wd wp Пошук:
    ⬜

    Бачны бок Месяца

    Выгляд Месяца з Зямлі

    Бачная бок Месяца — частка месяцавай паверхні, бачная з Зямлі.

    Апісанне

    З-за таго, што перыяд вярчэння вакол Зямлі і перыяд вярчэння вакол сваёй восі ў Месяца супадаюць, з Зямлі можна назіраць толькі адно паўшар’е Месяца. Прычынай гэтай сінхранізацыі лічаць прылівы, якія Зямля выклікае ў месяцавай кары[1]. Таксама ўплыў можа аказваць і нераўнамернае размеркаванне масы ў кары Месяца[2].

    Лібрацыі

    Месяцавыя либрации

    Кручэнне Месяца вакол восі і вакол Зямлі супадаюць не зусім дакладна: вакол Зямлі Месяц звяртаецца з зменнай кутняй хуткасцю прычыны эксцэнтрысітэту месяцавай арбіты (другі закон Кеплера) — паблізу перигея рухаецца хутчэй, паблізу апагею павольней. Аднак кручэнне Месяца вакол уласнай восі раўнамерна. Гэта дазваляе ўбачыць з Зямлі заходні і ўсходні краю зваротнай боку Месяца. Гэта з’ява называецца аптычнай лібрацыяй па даўгаце. Ёсць і аптычная лібрацыя па шыраце: вось кручэння Месяца не дакладна перпендыкулярная плоскасці яе арбіты, таму раз у месяц з Зямлі відаць паўночны і (праз паўмесяца) паўднёвы край зваротнай боку. Сукупнасць гэтых з’яў дазваляе назіраць каля 59 % месячнай паверхні.

    Таксама існуе фізічная лібрацыя, абумоўленая ваганнем спадарожніка вакол становішча раўнавагі ў сувязі са зрушэннем цэнтра цяжару ядра, а таксама ў сувязі з дзеяннем прыліўных сіл з боку Зямлі. Гэтая фізічная лібрацыя мае велічыню 0,02° па даўгаце з перыядам 1 год і 0,04° па шыраце з перыядам 6 гадоў.

    Рэльеф і паверхня

    Асноўны артыкул: Селенаграфія Да 1959 года, калі ўпершыню быў сфатаграфаваны зваротны бок, бачны бок з’яўляўся адзіным прадметам вывучэння селенаграфіі. А з-за таго, што многія дэталі паверхні можна разглядзець няўзброеным вокам, складанне карт Месяца пачалося яшчэ ў старажытнасці. У XVII стагоддзі італьянскі астраном Джавані Рычолі прысвоіў узвышшам і ўпадзінам на Месяцы назвы, якія захаваліся да гэтага часу.

    З Зямлі на Месяцы можна ўбачыць розныя селеналагічныя утварэнні — моры, кратары, горы і горныя ланцугі, разломы, расколіны.

    «Марамі» на Месяцы з’яўляюцца цёмныя вобласці, якія з’яўляюцца адносна роўнымі ўчасткамі паверхні спадарожніка, пакрытымі застылай лавай, у супрацьлегласць светлым абласцях — «мацерыка», якія пакрытыя рэгалітам, пылам, камянямі. Моры падраздзяляюцца на ўласна моры, акіяны, азёры, залівы і балоты. На бачным боку знаходзіцца значна больш мораў, чым на зваротнай (21 мора, адзін акіян і 16 азёр супраць 2 мораў і 3 азёр) і самі моры большага памеру. Магчыма з-за такой розніцы Месяц і звернуты да Зямлі адным бокам.

