wd wp Пошук:
    ⬜

    Смаленская губерня

    Смаленская губерня — адміністрацыйная адзінка ў складзе Расійскай імперыі і РСФСР у 1708—1929 гадах. Губернскі цэнтр — Смаленск.

    Геаграфія

    Межавала з поўначы і паўночнага ўсходу з Цвярской губерняй, з усходу — Маскоўскай і Калужскай, з паўднёвага ўсходу — Арлоўскай, з поўдня — Чарнігаўскай, з захаду — Магілёўскай, з паўночнага захаду — Віцебскай і Пскоўскай.

    Гісторыя

    Смаленская губерня ўтворана ў складзе Расійскай імперыі ў 1708 годзе.

    25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай беларуская частка Смаленскай губерні абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 года згодна з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі большая частка Смаленскай губерні ўключалася ў Беларускую ССР, аднак 16 студзеня ЦК РКП(б) пастанавіў выключыць яе са складу рэспублікі. 23 студзеня Смаленскі губком абвясціў пра выхад з БССР[3]. I Усебеларускі з’езд Саветаў, які прайшоў 2-3 лютага, прызнаў Смаленскую губерню часткай РСФСР.

    У 1929 г. губерня была скасавана, а яе тэрыторыя ўвайшла ў склад Заходняй вобласці.

    Адміністрацыйны падзел

    Утворана ў складзе 17 гарадоў з паветамі: Смаленск, Рослаўль, Дарагабуж, Вязьма, Белы, Пагарэлае Гарадзішча, Зубцоў, Старыца, Сярпейск, Казельск, Мяшчоўск, Масальск, Чакалін, Барысава-Гарадзішча, Перамышль, Варатынск, Адоеў.

    У 1713 г. была расфармавана, большая частка яе адышла да Рыжскай губерні.

    У 1726 г. Смаленская губерня была адноўлена ў складзе 5 паветаў: Смаленскага, Бельскага, Вяземскага, Дарагабужскага і Рослаўскага.

    У 1775 г. была пераўтворана ў Смаленскае намесніцтва. Утвораны 7 новых паветаў: Гжацкі, Ельнінскі, Касплянскі, Краснінскі, Парэцкі, Рупасаўскі, Сычэўскі. Праз 2 гады Рупасаўскі павет пераўтвораны ў Юхнаўскі, а Касплінскі — у Духаўшчынскі.

    У 1796 г. намесніцтва зноў стала губерняй. Пры гэтым былі скасаваныя Духаўшчынскі, Ельнінскі і Краснінскі паветы (адноўленыя ў 1802 г.).

    У 1802—1918 гг. у склад губерні ўваходзілі 12 паветаў: Бельскі, Вяземскі, Гжацкі, Дарагабужскі, Духаўшчынскі, Ельнінскі, Краснінскі, Парэцкі, Рослаўльскі, Смаленскі, Сычэўскі, Юхнаўскі.

    У 1918 г. Парэцкі павет перайменаваны ў Дзямідаўскі. Праз год да губерні далучаны Мсціслаўскі павет Гомельскай губерні.

    У 1922 г. скасаваны Краснінскі павет. З Гомельскай губерні перададзены Горацкі павет, а Юхнаўскі адышоў да Калужскай губерні.

    У 1924 г. ў склад БССР былі перададзены Горацкі і Мсціслаўскі паветы. Наступным рокам Духаўшчынскі павет быў пераўтвораны ў Ярцаўскі.

    У 1927 г. былі скасаваны Дзямідаўскі і Дарагабужскі паветы, а праз год — Гжацкі, Ельнінскі і Сычэўскі.

    Эканоміка

    Банкаўская сістэма

    Банкаўская сістэма Смаленшчыны фармавалася адначасова з банкаўскай сістэмай Расіі ў 60-я гг. ХIХ ст. Заснаванне ў 1860 годзе Дзяржбанка Расіі спрыяла стварэнню ў параўнальна кароткі час шматузроўневай крэдытна-банкаўскай сістэмы, у якую ўваходзяць дзяржаўныя банкаўскія ўстановы (Дзяржбанк, Дваранскі зямельны банк, Сялянскі пазямельны банк); прыватныя банкі; таварыствы ўзаемнага крэдыту; ашчадныя касы. Юрыдычнай датай адкрыцця першага смаленскага камерцыйнага банка з’яўляецца 29 кастрычніка 1870 года. У гэты дзень імператар Аляксандр II падпісаў Статут Смаленскага таварыствы ўзаемнага крэдыту. Праз два гады — ў 1872 годзе — у Смаленску быў адкрыты першы прыватны банк «Гарадскі банк Пестрыкава і Ланіна», які праіснавала больш за 45 гадоў. У 1874 годзе засноўваецца Гжацкі гарадскі грамадскі банк, а ў 80-я гг. — Вяземскі і Рослаўльскі. Ужо да 1890 года ў Смаленску, акрамя мясцовых камерцыйных банкаў, функцыянавалі аддзялення Дзяржбанка, Дваранскага зямельнага і Сялянскага банкаў, а таксама філіялы буйных сталічных банкаў, у асноўным маскоўскіх. Акрамя гэтага, у Смаленску былі створаны так званыя банкірскія канторы Н. В. Шварца, Г. М. Зелікіна, І. І. Швейцера, Я. М. Магідава і інш.

