прынялі ўдзел Зімбабвэ і Чад. Пазней далучаюцца Ангола i Намібія.
Неўзабаве, пасля бунту тутсі, палкоўнік Джэймс Кабарэрэ здзейсніў рэйд на сталiцу, захапіў транспартны Боінг і 3 жніўня з атрадам верных яму байцоў вылецеў з горада Гома на авіябазу горада Кітан. Пры дапамозе раскватараваных там тутсі яму ўдалося павялічыць колькасць групоўкі да 3 тысяч байцоў і фактычна адкрыць другі фронт бунту на захадзе краіны, стварыўшы сур’ёзную небяспеку для сталіцы. Да 11 жніўня ён захапіў горада Бома і Матады. 13 жніўня — ГЭС Інга, якая забяспечваюць сталіцу электраэнергіяй. Паўстанцы развілі паспяховае наступленне на сталіцу. Разгулялася бітва за Матады, у якую на баку ўрада ўмяшаліся ангольскія войскi з Кабінды пад правадырствам дэ Матоса[16]. 31 жніўня ангольскія армiя выціснула паўстанцаў з Матады, а 1 верасня з Кітан.
Нягледзячы на ваенныя поспехі ў жніўні і верасні, да кастрычніка 1998 года становішча паўстанцаў стала гэтак крытычным, што яны запрасiлi дапамогу ў Руанды, Уганда i Бурундзі. Першай уварвання на тэрыторыю суседняй дзяржавы пачала руандыйская армія, захапіўшы горад Кіндзія.
У снежні 1998 года з ПЗРК быў збіты Боінг 727-100 кампаніі «Конга Айрлайнс». Ракета трапіла ў рухавік, пасля чаго самалёт загарэўся і паваліўся ў джунглі.
Тым часам на поўдні краіны са снежня 1998 па красавік 1999 адбываюцца жорсткія баі з выкарыстаннем ваенна-паветраных сілаў паміж фарміраваннямі апазiцыi і руандыйскiмi войскамі з аднаго боку і намібійскага-зімбабвійскіх войскамі — з другога. У пачатку снежня разгарэліся жорсткія баі за горад Моба на беразе возера Танганьіка, дзе паўстанцы панеслі вялікія страты[17].
Раніцай 4 снежня 1998 года ангола-зімбабвійскіх войскі атакавалі пазіцыі паўстанцаў на захад ад горада Бумба з боку населенага пункта Ліса. Улетку 1999 разгараюцца жорсткія баі на поўначы Конга у Экватарыяльнай правінцыі паміж паўстанцамі і ўрадавымі войскамі, на баку апошніх выступае суданская авіяцыя[18].
18 ліпеня 1999 паўстанцы паўторна (першы раз іх выціснулі ў студзені) захопліваюць горад Гемена на поўначы краіны, выцесніўшы адтуль чадскiх ваенных. У кастрычніку 2000 года адбылася буйная бітва за прымежны з Замбіяй горад Пвета на беразе возера Мверу[19].
16 сакавіка 2002 г. пасля разлютаваных баёў паўстанцы захапілі горад Маліра на ўзбярэжжы возера Танганьіка[20].
14 мая 2002 г. пасля спробы няўдалага паўстання ў Кісангані, калі мяцежнікі захапілі мясцовую радыёстанцыю і заклікалі пакончыць з засіллем Руанды, здарылася бойня ў Кісангані — расправа над некалькімі мяцежнымі салдатамі і двума сотнямі падазраваных удзельнікаў выступу.
20 ліпеня 2002 года ў Прэторыі было падпісана мірнае пагадненне паміж прэзідэнтам Жазефам Кабіла і руандыйскiм прэзідэнтам-тутсі Полем Кагамэ аб вывадзе 20-тысячны кантынгенту руандыйскай арміі, афіцыйным прызнанні арганізацый тутсі на тэрыторыі Конга, раззбраенні ўзброеных фармаванняў хуту. Генерал-маёр Жан-П’ер Андэкан стаў міністрам абароны новага часовага ўрада ДР Конга. Нязначныя баявыя дзеянні ішлі да лета 2003 года.
За час вайны, па розных ацэнках, загінула ад 4 да 5,4 мільёнаў чалавек, галоўным чынам ад эпідэмій і голаду.
Паўстанцкія ваенізаваныя групоўкі займаліся экспрапрыяцыяй буйной рагатай жывёлы ў мясцовага насельніцтва. Бралі падатак па 1 долары з хатняй гаспадаркі. Паўмільёна жанчын падвергліся сэксуальнаму гвалту. У тым ліку былі выпадкі згвалтавання пяцігадовых.