    Месяцавыя кратары — сляды ад удараў метэарытаў аб паверхню спадарожніка Зямлі. Большасць кратараў на звернутай да нас боку названа па імя славутых людзей у гісторыі навукі, такіх як Ціха Бразе, Капернік і Пталемей. У адрозненне ад адваротнага боку, на бачнай частцы кратары значна меншага памеру: кратар Баі — найбуйнейшы кратар бачнага паўшар’я (дыяметрам 287 км), значна меншы за кратары на нябачным з Зямлі боку, яны могуць перавышаць па памерах некаторыя месяцавыя моры, а ўдарны кратар Басейн Паўднёвы полюс — Эйткен, больш кратара Баі ў 25 разоў (ён размешчаны на паўднёвым месячным полюсе, і вялікая частка яго адносіцца да адваротнага боку). Колькасць кратараў на бачным боку Месяца менш, чым на зваротным, але ўсё роўна вельмі вялікая — 300 000 дыяметрам больш за кіламетр.

    Мацерыкі Месяца перасякаюць горныя хрыбты. Яны размешчаны пераважна ўздоўж «узбярэжжаў» мораў. Месяцавыя горныя хрыбты называюцца па назвах зямных горных ланцугоў: Апеніны, Каўказ, Альпы, Алтай.

    Паводле дадзеных, атрыманых са спадарожнікаў, абодва бакі Месяца маюць гравітацыйныя анамаліі, але калі на адваротным боку хаатычна раскіданыя як станоўчыя, так і адмоўныя анамаліі, то на бачнай частцы маюцца пераважна станоўчыя анамаліі гравітацыйнага поля, яны ствараюцца выхадамі шчыльных парод і выразна лакалізаваны ў прасторы[3].

    Паводле некаторых даследаванняў, паверхня бачнага боку Месяца значна старэйшая за кару на зваротным боку, розніца ва ўзросце можа даходзіць да паўмільярды гадоў[4].

    Становішча на зямным небе

    З-за таго, што традыцыйныя тэлескопы паказвалі перавернуты малюнак, месяцавыя карты таксама стваралі перавернутымі. Пры гэтым усходнім называлі край месяцавага дыска, блізкі да кропкі ўзыходу Месяца на небе Зямлі (левы ў Паўночным паўшар’і, але на перавернутай карце — правы), а ў заходнім — край, блізкі да кропкі заходу Месяца (правы ў Паўночным паўшар’і, але на перавернутай карце — левы). У 1961 годзе Міжнародным Астранамічным Саюзам было прынятае пагадненне аб змене бакоў усход—захад з вышэйпаказанай сістэмы на аналагічную геаграфічнай (гл. Селенаграфічныя каардынаты). Такім чынам, у паўночных шыротах Зямлі ўсход бачнага боку (Мора Багацця) бачны справа, яе захад (Акіян Бур) — злева, поўнач — уверсе, поўдзень — унізе.

    Дакладная арыентацыя Месяца на небе залежыць ад геаграфічнай шыраты зямнога назіральніка і ад узыходжання Месяца:

    Фазы Месяца

    Месяцавая паверхня рассейвае сонечнае святло, якое падае на яго. Змены абрысаў асветленай часткі паверхні Месяца на небе атрымалі назву месяцавых фаз. Пры арбітальным руху змяняецца ўзаемнае размяшчэнне Зямлі, Месяца і Сонца, і назіраны з Зямлі тэрмінатар перамяшчаецца па бачным боку Месяца, што і выклікае змену яе выгляду.

    Кароткачасовыя месяцавыя з’явы

    На бачным боку Месяца са старажытных часоў назіраюць розныя непрацяглыя лакальныя анамаліі, не ўсе з якіх растлумачаны навукай на дадзены момант.

    Зноскі

    1. ↑ «Общий курс астрономии». авт. Э. В. Кононович и В. И. Мороз УРСС, М. 2001 г, стр. 119.
    2. ↑ Статья «Луна» в энциклопедии «Кругосвет»
    3. ↑ Темная сторона Луны / Science-блог / Архив / Блоги / Newslab.
    4. ↑ Новости: Невидимая сторона Луны моложе видимой

    Спасылкі

    Тэмы гэтай старонкі (3):
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Старонкі з модулем Hatnote з чырвонай спасылкай
    Катэгорыя·Паверхня Месяца
    Катэгорыя·Даследаванне Месяца