Цімафей Пятровіч Ломцеў (15 кастрычніка 1906, вёска Качарга, Варонежская губерня - 19 красавіка 1972 года, Ленінград) - савецкі лінгвіст, доктар філалагічных навук.
Нарадзіўся ў сялянскай сям’і. Скончыў педагагічны тэхнікум, затым Варонежскі ўніверсітэт (1929). У сваёй дыпломнай працы адным з першых аналізаваў кнігу В. М. Валошынава і М. М. Бахціна «Марксизм и философия языка». Аспірант РАНДГН (1930), актыўны ўдзельнік групы «Языкофронт», якая выступала з левых пазіцый супраць «новага вучэння аб мове» (асабіста Ломцеў, зрэшты, некаторыя палажэнні марызму ў гэты перыяд прымаў і быў схільны да «дагматычнага тэарэтызавання» не менш, чым яго апаненты, а пасля сам прыняў удзел у апошняй марысцкай кампаніі 1948-1950 гадоў).
Супрацоўнік нядоўга праіснаваўшага НДІ мовазнаўства пры Наркамасвеце (1931-1933). У гэты перыяд Ломцеў (які выпусціў у 1932 годзе першы савецкі «цытатнік» з выказваннямі Леніна на тэму мовы) удзельнічаў у ідэалагічнай барацьбе на два фронты - у дыскусіі супраць марыстаў і ў палітычных «праработках», якія стаялі на пазіцыі традыцыйнай лінгвістыкі супрацоўнікаў ўласнага інстытута (славісты А. М. Селішчаў і М. М. Карынскі, а таксама вучань Селішчава, малодшы таварыш Ломцева па «Языкофронту» С. Б. Бернштэйн пры яго ўдзеле выганяліся з НИЯЗа). Пасля вымушанага самароспуску «Языкофронта» і ліквідацыі НИЯЗа ў 1933 годзе Ломцеў не мог працаваць ў Маскве або Ленінградзе: працаваў у Інстытуце мовазнаўства (мовы і літаратуры) АН Беларускай ССР (1933-1946) і выкладаў у БДУ (прафесар з 1937 года). У 1939 годзе ўступіў у партыю і ў 1942-1945 гадах быў загадчыкам аддзела школ КП Беларусі (фактычна 1941-1943 гады правёў у эвакуацыі ў Свярдлоўску, дзе працаваў у мясцовым універсітэце). З 1946 года ў Маскве, прафесар МДУ (1947-1971), некаторы час намеснік дэкана філалагічнага факультэта па навуцы; старэйшы навуковы супрацоўнік Інстытута мовазнаўства АН СССР. Галоўны рэдактар часопіса «Філалагічныя навукі» (1958-1972). Незадоўга да смерці ў 1971 годзе перайшоў у Інстытут рускай мовы, раптоўна памёр падчас паездкі ў Ленінград.
Ломцеў апублікаваў звыш 140 навуковых прац, у тым ліку 16 манаграфій, па ўсіх абласцях русістыкі (ад фанетыкі да сінтаксісу, а таксама па беларускай мове: яго спадчына вельмі нераўнацэнная і пакутуе эклектычным змешваннем канцэпцый (так, у 1949 годзе ён спрабаваў спалучаць вучэнне Мара з фаналагічнай тэорыяй). Сярод савецкіх русістаў свайго пакалення яго вылучала імкненне да шырокіх абагульненняў і пабудовы агульнай тэорыі ўсіх узроўняў («ярусаў») мовы, з 1940-х гадоў ён адчуваў уплыў структуралізму.
Ломцеў, які ўсё жыццё быў перакананым ідэйным марксістам, з часоў «Языкофронта» (калі, па ўспамінах П. С. Кузняцова, ён пісаў граматыку, дзе «назоўнік адлюстроўваў рэчаіснасць праз класавую свядомасць») імкнуўся паслядоўна звязаць свае тэорыі з марксісцка-ленінскай дыялектыкай, у прыватнасці, т. зв. прынцыпам адлюстравання. Ідэя пабудовы адмысловага «марксісцкага мовазнаўства» пасля дыскусіі 1950 года стала фактычна неактуальнай, і Ломцеў быў ледзь ці не адзіным, хто сур’ёзна працягваў распрацоўваць яе і пазней.
У сваіх пошуках Ломцеў разам з лінгвістамі маладога пакалення 1950-1970-х гадоў актыўна выкарыстоўваў матэматычны апарат: так, у аснове яго тэорыі сінтаксісу ляжыць разуменне сказу як функцыянальнага прэдыка прадметных зменных («Основы синтаксиса современного русского языка», 1958), тэорыі фаналогіі — матэматычная логіка («Фонология современного русского языка», 1972), а апісанне узроўняў мовы апелюе да камбінаторыкі і тэорыі мностваў («Предложение и его грамматическая категория», 1972). Адным з першых закрануў пытанне аб інфармацыйнай нагрувашчанасці мовы (1953). У кнізе «Очерки по историческому синтаксису русского языка» (1956) прадставіў развіццё сінтаксічнай сістэмы XI—XVII стагоддзяў.
Ломцеў быў супярэчлівай асобай: жывая цікаўнасць да найноўшых дасягненняў у лінгвістыцы, логіцы, матэматыцы спалучаліся ў ім з недахопам элементарнай адукацыі і культуры маўлення, з-за чаго многія сучаснікі ўспрымалі яго іранічна. Аднак яго спадчына даследавалася аўтарамі, якія працуюць у галіне лагічнага аналізу мовы (Н. Д. Аруцюнавай), і гісторыкамі навукі.