wd wp Пошук:
    ⬜

    Адам Станкевіч

    У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Станкевіч.

    Адам Станкевіч [24 снежня 1891 (5 студзеня 1892)[3], в. Арляняты, Ашмянскі павет, цяпер Смаргонскі раён — 29 лістапада 1949, Тайшэцкі раён, Іркуцкай вобласці] — беларускі грамадска-палітычны дзеяч, выдавец, гісторык, публіцыст, літаратуразнавец, каталіцкі святар.

    Мастак Язэп Драздовіч «Бацькоўская хата кс. Адама Станкевіча ў в. Арляняты» (1939)

    Біяграфічны нарыс

    Удзельнікі беларускага гуртка ў Рыма-каталіцкай духоўнай акадэміі ў Пецярбургу на пачатку 1917 г. Злева направа: Міхал Пятроўскі, Антон Матвейчык, Андрэй Цікота, Антон Неманцэвіч, Карл Лупіновіч, Адам Станкевіч.

    Вучыўся ў Ашмянскім гарадскім вучылішчы, скончыў духоўную семінарыю ў Вільні (1914), рымска-каталіцкую духоўную акадэмію ў Петраградзе (1918). Пасвячоны ў святары ў 1914 г. Падчас вучобы ў Петраградзе старшыня беларускага гуртка, супрацоўнічаў з беларускім газетамі «Светач», «Дзянніца», «Гоман». Адзін з заснавальнікаў і лідараў Хрысціянскай дэмакратычнай злучнасці (гл. Беларуская хрысціянская дэмакратыя, 1917). Адзін з ініцыятараў правядзення і ўдзельнік з’езда беларускага каталіцкага духавенства (24—25.5.1917) у Мінску, дзе выступіў з рэфератам пра беларускі рух і яго адносіны да царквы на Беларусі. У 1917 годзе адным з першых перайшоў да казанняў на беларускай мове пры правядзенні набажэнстваў у Дзісенскім, Браслаўскім паветах, Драгічыне, за што падвяргаўся ганенням з боку польскіх царкоўных улад. Кандыдат кананічнага права (1918). 3 1919 выкладаў рэлігію ў Віленскай беларускай гімназіі. У жніўні 1919 — верасні 1922 г. рэдактар-выдавец газеты «Крыніца». Уваходзіў у камітэт Беларускага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны. У 1922—1928 гг. пасол (дэпутат) польскага сейма, намеснік старшыні Беларускага пасольскага клуба (да яго расколу ў 1925 г.); адстойваў нацыянальныя, сацыяльныя і рэлігійныя правы заходне-беларускага насельніцтва. За дабрачынную дзейнасць яго называлі «вялікім філантропам».

    Пражываў у Вільні ў доме па вуліцы Полацкай, 9 (Polocko g. 9)[4].

    Адам Станкевіч — Беларуская мова ў школах у 16—17 ст., 1928

    Адзін з кіраўнікоў Беларускага нацыянальнага камітэта ў Вільні. У 1924—1926 гг. узначальваў Таварыства беларускай школы (ТБШ), быў старшынёй і фактычным кіраўніком Беларускага інстытута гаспадаркі і культуры (БІГіК). У 1928—1939 гг. рэдактар і выдавец часопіса «Хрысціянская думка». Адзін з заснавальнікаў у Вільні беларускай друкарні імя Ф. Скарыны (1926—1940), у якой выдадзена не менш за 146 назваў беларускіх рэлігійных і свецкіх кніг, Беларускага каталіцкага выдавецтва. На IV з’ездзе БХД (снежань 1931 г.) абраны членам ЦК партыі. Адстойваў асновы дэмакратычнага ладу, выступаў за эвалюцыйны шлях развіцця грамадства, легальныя формы барацьбы, адмоўна ставіўся да сацыялістычнай рэвалюцыі. Як прыхільнік незалежніцкіх поглядаў, прытрымліваўся тэорыі самабытнасці развіцця беларускай нацыі і абуджаў нацыянальную свядомасць беларусаў на аснове хрысціянскай этыкі і дэмакратычных прынцыпаў. Выступаў супраць сацыяльна-класавага падыходу ў дзейнасці Кампартыі Заходняй Беларусі (КПЗБ), рэвалюцыйнага характару праграмы Беларускай сялянска-работніцкай грамады (БСРГ), згодніцтва паланафільскіх груповак. Асуджаў тэрор і ганенні заходне-беларускага насельніцтва з боку польскіх улад. У 1933 гэ звольнены з Віленскай беларускай гімназіі, працаваў у гандлёвай школе імя С. Сташыца ў Вільні. Як прыхільнік беларусізацыі каталіцкай царквы, вёў богаслужэнні на беларускай мове ў касцёле Св. Мікалая ў Вільні. У 1938 годзе высланы польскай адміністрацыяй на 5 гадоў у Слонім. Восенню 1939 г. вярнуўся ў Вільню і стаў дырэктарам беларускай дзяржаўнай прагімназіі. Пасля перадачы Вільні і Віленшчыны Літве арганізаваў там Беларускі цэнтр, аднавіў выданне газеты «Крыніца».

