wd wp Пошук: ⬜

Геранёны

Геранёны[1] (трансліт.: Hieraniony, руск.: Геранёны) — аграгарадок у Іўеўскім раёне Гродзенскай вобласці. Адміністрацыйны цэнтр Геранёнскага сельсавета. Размешчана за 22 км на паўночны захад ад Іўя, 14 км ад чыг. ст. Гаўя, шашой злучаны з Іўем.

Гісторыя

Першапачаткова назву Геранёны насілі некалькі блізка размешчаных вёсак — існавалі Манівідавы Геранёны (цяперашнія Суботнікі), Жыгімонтавы Геранёны (цяпер Зыгмунцішкі) і Гаштольдаўскія, альбо Мураваныя, Геранёны, за якімі ўрэшце і засталася назва. Згадку аб тым, што ў 1411 будучы вялікі князь Жыгімонт Кейстутавіч фундаваў у Геранёнах касцёл[2] сучасныя даследчыкі звязваюць звычайна не з Мураванымі Геранёнамі, а з Зыгмунцішкамі.

У 1433 вялікі князь ВКЛ Жыгімонт Кейстутавіч падараваў двор Геранёны Яну Гаштольду. Каля 1458 тут пабудаваны касцёл. На мяжы XV—XVI ст. ваявода віленскі і канцлер ВКЛ Альбрэхт Гаштольд пабудаваў Геранёнскі замак, а ў 1519 — Мікалаеўскі касцёл. У 1520 мястэчка Ашмянскага павета Віленскага ваяводства.

Пасля смерці Станіслава Гаштольда Геранёны ўласнасць вялікіх князёў ВКЛ. У 1575, у час «бескаралеўя», тут адбылося некалькі з’ездаў шляхты. У XVII—XVIII ст. цэнтр староства, у 1625 заснаваны шпіталь. У 1670 гетман вялікі літоўскі Міхал Пац запісаў Геранёны на ўтрыманне артылерыі ВКЛ і віленскага арсенала. У XVIII ст. старостамі геранёнскімі былі Мнішкі, Салагубы, Браніцкія. У 1-й пал. XVIII ст. ў Геранёнах некаторы час знаходзілася рэзідэнцыя віленскіх піяраў, пры якой у 1730-38 дзейнічала школа. Пры каралю Аўгусце III (1733-63) Геранёны атрымалі магдэбургскае права (паводле іншых крыніц, у 1630-я гады), мелі герб «Няўдзячнае сэрца» (з 1792, у зялёным полі пранізанае мячом сэрца).

3 1795 у Расійскай імперыі, у Ашмянскім пав. Уласнасць Корвін-Мілеўскіх. У 1880-я гады 243 жыхары, 27 двароў, касцёл, багадзельня, бровар, карчма. У пач. XX ст. 316 жыхароў. У маёнтку багатая калекцыя твораў мастацтва. Падчас Першай сусветнай вайны ў 1915-18 акупіраваны германскім войскам, у 1919-20 займаліся Чырвонай арміяй, польскім войскам. У 1920-22 у складзе Сярэдняй Літвы, з 1922 — Польшчы, у Ашмянскім павеце. 3 1939 у БССР, у Іўеўскім раёне, з 12.10.1940 цэнтр сельсавета. У 1941-44 акупіраваны нацысцкім войскам. 3 15.5.1963 па 6.8.1979 у Жылеўскім сельсавеце. У 1993 1201 жыхар, 403 двары.

Старыя графічныя выявы Геранён
Замак і касцёл. К. Русецкі, 1846
Замак Гаштольдаў. Н. Орда, 1875
Касцёл. Н. Орда, XIX ст.
Панарама мястэчка, XIX ст.

Гаспадарка

Цэнтр сельгаспрадпрыемства «Ніва». Сярэдняя школа, Дом культуры, магазіны.

Славутасці

Гарадзішча перыяду позняга Сярэднявечча (XV—XVII стст.) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 413В000291шыфр 413В000291
Замак Гаштольдаў (XV—XVI стст.; руіны) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 412Г000292шыфр 412Г000292
Капліца прыдарожная (XIX ст.)
Касцёл Святога Мікалая (1529) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 412Г000293шыфр 412Г000293
Фальварак Корвінаў-Мілеўскіх (XIX ст.)

Страчаная спадчына

Сядзіба Корвінаў-Мілеўскіх (XIX ст.)
Царква

Вядомыя асобы

Уладзімір Аляксандравіч Баум (1922—2018) — Герой Сацыялістычнай Працы (1966).
Ігнат Оскаравіч Корвін-Мілеўскі (1846—1926) — беларускі грамадскі дзеяч.
Уладзімір Міхайлавіч Малец (нар. 1955) — беларускі палітык.

Зноскі

↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).
↑ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji wilenskiej / Codex diplomaticus ecclesiae cathedralis necnon Dioeceseos Vilnensis. T. 1, Kraków, 1948. Дакумент № 56

Літаратура

Шаблюк В. Геранёны // ЭГБ у 6 т. Т. 2. — Мн., 1994.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Геранёны
Jurkau kutoczak — Юркаў куточак — Yury’s Corner. Касцёл у Геранёнах Архівавана 24 мая 2012.