wd wp Пошук:
    ⬜

    Пальчатакарэннік плямісты

    Пальчатакарэннік плямісты[3], Ятрышнік плямісты[4] (Dactylorhiza maculata) — від шматгадовых травяністых раслін роду Пальчатакарэннік (Dactylorhiza) сямейства Архідныя (Orchidaceae).

    Назва

    Ятрышнік плямісты, зязюлін падарак, зязюлька[5], зязюльчыны слёзы, сярдзечнік[5][6], зязюліны слёзы, каманішнік, чортава ручка[7][8], канвалія, кукулька[9], кукушка[4][5].

    Батанічнае апісанне

    Пальчатакарэннік плямісты — шматгадовая расліна вышынёй ад 15 (25[10]) да 50[11] см.

    Клубень пальчаты, пляскаты[10].

    Сцябло прамое, адзіночнае, шчыльнае, каля 8 мм таўшчынёй у аснове[10].

    Лісце нешматлікае, буйное, цёмна-зялёнае, з круглявымі фіялетавымі плямамі; па форме лісце адрозніваецца ўверх па сцябле ад даўгавата-ланцэтнага, тупога або завостранага да завостранага, лінейнага або шылападобна-лінейнага, часта крыху звілістае[10].

    Кветкі сабраны ў густыя, шматкветкавыя коласападобныя суквецці 3-9 см даўжынёй і 3-4 см у дыяметры[10]. Афарбоўка кветак разнастайная: ружаватая, лілаватая, чырвоная, часам амаль белая[12]. Губа коратка-трохлопасцевая, з дробнымі фіялетавымі плямкамі, размешчанымі падоўжнымі выгінастымі радамі, якія раз’яднаныя або зліваюцца ў кароткія лініі; сярэдняя лопасць губы значна карацей і вузей бакавых, трохкутная, тупаватая, 2-3 мм даўжынёй. Цвіце ў чэрвені-ліпені[10].

    Плод — каробачка са шматлікім дробным насеннем. Плоданасіць у ліпені-жніўні, размнажаецца насеннем[10].

    Арэал

    Арэал віду цягнецца ад Атлантычнага ўзбярэжжа Еўропы да Цэнтральнай Сібіры, расліна сустракаецца таксама ў Паўночна-Заходняй Афрыцы[13]. Рассеяна распаўсюджаны амаль на ўсёй тэрыторыі еўрапейскай часткі Расіі, але пераважна ў паўночных і цэнтральных раёнах Нечарназем’я, даходзячы на ўсход да Заволжжа[10].

    У Беларусі сустракаецца па ўсёй тэрыторыі[14].

    Расце ў сырых замшэлых лясах, на вільготных лугах, прагалах, часта па сфагнавых мхах[10].

    Вырошчванне ў культуры

    У ГБС вегетуе з сярэдзіны кастрычніка па верасень. Цвіце ў чэрвені. Не плоданасіць. Вышыня 20—25 см[15].

    Значэнне і выкарыстанне

    Выкарыстоўваецца ў народнай медыцыне; добры меданос.

    Лекавае прымяненне

    Лекавай сыравінай з’яўляюцца клубні. Збіраюць маладыя клубні неўзабаве пасля цвіцення расліны, чысцяць ад зямлі, мыюць у халоднай вадзе і на 2-3 хвіліны апускаюць у кіпень, каб клубні не прарасталі падчас сушкі. Сушаць пры тэмпературы не больш за 50 градусаў. Высушаныя клубні называюцца салепам.

    Валодае ахінальным, супрацьзапаленчым, змягчальным, агульнаўмацавальным дзеяннем. Салеп, расцёрты у парашок і змяшаны з вадой, віном або малаком, выкарыстоўваецца пры нястраўнасцях, гастрытах і калітах, пры атручванні некаторымі ядамі, хваробах мачавога пузыра[16].

    Ахова

    Занесены ў Чырвоную кнігу Беларусі (1996).

    Зноскі

    1. ↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
    2. ↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісванай у гэтым артыкуле групы раслін да класа аднадольных гл. раздзел «Сістэмы APG» артыкула «Аднадольныя».
    3. ↑ Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.12: Палікрат — Праметэй / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 12. — 560 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0198-2 (Т. 12).
    4. 1 2 Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь.. — Минск: «Наука и техника», 1967. — С. 90. — 160 с. — 2 350 экз. — у крыніцы пад назвай Orchis maculata L.
    5. 1 2 3 Анненков Н.(руск.) бел. Ботанический словарь, Спб, 1878
    6. ↑ З. Верас, Беларуска-польска-расейска-лацінскі ботанічны слоўнік, Выданне газеты «Голас беларуса», Друкарня С. Бэкэра. Вiльня, Субач 2, 1924
    7. ↑ Васількоў І. Г. Матэрыялы да флоры Горацкага раёна. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. III. Горы-Горкі, 1927
    8. ↑ Ганчарык М. М. Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. Горы-Горки, 1927
    9. ↑ Шатэрнік М. В. Краёвы слоўнік Чэрвеньшчыны. Мінск, 1929
    10. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. 389. Dactylorhiza maculata (L.) Soó (Orchis maculata L.) — Пальчатокоренник пятнистый // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3-х томах. — М.: Т-во научных изданий КМК, Ин-т технологических исследований, 2002. — Т. 1. Папоротники, хвощи, плауны, голосеменные, покрытосеменные (однодольные). — С. 499. — ISBN 8-87317-091-6.
    11. ↑ Иллюстрированный определитель растений Ленинградской области / Под ред. А. Л. Буданцева и Г. П. Яковлева(руск.) бел.. — М.: Товарищество научных изданий КМК, 2006. — С. 644—647. — 799 с. — 700 экз. — ISBN 5-87317-260-9.
    12. ↑ Маевский П. Ф. Флора средней полосы европейской части России. — 10-е исправленное и дополненное. — М.: Товарищество научных изданий КМК, 2006. — С. 170—172. — 600 с. — 5 000 экз. — ISBN 5-87317-321-5.
    13. ↑ Dactylorhiza maculata: інфармацыя ў базе дадзеных Каралеўскіх батанічных садоў Кью(англ.)  (Праверана 25 верасня 2009)
    14. ↑ Ятрышники // Лекарственные растения и их применение. — 5-е, перераб. и. доп.. — Мн.: «Наука и техника», 1974. — С. 98-99. — 592 с. — 120 000 экз.
    15. ↑ А. К. Скворцов, Н. В. Трулевич, 3. Р. Алфёрова, Н. С. Алянская, В. Н. Ворошилов, В. М. Двораковская, С. А. Курганская, В. П. Сурова, Н. И. Фомичёва, А. Е. Холдеева. Интродукция растений природной флоры СССР. Справочник.. — М.: Наука, 1979.
    16. ↑ Елина Г. А. Аптека на болоте. — Санкт-Петербург: Наука, 1993. — С. 328−329. — 496 с. — ISBN 5-02-026709-0.

    Літаратура

    Тэмы гэтай старонкі (7):
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Артыкулы з пераазначэннем значэння з Вікідадзеных
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Запыты на пераклад з рускай
    Катэгорыя·Расліны паводле алфавіта
    Катэгорыя·Старонкі з нелікавымі аргументамі formatnum
    Катэгорыя·Архідныя
    Катэгорыя·Флора Афрыкі
    Катэгорыя·Флора Еўразіі