wd wp Пошук: ⬜

Хурыты

Хуры́ты † — старажытныя плямёны, па сваёй мове роднасныя урартам.

Хурыты вядомы з 3-га тыс. да н.э. ў Паўночнай Месапатаміі і на левых прытоках ракі Тыгр, у 2-м тыс. да н.э. таксама ў верхнім і сярэднім цячэнні ракі Еўфрат, у Сірыі, у гарах Таўра, месцамі ў Палесціне і інш. Xурытаў звязваюць з кура-аракскай культурай. Лічыцца, што цэнтрам іх распаўсюджання было Закаўказзе. У Сірыі і Месапатаміі жылі ўперамежку з семітамі.

У XVI—XIII ст. да н.э. хурыты заснавалі ў Паўночна-Заходняй Месапатаміі дзяржаву Мітані і паўплывалі на Хецкае царства. У 1-м тыс. да н.э. жылі разарванымі арэаламі па заходніх, паўночных і ўсходніх ускраінах Армянскага нагор’я.

Паходжанне

Першыя даследчыкі Мітані прынялі хурытаў за індаеўрапейцаў, паколькі ў тэкстах гэтай дзяржавы сустракаліся індаарыйскія імёны людзей і багоў. Аднак далейшыя даследаванні паказалі, што хурыцкая мова была звязана з урарцкай, але не з індаеўрапейскімі, а індаарыйскія імёны сустракаюцца толькі сярод вышэйшых колаў Мітані.

У нашы дні разглядаюцца тры асноўныя версіі паходжання хурытаў і ўрартаў:

• Продкі хурытаў і ўрартаў мігрыравалі з Месапатаміі. Дадзеная версія засноўвалася на быццам бы антрапалагічным падабенстве хурытаў і шумераў, але не знайшла падцверджанняў.
• Продкі хурытаў і ўрартаў мігрыравалі з Каўказа. Ігар Дзьяканаў знаходзіў падабенствы ў хурыцкай і нахскіх мовах. Меркаваная прарадзіма — Кура-аракская культура.
• Хурыты з’яўляюцца прамымі нашчадкамі неалітычнага насельніцтва Блізкага Усходу.

Мова

Асноўны артыкул: Хурыцкая мова

Матэрыялы для вывучэння хурыцкай мовы: надпіс хурыцкай жрыцы Цішары з Уркіша (3-е тыс. да н.э.), рэлігійныя тэксты з Мары і Вавілоніі, акадска-хурыцкія білінгвы (двухмоўныя тэксты) і фрагменты шумерска-хурыцкага слоўніка з Угарыта, рэлігійна-літаратурныя тэксты з Хатусаса (гл. Багазкёй; 2-е тыс. да н.э.) і інш.

У сваёй пісьменнасці карысталіся рознымі відамі клінапісу.

Рэлігія

Рэлігія хурытаў была політэістычнай, заснаванай на веры ў шматлікіх багоў.

Міфалогія, культы і рытуалы хурытаў не з’яўляліся чымсьці аднастайным, не было адзінай сістэмы[1]. Хурыты актыўна пераймалі ў свой пантэон багоў іншых народаў, або атаясамлялі іх з ужо наяўнымі. Асабліва актыўна яны ўзаемадзейнічалі з месапатамскім пантэонам[1].

Існавалі агульнапрызнаныя ва ўсіх хурытаў бажаства, напрыклад Тэшуп (бог буры і цар астатніх багоў[2]). Самая галоўная багіня хурытаў — Шавушка. У яе падпарадкаванні былі пытанні цялеснага кахання і войны[3]. што характэрна, у Царстве Мітані яе навогул шанавалі як вярхоўную багіню[4]. Богам Сонца і Месяца быў Шыміке[5]. Да найстаражытнейшых запазычаных багоў адносіцца Нерыгал[6].

Да дахурыцкіх, аднак шанаваных хурытамі багоў, можна аднесці бога вайны Аштабі[7]. Існавалі ў хурыцкім пантэоне і так званыя падземныя богі[7].