    Адначасова актыўна развівалася сетка ашчадных кас. З 1884 годзе яны адкрываюцца не толькі пры аддзяленнях Дзяржбанка Расіі, але і пры павятовых і губернскіх казначэйствах, а з 1889 — пры паштова-тэлеграфных установах, фабрычна-завадскіх прадпрыемствах. Ашчадкасы функцыянавалі як дзяржаўныя ўстановы, што падкрэслівае адказнасць дзяржавы за укладзеныя ў іх сродкі. На 1 студзеня 1911 года у Смаленскай губерні было адкрыта 79 дзяржаўных ашчадных кас, з іх 13 цэнтральных і 66 — пры паштова-тэлеграфных установах.

    Найважнейшай складовай часткай крэдытнай сістэмы Расіі ў канцы ХIХ ст. сталі ўстановы кароткатэрміновага крэдыту, якія ўключаюць таварыствы ўзаемнага крэдыту, крэдытна-ашчадныя таварыствы і інш. З 1871 года пачынае функцыянаваць Смаленскае таварыства ўзаемнага крэдыту, якія абслугоўваюць дробную прамысловасць і гандаль; у 1906 годзе — Смаленскае крэдытнае таварыства. У 1912 годзе у Смаленскай губерні дзейнічала 95 устаноў дробнага крэдыту: 71 крэдытнае таварыства, 13 пазыковы-ашчадных таварыстваў, 11 сялянскіх саслоўных кас.

    Па меры развіцця банкаўскай сістэмы пашыраліся і аперацыі банкаў. Яшчэ ў першыя гады іх узнікнення банкі атрымлівалі прыбытак у асноўным за кошт вэксальнай аперацый, то ўжо ў 80-я гг. банкі пашырылі вядзенне спецыяльных бягучых рахункаў, але большую частку даходаў пачалі прыходзіць па пазыковых аперацый. У цэлым банкаўская сістэма, якая склалася да 1913 года, што цалкам адпавядала патрэбам мясцовай прамысловасці і хутка развіваючаму гандлю[4].

    Аграрна-прамысловы комплекс

    Характэрнымі культурамі для ўсёй нечарназёмнай зоны з часоў сярэднявечча з’яўляюцца шэрыя хлябы , асабліва азімае жыта, традыцыйныя яравыя ячмень і авёс — культуры з кароткім вегетацыйным перыядам, якія могуць расці на кіслых глебах. Лішкі збожжа пастаўляліся ў Прыбалтыку, паўночныя і цэнтральныя раёны Расіі.

    Са з’яўленнем шашэйных дарог і чыгунак у сярэдзіне XIX ст. смаленскія хлябы прайграюць таннаму збожжу з лесастэпавай зоны — цэнтральна-чарназёмных губерняў Расіі і выкарыстоўваюцца пераважна як фураж. У гэты перыяд поля актыўна асвойваюць кармавыя культуры (канюшына, кармавыя травы) і бульба (12 % плошчы раллі губерні). Адной з самых традыцыйных культур Смаленшчыны заўсёды з’яўлялася грэчка, значная доля пасеваў якой засяроджвалася ў паўднёвых паветах губерні (у Рослаўльскім — больш за 20 % яравых пасеваў). Пасевамі яравой пшаніцы вылучаўся Краснінскі павет. Распаханность тэрыторыі дасягала 30 %, больш за ўсё ворыва — ва ўсходніх (Сычэўскім, Юхнаўскім, Гжацкім) і заходнім Краснінскім паветах.

    Пачынаючы з XVIII ст., на тэрыторыі вобласці з’яўляецца таварнае вырошчванне тэхнічных культур: першапачаткова канопляў, якая прыносіла вялікія прыбыткі. Каноплі Смаленшчыны давалі значную долю вытворчасці пянькі, якая праз Рыжскі порт адпраўлялася ў Англію і паслужыла для развіцця паруснага флоту Брытаніі.

    У сярэдзіна XIX ст., калі на змену парусным флоту прыйшоў паравой, мяняецца і спецыялізацыя тэхнічных культур. Каноплі выцясняюцца блакітнымі палямі «візітнай карткі» Смаленшчыны — лёну, якія займаюць усе большыя плошчы, і да канца XIX ст. усходняя частка Смаленшчыны з’яўлялася найбуйнейшым вытворцам ільнавалакна ў Расіі. Праўда, як і ў ранейшыя гады, фактычна ўвесь таварны лён пакідае тэрыторыю губерні і вывозіцца пераважна ў Еўропу. Асабліва высока ён шануецца ў Францыі, Бельгіі, Германіі. Акрамя валакна, лён дае алей, заводы па вытворчасці якога размяшчаюцца ў Вяземскім і Рослаўльскім паветах. Найменш асвоены ў сельскагаспадарчай сферах былі Бельскі, Парэцкі і Рослаўльскі паветы.

