Займеннікі англійскай мовы - гэта часціны мовы, якія выкарыстоваюцца ў якасці замены назоўнікаў, а таксама выконваюць многа іншых функцый у сказе. У сувязі з існаваннем розных груп гэтых часцін мовы лічыцца цяжкім даць гэтай з’яве дакладнае азначэнне[1]. У сучаснай англійскай мове вылучаюць наступныя віды займеннікаў: асабовыя, прыналежныя, зваротныя, эмфатычныя, указальныя, неазначаныя, узаемныя, пытальныя, злучныя.
Асабовыя займеннікі (personal pronouns) можна размеркаваць па катэгорыям ліку і асобы з дапамогай наступнай табліцы:
| Асоба | Назоўны склон (адзіночны лік) | Назоўны склон (множны лік) | Ускосны склон (адзіночны лік) | Ускосны склон (множны лік) |
|---|---|---|---|---|
| 1 | I (я) | we (мы) | me (я, мне, мяне) | us (мы, нам, нас) |
| 2 | you (ты) | you (вы) | you (ты, цябе, табе) | you (вы, вам, вас) |
| 3 | he/she/it (ён/яна/яно) | they (яны) | him/her/it (ён, яму, яго/яна, ёй, яе/яно, яму, ім) | them (яны, ім, іх) |
Асабовыя займеннікі ставяцца ў назоўны склон калі выконваюць ролю дзейніка ў сказе, а ва ўскосным склоне яны выконваюць ролю дапаўнення.
Трэба зазначыць, што займеннік you бывае толькі множнага ліку. Яго пераклад словам “ты” - ўмоўны і выкарыстоўваецца, толькі калі гаворка ідзе пра пераклад суразмоў на т.зв. “first-name terms” (літар. “умовы, пры якіх людзі ў суразмове называюць адзін аднаго па імю, а не па прозвішчу). Яшчэ адна праблема перакладчыка з англійскай: займеннік they можа азначаць “людзі ўвогуле” (напрыклад, у фразах “they say” - “гавораць”, “they believe” - “лічыцца”).
Па першае, катэгорыя роду назоўнікаў англійскай мовы істотна адрозніваецца ад катэгорыі роду ў беларускай мове: большая частка прадметаў і з’яў у англійскай мове - сярэдняга роду, а назоўнікі сярэдняга роду замяняюцца займеннікам it. Пры перакладзе на беларускую (і, асабліва пры перакладзе з беларускай на англійскую) трэба звяртаць увагу на правільнае выкарыстанне роду назоўнікаў і, як след, на выкарыстанне адпаведных займеннікаў[2].
Па другое, займеннік it можа выкарыстоўвацца ў наступных сітуацыях:
| Асоба | Адзіночны лік | Множны лік |
|---|---|---|
| 1 | my (мой, мая, маё, мае) | our (наш, наша, нашы) |
| 2 | your (твой, твая, тваё, твае) | your (ваш, ваша, вашы) |
| 3 | his/her/its (яго/яе/яго) | theіr (іх) |
У англійскай мове прыналежныя займеннікі абавязкова ставяцца нават у сітуацыях, дзе іх беларускія адпаведнікі ставіць непажадана: I rubbed my cheek - Я пацёр шчаку (зразумела, што “сваю”). У такіх выпадках пры перакладзе на беларускую прыналежныя займеннікі апускаюцца (і наадварот дадаюцца пры перакладзе на англійскую)[3]. Вышэй прыведзеная табліца не перадае т.зв. абсалютную форму прыналежных займеннікаў. Апошняя прымяняецца, калі прыналежны займеннік не суправаджаецца назоўнікам (The book is mine - Кніга - мая). Існуюць наступныя варыянты абсалютнай формы - mine (мой), yours (твой, ваш), his (яго), its (яго), hers (яе), ours (наш), theirs (іх). Пры гэтым its як абсалютная форма практычна не ўжываецца[4].
Гэта група займеннікаў утвараецца з даданнем слова self ці selves да формы прыналежных ці асабовых займеннікаў: myself, yourself, himself, herself, itself, ourselves, yourselves i themselves. Зваротныя займеннікі звычайна перакладаюцца на беларускую словамі “сам”, “самастойна”: I’ll do it myself - Я сам зраблю гэта; Working with her was a pleasure in itself - Магчымасць працаваць з ёю ўжо была задавальненнем сама па сабе. Цікава, што займеннік yourself толькі выглядае як займеннік адзіночнага ліку, на самой справе ўсе створаныя ад займенніка you формы заўжды выкарыстоўваюцца з дзеясловамі множнага ліку, нават калі гаворка ідзе аб адным чалавеку: You yourself are guilty - Ты сам вінаваты (альбо вы самі вінаваты; are - форма множнага ліку цяперашняга часу дзеяслова “быць”). Да зваротных займеннікаў адносіцца і oneself, які складаецца з двух частак - неазначанага займенніка one (нехта, хто-небудзь; выкарыстоўваецца як універсальная замена ўсіх астатніх зваротных займеннікаў) і дадатка self.