Найбольш важныя багі:

• Кумарбі — вышэйшы бог, заступнік Уркеша.
• Хепат — багіня жыцця, звязаная з культам мацярынства.
• Тэшуб — бог надвор’я, блізкі па функцыях урарцкаму богу Тэйшэба.
• Шаушка — багіня ўрадлівасці. Культ Шаушкі блізкі да культу Іштар.
• Шымегі — бог сонца.

У дзяржаве Мітані вышэйшыя колы таксама шанавалі індаарыйскіх багоў.

Міфалогія

Магчымасці вывучэння хурыцкай міфалогіі абмежаваныя крыніцамі з Хатусы[8]. Большасць хурыцкіх міфаў дайшло да нас на хецкай мове.

У цэнтры даступнай нам хурыцкай міфалогіі стаіць уяўленне пра чаргаванне пакаленняў багоў і іх спадчынасці[9]. Цікавым прадстаўніком хурыцкай міфалогіі з’яўляецца «Песня пра царства ў нябёсах», якая апавядае пра ўсталяванне панавання бога буры[10].

З аднаго боку, хурыты запазычылі сюжэты месапатамскай міфалогіі. З другога, яны аказвалі ўплыў на вераванні іншых народаў Блізкага Усходу.

Зноскі

1. 1 2 Вильхельм, Гернот. Древний народ хурриты: Очерки истории и культуры. — Москва: Наука, 1992. — С. 87. — 158 с. — ISBN 5-02-016596-4.
2. ↑ Вильхельм, Гернот. Древний народ хурриты: Очерки истории и культуры. — Москва: Наука, 1992. — С. 88. — 158 с. — ISBN 5-02-016596-4.
3. ↑ Вильхельм, Гернот. Древний народ хурриты: Очерки истории и культуры. — Москва: Наука, 1992. — С. 89. — 158 с. — ISBN 5-02-016596-4.
4. ↑ Вильхельм, Гернот. Древний народ хурриты: Очерки истории и культуры. — Москва: Наука, 1992. — С. 90. — 158 с. — ISBN 5-02-016596-4.
5. ↑ Вильхельм, Гернот. Древний народ хурриты: Очерки истории и культуры. — Москва: Наука, 1992. — С. 92. — 158 с. — ISBN 5-02-016596-4.
6. ↑ Вильхельм, Гернот. Древний народ хурриты: Очерки истории и культуры. — Москва: Наука, 1992. — С. 94. — 158 с. — ISBN 5-02-016596-4.
7. 1 2 Вильхельм, Гернот. Древний народ хурриты: Очерки истории и культуры. — Москва: Наука, 1992. — С. 97. — 158 с. — ISBN 5-02-016596-4.
8. ↑ Вильхельм, Гернот. Древний народ хурриты: Очерки истории и культуры. — Москва: Наука, 1992. — С. 99. — 158 с. — ISBN 5-02-016596-4.
9. ↑ Вильхельм, Гернот. Древний народ хурриты: Очерки истории и культуры. — Москва: Наука, 1992. — С. 100. — 158 с. — ISBN 5-02-016596-4.
10. ↑ Вильхельм, Гернот. Древний народ хурриты: Очерки истории и культуры. — Москва: Наука, 1992. — С. 101. — 158 с. — ISBN 5-02-016596-4.

Літаратура

• Хурыты // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 17: Хвінявічы — Шчытні. — С. 76. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0279-2 (т. 17), ISBN 985-11-0035-8.
• Wilhelm, G. The Hurrians. / Gernot Wilhelm. — Warminster, 1989. ISBN 0856684422
• Вильхельм, Гернот. Древний народ хурриты: Очерки истории и культуры. — Москва: Наука, 1992. — 158 с. — ISBN 5-02-016596-4.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Хурыты
• The Hurrians
• Hurrians and subarians
• Robert Antonio, The Hurrians. The Rise of the Hurrians Архівавана 27 мая 2011.
• Hurrian Empire of Mitanni (Naharina / Hanigalbat)

Тэмы гэтай старонкі (6):
Катэгорыя·Старажытны Блізкі Усход
Катэгорыя·Вікіпедыя·Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю з назвай артыкула
Катэгорыя·Зніклыя народы Пярэдняй Азіі
Катэгорыя·Месапатамія
Катэгорыя·Вікіпедыя·Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю з нумарамі старонак
Катэгорыя·Вікіпедыя·Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю без аўтара