    У сістэме паляводства пераважае трохпольны севазварот, ва ўсходняй частцы губерні значныя пасевы канюшыны, якія дасягаюць 7,5 % плошчы ворыва. Асноўнай прыладай працы з’яўляецца драўляны плуг, у паўночных раёнах захоўваецца саха. Ва ўсходніх частках губерні актыўна выкарыстоўваюцца ўгнаенні, у тым ліку мінеральныя (томасшлак, суперфасфат). Ва ўсходняй частцы Рослаўльскага павета насельніцтва выкарыстоўвае фасфарытную муку мясцовай вытворчасці. У сувязі з нізкай ураджайнасцю, губерня збожжам сябе не забяспечвала, пры гэтым завоз хлеба пастаянна павялічваўся, асабліва ва ўсходнія ільнаводчыя паветы. У невялікіх колькасцях на тэрыторыі губерні працягваецца вырошчванне каноплі, распаўсюджанай, у асноўным, у цэнтральных і паўднёвых паветах губерні.

    Структура жывёлагадоўлі практычна нязменная з часоў сярэднявечча да першай паловы XX ст., калі галоўнай цяглавай сілай з’яўляўся конь, пагалоўе якіх фактычна раўнялася пагалоўю буйной рагатай жывёлы, што звязана з прыродна-кліматычнымі ўмовамі і патрэбай у арганічных угнаеннях, якія спрыяюць развіццю гэтых галін жывёлагадоўлі. З XIII ст. актыўна развіваецца свінагадоўля, асабліва ў XV ст., калі Смаленшчына становіцца буйным экспарцёрам скур і сала на Захад. Традыцыйна на тэрыторыі Смаленшчыны ў заходняй яе частцы было мацней развіта свінагадоўля, а ва ўсходняй — жывёлагадоўля. Атрымала развіццё развядзенне дробнага рагатай жывёлы (асабліва аўчынна-шубнымі накірунку), дзве траціны колькасці якога складалі авечкі, адна частка — козы).

    З другой паловы XIX ст. вялікае значэнне набывае малочная жывёлагадоўля, што звязана з развіццём транспарту і з’яўленнем малакаперапрацоўчай прамысловасці. Усходнія паветы адпраўлялі мяса ў Санкт-Пецярбург і Маскву. У Маскву ж збывалася і значная доля малочных прадуктаў. У цэнтральных і заходніх раёнах губерні развіваецца сыраварэнне, пераважна цвёрдых гатункаў сыру. Асабліва вылучаюцца Духаўшчынскі, Бельскі і Дарагабужскі паветы.

    Старажытныя карані мае пчалярства, якое пачыналася з бортніцтва ў XI—XII стст., калі воск і мёд былі адным з галоўных прадметаў экспарту Расіі, які доўжыўся да XVI ст., калі трысняговы цукар стаў завозіцца ў Еўропу партугальцамі з Індыі, і ўзніклі плантацыі цукровага трыснёга на Азорскіх астравах. У далейшым пчалярства, хоць і ў меншай меры, традыцыйна захоўвалася ў сялянскіх гаспадарках (вылучаліся Рослаўльскі, Краснінскі, Бельскі, Смаленскі, Юхнаўскі паветы).

    Для XVII—XIX стст. было характэрна садоўніцтва. Смаленскія яблыні, вішні, слівы і прадукты іх перапрацоўкі (марынаваныя слівы і мочаныя яблыкі) былі прадметам экспарту ў Прыбалтыку і Маскву аж да 60-х гг. XIX ст., пакуль моцныя марозы не загубілі сады.

    Зноскі

    1. ↑ Областные объединения Советов // (unspecified title)
    2. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_gub_97.php?reg=40
    3. ↑ Трусаў А. Як мяняліся нашы межы ў ХХ ст. // «Наша Слова» № 32 (820) 22 жніўня 2007 г.
    4. ↑ А.С. Кремень. Баклановское озеро (нявызн.). Энциклопедия Смоленской области. Праверана 8 кастрычніка 2020.

    Літаратура

    Спасылкі

    Тэмы гэтай старонкі (6):
    Зніклі ў 1929 годзе
    Смаленская губерня
    XVIII стагоддзе ў Смаленску
    Вікіпедыя:Артыкулы з крыніцамі з Вікідадзеных
    З’явіліся ў 1708 годзе
    Вікіпедыя:Артыкулы з непрацоўнымі спасылкамі