Камбінацыі накшталт “you youself” лічацца эмфатычнымі займеннікамі (emphatic pronouns ад англ. emphasis - націск, акцэнт на штосьці); яны перадаюцца на беларускую словамі “сам”, “сама”, “самі”.
| дзеяслоў без займенніка | Пераходная форма дзеяслова + зваротны займеннік |
|---|---|
| come (прыйсці) | come to oneself (прыйсці ў сябе) |
| forget (забываць) | forget oneself (забывацца) |
| find (знайсці) | find oneself (апынуцца дзе-небудзь) |
| feel (адчуваць) | feel oneself (1. абмацаць сябе; 2. займацца мастурбацыяй[5]) |
Да ўказальных займеннікаў (demonstrative pronouns) адносяць такія: this-these (гэты-гэтыя), that-those (той[6]-тыя), such (такі) i same (той самы, такі ж).
Неазначаныя займеннікі (indefinite pronouns) складаюць найбуйнейшую і найбольш разнародную групу займеннікаў англійскай мовы. Некаторыя з іх складаюцца у камбінацыі з 2-х частак. У першую частку звычайна ідуць займеннікі some (нешта, нехта, некалькі, некаторая колькасць і г.д.), any (кожны, нехта, колькі заўгодна і г.д.) і no (ніколькі і іншыя формы “не”), а таксама every і each (абодва маюць значэнне “кожны”); у другой частцы такіх камбінацый могуць стаяць словы body (не назоўнік “цела”, а свайго роду суфікс, які перадае значэнне “асоба ці група людзей альбо іншых жывых істот”), one (адзін чалавек, адна жывая істота) і thing (прадмет, рэч) альбо пытальныя займеннікі такія як where (дзе). Прыкладамі такіх камбінацый можна назваць something (нешта), nobody (ніхто), everyone (кожны) і г.д.
| Неазначаныя колькасныя займеннікі з рэчыўнымі і абстрактнымі адзіночналікавымі назоўнікамі | Неазначаныя колькасныя займеннікі з множналікавымі назоўнікамі |
|---|---|
| much (многа) | many (многа)[9] |
| a little (некаторая колькасць (рэчыва)) | a few (некалькі (прадметаў)) |
| little (мала) | few (мала) |
Да катэгорыі ўзаемных займеннікаў англійскай мовы (reciprocal pronouns) звычайна адносяць дзве фразы: each other i one another. Абедзве перадаюць сэнс “адзін аднаго” ці “адно аднаго” і з’яўляюцца сінонімамі, але першая фраза выкарыстоўваецца пераважна ў сэнсе адносін двух асоб, а другая - ў сэнсе адносін трох і больш асоб[15].
Адны і тыя ж словы могуць быць пытальнымі займеннікамі (interrogative pronouns), калі іх ужываюць у пытаннях, і злучнымі займеннікамі (conjunctive pronouns), калі злучаюць паміж сабой дзве часткі сказа. Да гэтых катэгорый адносяцца такія словы: how (як), what (што, які), when (калі), where (дзе), who (хто), whom (каму, каго), whose (чый), why (чаму, а што) i which (які).
Асноўны артыкул: Тыпы пытанняў англійскай мовы
Абодва займеннікі могуць перадаваць сэнс “які”, калі гаворка ідзе пра выбар аднаго ці больш з некалькіх вырыянтаў, але which можна ўжываць толькі ў такім сэнсе.
Калі гэтыя два займеннікі злучаюць даданы сказ з галоўнай часткай складаназалежнага сказа, трэба адрозніваць іх выкарыстанне ў наступных сітуацыях:
Калі займеннік who (з назоўнікамі, якія можна замяніць асабовымі займеннікамі he i she) ці which (з ўсімі іншымі назоўнікамі) ці займеннік that, які замяняе іх абодва, выкарыстоўваюцца ў якасці дзейніка дадатковага сказа, іх нельга апускаць:
The boy who works here is my friend. - Хлопец, які тут працуе, мой сябар.
The milk which was bought there has turned sour. - Малако, якое купілі там, скісла.
Калі ж займеннікі who, which і that выконваюць ролю дапаўнення даданага сказа, іх можна апусціць у англійскім сказе, але трэба захаваць пры перакладзе на беларускую[19]:
The girl (who) I go out with is ill. - Дзяўчына, з якой я гуляю, хварэе.
The milk (which) I bought there has turned sour. - Малако, якое я купіў там, скісла.
Сярод тых, хто выкладае ці вывучае англійскую мову як замежную, існуе думка, што ў спецыяльных пытаннях пытальныя займеннікі абавязкова павінны стаяць першым словам сказа. Але сінтаксіс англійскай мовы дазваляе некаторыя варыяцыі, як і сінтаксіс беларускай мовы. Гэта можна разгледзіць на прыкладзе пытання “З кім ты размаўляешь?”: Whom are you talking to? To whom are you talking? Are you talking to whom? Апошні варыянт можа лічыцца няправільным сярод прыхільнікаў класічнай граматыцы англійскай мовы, але падобны сінтаксіс спецыяльных пытанняў можна сустрэць у амерыканскім перыядычным друку, і гаворка ідзе не пра мову малаадукаваных фермераў, а пра выкарыстанне падобных структур высокаадукаванымі і вопытнымі пісьменнікамі-публіцыстамі.
Сайт English Club. Старонка, прысвечаная займеннікам англійскай мовы