    «Доктар Францішак Скарына — першы друкар беларускі (1525—1925)» (1925)

    У гады нацысцкай акупацыі абмяжоўваўся рэлігійнай працай у касцёле Св. Міхала, дапамагаў ратаваць ад рабавання экспанаты Віленскага беларускага музея. Выдаў «Вучнёўскі малітаўнічак» і «Патрэбнейшыя выняткі з Рытуалу».

    7 снежня 1944 быў арыштаваны савецкімі органамі НКУС (неўзабаве адпушчаны). 13 красавіка 1949 арыштаваны другі раз, абвінавачаны ў антысавецкай дзейнасці. 31.8.1949 Асобай нарадай пры МДБ СССР асуджаны на 25 гадоў пазбаўлення волі. Зняволенне адбываў у віленскай турме Лукішкі, потым у Азярлагу (Тайшэт, Іркуцкая вобласць), дзе памёр.

    Смерць і пахаванне

    Віктар Сікора, які пахаваў кс. Адама Станкевіча, пакінуў успаміны пра тыя падзеі:

    «Самы мой жудасны ўспамін з Тайшэта — гэта пахаваньне ксяндза Адама Станкевіча. Памятаю, як прыйшлі літоўцы і кажуць: „Ксёндз у нас памірае. Як бы вады знайсьці?“ А ў нас там вады не было. Рабілі сьвідравіны, але да 84-мэтровай глыбіні яе не знайшлі ды не змаглі прабіцца глыбей — далей была скала… А рэчка знаходзілася аж у 7 кілямэтрах ад лягеру. Зьбіралі дажджавую ваду, а зімой даводзілася нам зьбіраць сьнег і тапіць яго. Ужо пазьней нам далі машыну, і мы вазілі лёд зь невялічкай рэчкі, нарыхтоўвалі яго, перасыпалі пілавіньнем… Дык вось, просяць літоўцы вады. — А адкуль ён? — пытаюся я. — Зь Вільні, — адказваюць. Я прынёс сьнегу, растапіў яго, і яны панесьлі ваду. Пасьля літоўцы зноў прыходзяць. Я кажу: — А вы ня скажаце прозьвішча ксяндза, не Станкевіч? — Станкевічус Адомас, — адказваюць яны. Распытаў я, у якім бараку ён ляжыць і пабег туды, а Станкевіч быў ужо мёртвы… Яго было цяжка пазнаць… У Тайшэце было так устаноўлена, што калі каго хавалі, абавязкова нябожчыка спачатку прывозілі ў морг, каб зрабіць ускрыцьцё. Баяліся, каб хтосьці жывы ня ўцёк пад выглядам мёртвага. „Працаваў“ там адмысловы „мясьнік“, які ўпрост ірваў труп на кавалкі… Вырашыў я, што пахаваю ксяндза Адама, правяду яго ў апошнюю дарогу. Узяў сані, палазы якіх былі з дрэва зробленыя. Вёз іх на сабе, бо коней не было. Дагэтуль я не магу быць на пахаваньнях, бо не магу забыць таго, што адбылося ў Тайшэце… Падвозім сані да варотаў. Яны адчыняюцца. Зь дзяжуркі выходзіць „мясьнік“ з „кішнёй“, што рыбакі зімой лёд прабіваюць. І ёй ксяндзу ўдарыў у грудзі… А пасьля другі выходзіць з кувалдай і б’е яго па галаве. Праламіў яе, паляцелі мазгі… Я ледзь не самлеў. Ляжыць ксёндз Адам Станкевіч у труне (хоць гэта толькі названьне, а не труна), увесь заліты крывёю…»[5].

    Адам Станкевіч пахаваны 10.12.1949 года на могілках Азярлага каля вёскі Шаўчэнкі Тайшэцкага раёна.[6]