У 2004—2009 гадах у Ківу працягваўся разлютаваны канфлікт паміж урадам ДРК і паўстанцамі тутсі. У 2012—2013 гадах у Конга бушавала новая вайна, на гэты раз паміж урадавымі войскамі прэзідэнта Кабіла пры падтрымцы міратворцаў ААН (MONUSCO) і паўстанцамі з «Руху 23 сакавіка», якіх падтрымлівалі Руанда і Уганда.
Гл. таксама: Авіяспецыялісты былых савецкіх рэспублік у Афрыцы і Найміты з былых савецкіх рэспублік у Афрыцы Пасля распаду СССР вялікая колькасць вайскоўцаў па розных прычынах вымушаны былі сысці са службы. Падобная сітуацыя была і ў грамадзянскіх галінах. У пошуках заробку яны накіраваліся ў розныя «гарачыя кропкі» як на постсавецкай прасторы, так і па-за ёй. Па словах прэзідэнта расійскай Асацыяцыі лётнага складу Анатоля Качура, за мяжу з’ехалі каля 7 тыс. лётчыкаў і тэхнікаў з былога СССР, большасць з іх па прыватных кантрактах. Лёс многіх застаўся невядомым. Толькі ў Афрыцы з 400 пілотаў, якія ляталі па прыватных кантрактах, палова трапіла ў палон ці загінула[21]. Непасрэдна ў ДР Конга найміты з СНД з’явіліся яшчэ ў сярэдзіне 1990-х, некаторыя з іх удзельнічалі ў Першай кангалезскай вайне. Большасць з’яўляліся пілотамі ваеннай і грамадзянскай авіяцыі і дзейнічалі ў інтарэсах урадавых сіл. У Другой кангалезскай вайне таксама зафіксаваны іх удзел.
Лётчыкі грунтаваліся на аэрадромах Гома і Букаву, сярэдняя заработная плата наймітаў складала ад 1 да 1,5 тысяч долараў у месяц. Баявыя вылеты ажыццяўляліся на чатырох Су-25, закупленых у Грузіі па кантракце 1999 года Тбіліскага авіяцыйнага завода, у тым ліку два самалёты пабудовы 1991 года (завадскія нумары 25508110578 і 25508110579, бартавыя нумары ВПС ДРК FG-500 і FG-501) і два самалёты новай пабудовы 1999 года (завадскія нумары 25508110580 і 25508110581, бартавыя нумары ВПС ДРК FG-502 і FG-503). Дастаўка машын з Тбілісі ў ДРК была ажыццёўлена ў канцы 1999 — пачатку 2000 гадоў, пасля чаго дадзеныя чатыры штурмавікі склалі аснову баявога патэнцыялу ВПС краіны[1].
У жніўні 2001 года ў джунглях з-за адмовы рухавіка разбіўся самалёт Ан-28, які належаў мясцовай кампаніі Agefreco Air. На месцы катастрофы, за 25 км ад аэрапорта горада Букаву, байцы з атрадаў паўстанцаў і мясцовыя жыхары знайшлі целы дваіх пілотаў і трохгадовага кангалезскага дзіця. Яшчэ сем чалавек, якія знаходзіліся ў самалёце, атрымалі раненні. Як заявіў уладальнік самалёта Патрыс Башэнгезі, яго пілатавалі Генадзь Соснін (грамадзянін Расіі) і Садырдат Аралееў (грамадзянін Казахстана)[21].
З канцом вайны грамадзяне з дзяржаў СНД засталіся ў краіне і ўдзельнічалі ў наступных ваенных канфліктах (гл. Канфлікт у Ківу, Ітурыйскі канфлікт). У снежні 2006 года Су-25 (борт FG-503) быў страчаны падчас катастрофы, дзе загінуў лётчык з Беларусі А. П. Ліхаткін. У чэрвені 2007 года разбіўся борт FG-501, загінуў украінскі лётчык А. А. Моргатаў[1]. У студзені 2017 года ў правінцыі Ківу пацярпелі крушэнне два Мі-24, за штурвалам якіх былі беларускія ваенныя спецыялісты і грузінскія найміты. Адзін з грузінаў трапіў у палон да паўстанцаў, якія прызначылі за яго выкуп. Улетку таго ж года палонны загінуў у перастрэлцы.