wd wp Пошук: ⬜

Язэп Станіслававіч Башко

Гэты артыкул ці раздзел патрабуе перапрацоўкі.

Калі ласка, палепшыце артыкул у адпаведнасці з правіламі напісання артыкулаў.

Язэп Башко (руск.: Иосиф Башко; лат.: Jāzeps (Jezups) Baško; 27 снежня 1888, в. Кастырэ Ясмуйжскай воласці Дзвінскага павета Віцебскай губерні, цяпер Рушонская воласць Рыебіньскага краю Латвіі — 31 мая 1946) — расійскі, савецкі і латвійскі ваенны дзеяч беларускага паходжання. Лётчык. Палкоўнік РІА і генерал латвійскай арміі. Камандзір бамбардзіроўшчыка ЭПК (эскадры паветраных караблёў) «Ілля Мурамец-Кіеўскі». Камандзір «Чырвонай ЭПК». Камандуючы Ваенна-паветранымі сіламі Латвіі[1]. Запісаны ў Залатую кнігу лепшых лётчыкаў. Аўтар першых кніг па авіяцыі на латышскай мове.

Біяграфія

Нарадзіўся ў сям’і беларускіх сялян-каталікоў. Скончыў Мікалаеўскае інжынернае вучылішча і Афіцэрскую паветраплавальную школу. У кастрычніку 1914 года быў накіраваны ў ЭПК «Ілля Мурамец», дзе служыў ад памочніка камандзіра карабля да камандзіра баявога атрада. За час службы ў РІА атрымаў званне палкоўніка.

З 1916 г. штабс-капітан Я. С. Башко камандуе 3-м баявым атрадам Эскадры «Мураўцаў» на Заходнім фронце у складзе 4-х «ІМ» з прыдадзенай супрацьпаветраная артылерыйскай батарэяй і самалётамі прыкрыцця С-16. Месцам базіравання было выбрана Станькава (маёнтак графа Чапскага) ля Менска[2] (цяпер, часткова, тэрыторыя 977-й артылерыйскай базы ўзбраення УС РБ). У студзені 1917 г., кіруючы паветраным караблём «Ілля Мурамец» ўстанавіў сусветны рэкорд, падняўшыся на вышыню 5200 метраў.[3] Пад’ём быў спынены з-за вострага кіслароднага галадання экіпажа.

У студзені 1918 г. агульным сходам чыноў быў абраны начальнікам баявога атрада «ІМ». У выніку адступлення бальшавіцкіх войск Я. С. Башко 21.02.1918 на ІМ-«Кіеўскі» паспрабаваў пераляцець (куды?), але праз адмову авіяцыйнай тэхнікі здзейсніў пасадку ля Бабруйска і застаўся ў корпусе Доўбар-Мусніцкага ў Бабруйску ў складзе польскага авіяцыйнага аддзела, якім камандаваў Пётр Абакановіч. У выніку нямецкага ўльтыматыму па разбраенні польскага корпуса Доўбар-Мусніцкага 23.05.1918 на ІМ-«Кіеўскі» здзейсніў няўдалы пералёт у Мурманск, аварыйна сеўшы ў Смаленскай губерні, дзе быў арыштаваны ЧК, але праз месяц вызвалены. Служыў у савецкай авіяцыі, камандзір «Чырвонай ЭПК».

У 1921 г. вярнуўся ў Латвію, служыў у латвійскай авіяцыі, узначаліўшы яе рэфармаванне і развіццё. У 1925 г. у складзе латышскай дэлегацыі у Літве сустракаўся з камандуючым вайсковай авіяцыяй Літвы В. В. Краўцэвічам [4] — таксама беларусам па паходжанні. З 1938 г. — Начальнік усёй авіяцыі Латвіі (у тым ліку і цывільнай). 10.05.1940 стаў генералам. Пасля прыходу савецкіх войскаў звольнены са службы ў гэтым жа годзе «па хваробе».

У час акупацыі адмовіўся ад супрацоўніцтва з немцамі і з’ехаў у сваю вёску Кастырэ. У 1943 годзе з-за шматлікіх раненняў і траўмаў, атрыманых у авіяцыйных аварыях, часткова страціў зрок. Памёр 31.05.1946. Пахаваны на могілках Kiriki.