    Навуковая і асветніцкая дзейнасць

    Першыя артыкулы Адама Станкевіча апублікаваны ў газеце «Наша ніва» ў 1913 г. Аўтар літаратурных партрэтаў дзеячаў айчыннай гісторыі і культуры, кніг і брашур з распрацоўкай нацыянальнай гістарыяграфічнай канцэпцыі. Традыцыю дзяржаўнасці Беларусі вёў ад Полацкага, Смаленскага, Турава-Пінскага княстваў і ВКЛ. Адмаўляў палажэнне пра гвалтоўнае далучэнне заходне-рускіх зямель да ВКЛ. Высока цаніў гуманістычную скіраванасць, дэмакратычны характар дзейнасці Ф. Скарыны («Доктар Францішак Скарына — першы друкар беларускі (1525—1925)» (1925). Пытанні гісторыі беларускага народа разглядаў у працах «Вітаўт Вялікі і беларусы» (1930), «Кастусь Каліноўскі: „Мужыцкая праўда“ і ідэя незалежнасці Беларусі» (1933), «Да гісторыі беларускага палітычнага вызвалення» (1934), нацыянальнай асветы — у працы «Беларуская мова ў школах Беларусі XVI і XVII ст.» (1928), беларускага нацыянальнага адраджэння ў ХІХ — 1-й пал. ХХ ст. — «Беларускі хрысціянскі рух» (1939) гісторыю хрысціянства і хрысціянска-дэмакратычнага руху на Беларусі — «Хрысціянства і беларускі народ: (Спроба сінтэзы)» (1940). Перакладаў з лацінскай, літоўскай і іншых моў. Аўтар падручніка па айчыннай гісторыі для пачатковай школы. У 1944 годзе пачаў пісаць кнігу «Гісторыя Беларусі (сістэматычны нарыс)», дзе сцвярджаў, што гісторыя беларускага народа — гзта рэалізацыя яго нацыянальнай ідэі, рух да «гарманічнай нацыянальнай цэласнасці». 3 запланаваных 5 частак да арышту напісаў толькі 2. Асабістыя архіўныя матэрыялы Адама Станкевіча захоўваюцца ў Цэнтральнай навуковай бібліятэцы Нацыянальнай АН Беларусі.

    Памяць

    Мемарыяльная дошка ў гонар Адамам Станкевічам ўстаноўлена на будынку Віленскай беларускай гімназіі[4].

    Зноскі

    1. 1 2 3 4 5 6 7 (unspecified title) Праверана 19 снежня 2021.
    2. ↑ (unspecified title) Праверана 28 мая 2021.
    3. ↑ Выпіска з метрычнай кнігі пра нараджэнне і хрышчэнне Адама Станкевіча
    4. 1 2 Беларускія старонкі Вільні. Ля вытокаў незалежнай Беларусі (сярэдзіна XIX — першая палова XX ст.)
    5. ↑ Апошні шлях Адама Станкевіча // «Наша ніва» № 34(155), 13-19 снежн. 1999.
    6. ↑ Маракоў Л. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія i культурныя дзеячы Беларусі. 1794—1991. Том II

    Творы

    Кнігі

    На лацініцы

    На кірыліцы

    Артыкулы

    Літаратура

    Спасылкі

    s: Адам Станкевіч у Вікікрыніцах
    commons: Адам Станкевіч на Вікісховішчы
    Тэмы гэтай старонкі (36):
    Выпускнікі Віленскай каталіцкай духоўнай семінарыі
    Члены Беларускага сялянскага саюза
    Вікіпедыя:Спасылкі на Энцыклапедыю гісторыі Беларусі без аўтара
    Памерлі ў 1949 годзе
    Зняволеныя Лукішскай турмы
    Вікіпедыя:Спасылкі на Энцыклапедыю гісторыі Беларусі без назвы артыкула
    Вікіпедыя:Спасылка на Вікісховішча непасрэдна ў артыкуле
    Рэпрэсаваныя савецкай уладай
    Пахаваныя ў Іркуцкай вобласці
    Вікіпедыя:Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю без назвы артыкула
    Памерлі ў Іркуцкай вобласці
    Выпускнікі Імператарскай Рымска-каталіцкай духоўнай акадэміі
    Члены Таварыства беларускай школы
    Памерлі 29 лістапада
    Публіцысты паводле алфавіта
    Постаці беларускага каталіцтва
    Вікіпедыя:Артыкулы з непрацоўнымі спасылкамі
    Вікіпедыя:Артыкулы з пераазначэннем значэння з Вікідадзеных
    Нарадзіліся ў Арлянятах
    Вікіпедыя:Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю з нумарамі старонак
    Нарадзіліся ў 1892 годзе
    Артыкулы са спасылкамі на Вікікрыніцы
    Вучоныя паводле алфавіта
    Літаратуразнаўцы Беларусі
    Гісторыкі Беларусі
    Публіцысты Беларусі
    Вікіпедыя:Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю без аўтара
    Члены Беларускага пасольскага клуба
    Асобы
    Памерлі ў ГУЛАГу
    Выкладчыкі Віленскай беларускай гімназіі
    Нарадзіліся 5 студзеня
    Вікіпедыя:Артыкулы з крыніцамі з Вікідадзеных
    Грамадскія дзеячы Беларусі
    Нарадзіліся ў Смаргонскім раёне
    Члены Беларускага навуковага таварыства (1918)