Па ўспамінах нявесткі, Валянціны Башко,[5] Я. С. Башко «часта прыгадваў беларускія мясціны, над якімі лятаў. Часта скідваў над хутарамі ласункі беларускім дзецям». Размаўляў з латгальскім акцэнтам. Меў за талісман зашмальцаваную лётную куртку і сабаку Лізу, якую заўсёды браў у палёт.

Узнагароды

У Расійскай Імператарскай Арміі:

Ордэн Святога Станіслава 3-й ступені (21.10.1913),
Ордэн Святой Ганны 3-й ступені (05.06.1914),
Ордэн Святой Ганны 4-й ступені з надпісам «За адвагу» (10.06.1915),
Ордэн Святога Станіслава 2-й ступені з мячамі (10.06.1915),
Ордэн Святога Уладзіміра 4-й ступені з мячамі і бантам ((18.06.1915),
Ордэн Святога Георгія 4-й ступені (08.07.1915),
Ордэн Святой Ганны 2-й ступені з мячамі (28.11.1915),
Ордэн Святой Ганны 4-й ступені з надпісам «За адвагу» (26.01.1917),
Ордэн Святога Уладзіміра 3-й ступені з мячамі і бантам (05.10.1917);
Георгіеўская зброя (26.04.1917).

У Латвійскай арміі:

Ордэн Трох зорак 3-й ст. (1929),
Ордэн Белага льва 3-й ст. (1933),
Ордэн Арлінага крыжа 3-й ст. (1933),
Ордэн Белай ружы Фінляндыі 3-й ст. (1933),
крыж Ватыкана «Benemerenti» 2-й ст. (1933),
Ордэн Адраджэння Польшчы 3-й ст.,
Крыж Заслугаў айзсаргаў (1935),
Ордэн Віестура 2-й ст. (1939)

Публікацыі

Я. С. Башко аўтар мемуараў пра 1-ю сусветную вайну, якія былі выдадзены ў Латвіі ў 1939 годзе пад назвай «Над зямлёй ворага».

У выданнях «Latvijas Kareivis», «Spārnotā Latvija», «Aizsargs», а таксама.

«Aviācijas taktika»
«Aviācijas darbība piemēros»
«Latviešu konversācijas vārdnīca» (раздзел авіяцыі)
«Ātruma grafika»

Зноскі

↑ Latvijas Kara aviācijas vēsture no 1919. gada līdz 1940.gadam Архівавана 14 красавіка 2012.
↑ З.Вайцэховіч. Гістарычны альбом «Лётніцтва», 2009
↑ http://retroplan.ru/encyclopaedia.html?sobi2Task=sobi2Details&sobi2Id=317
↑ http://wap.aviaww1.forum24.ru/?1-15-0-00000013-000-0-0
↑ фильм ОНТ — Первая мировая. Авиаторы

Літаратура

Дольников М. Л., Дольникова М. Л. Икары российского неба. — Ногинск, 2005. — 251 с.
Э.Брувеліс. Гісторыя авіяцыі Латвіі
Інга Абеле. Гістарычны раман «Плецены манах»
Briedis, Emils Latviesa Stasts
Bruvelis, Edvins Latvijas Aviacijas Vesture
Krastins, Karlis in Daugavas Vanagu Menesraksts, 1990, No.5
Latvijas Kareivis May 30, 1931
Latvijas Kareivis June 2, 1931
Prieditis, Erichs Eriks Latvijas Kara Flote
Вайцэховіч З. Гістарычны альбом. Лётніцтва. Ч.2. — Мн.: УП «Камет», 2009.

Зноскі

Спасылкі

БАШКО Иосиф Станиславович — біяграфія на Retroplan.ru
біяграфія (англ) Архівавана 17 ліпеня 2016.
біяграфія (лат.)
Ģenerālis no Latgales(недаступная спасылка)
Офицеры РИА
http://www.mil.lv/lv/Vienibas/Aviacijas_baze/Par%20Mums/Vesture.aspx Архівавана 14 красавіка 2012.