wd wp Пошук:
    ⬜

    Шаман

    Шаман у Сібіры, малюнак Н. Вітсена.
    Алтайская шаманка з бубнам на фоне традыцыйнага жылля — чаадыра
    Эскімоскіх шаман
    Шаман народу Шона ў Зімбабвэ

    Шаман — паводле рэлігійных вераванняў шаманізму, чалавек, здольны ў стане трансу мець зносіны з духамі і вылечваць хваробы.

    Паходжанне слова

    Тэрмін распаўсюджаны ў многіх мовах свету. Па адной версіі слова шаман паходзіць ад санскрыцкага шраман (श्रमण śramaṇa) — вандроўны пустэльнік, духоўны падзвіжнік-аскет у часы Старажытнай Індыі. Разам з будызмам гэты тэрмін распаўсюдзіўся па Азіі і праз эвенкійскую мову трапіў у рускую і заходнія мовы[1][2]. Па іншай версіі слова мае спрадвечнае тунгуса-маньчжурскае паходжанне і паходзіць ад кораня «са» — ведаць, у прыватнасці ў эвенкійскім «садэмі» — ведаць, «савун» — веды, «саман» — чалавек, які любіць веды («-ман» — суфікс прыхільнасці, для параўнання «асіман» — аматар жанчын)[3]. Шаманам называўся чалавек, які з’яўляўся пасярэднікам і выбраннікам духаў, які валодаў здольнасцю бачыць іншую, асаблівую рэальнасць і падарожнічаць ў ёй. Кожны народ мае свае ўласныя назвы для шаманаў, якія могуць адрознівацца нават у аднаго народа ў залежнасці ад функцый шамана і катэгорыі шамана:

    Ад цюркскага слова «кам» пайшло і слова «камланіе», якое пазначае абрадавае дзеянне шамана, якое асэнсоўваецца як падарожжа па светах Сусвету. У Расіі слова з’явілася ў XVII стагоддзі ў пісьмовых паведамленнях рускіх служылых людзей з Сібіры. Затым яно трапіла ў Еўропу праз іншаземцаў, якія ездзілі ў складзе рускага пасольства Пятра I у Кітай праз Сібір. Слова атрымала шырокую вядомасць і лягло ў аснову распаўсюджанага ў навуцы паняцці «шаманізм». Сярод сібірскіх народаў тэрмін «шаман» у значэнні служыцеля культу, за выключэннем некаторых груп тунгусаў, не ўжываецца[4].

    Шаманская хвароба

    Абранне суправаджаецца асаблівай «шаманскай хваробай», якая служыць пераходам у новае жыццё шамана і змяшчае ўсе элементы ініцыяльных абрадаў, якія ўключаюць смерць і новае нараджэнне: сыходжанне ў Апраметную, узнясенне на Нябёсы і зносіны з багамі або духамі, душамі памерлых, а таксама разнастайныя адкрыцці шаманскай і рэлігійнай прыроды. Вандроўка па розных светах будучага шамана ў час шаманскай хваробы мае пэўны сэнс — шаман спасцігае яго парадак, уведвае дарогу да духаў і божастваў, якія потым акажуць яму важныя паслугі. Такая «хвароба» дае штуршок да развіцця вышэйшых патэнцый чалавечага існавання. І таму шаман перажывае сваю хваробу як сродак разбурыць унутранае жыццё для таго, каб чуць, бачыць і жыць больш поўна, больш дасканала, у вышэйшым стане духоўнага пазнання і адказнасці.

    Шаманскі інвентар. Тува (Кызыл), Расія.

    «Шаманская хвароба» не з’яўляецца ўмовай таго, што чалавек становіцца шаманам. У час яе або пасля адбываецца настаўленне духамі, а затым старымі настаўнікамі-шаманамі. Істотную ролю іграе не толькі адпраўная кропка ў здабыцці гэтых здольнасцей: спантанны кліч, спадчынная перадача або асабістае рашэнне; але таксама тэхніка і веды, якія перадаюцца пры прысвячэнні. Свяшчэннасць свету, вопыт іншых шаманаў дае сілу, і, будучы абраным, часам і супраць уласнай волі, шаман цяпер паступае ў адпаведнасці са сваім новым веданнем быцця, ён выпрацоўвае сваю рытуальную практыку і пераносіць гэта веданне ў чалавечы свет, несучы новае веданне, якое адпавядае патрэбам супольнасці. Менавіта падвойнае навучанне, якое ўключае кліч і выпрацаваны шаманам спосаб, раўназначна пасвячэнню. Часам прысвячэнне з’яўляецца публічным і само па сабе складае аўтаномны рытуал, у асобных жа выпадках такі публічны рытуал можа адсутнічаць.

    Уяўленні аб дзейнасці шаманаў

    Шаманскі бубен. Бурація
    Шаманскі кій. Бурація

    Адна з важных задач, якую выконваў шаман, заключалася ў абароне псіхічнай цэласнасці грамадства. Для людзей архаікі наяўнасць у племені такога чалавека значыла вельмі шмат, бо давала ім упэўненасць у тым, што яны не самотныя і не безабаронныя ў свеце, у якім існуюць і дэманы, і «сілы Зла». І што акрамя малітваў і ахвярапрынашэнняў, з дапамогай якіх яны звяртаюцца да багоў і звышнатуральных істот, існуюць яшчэ «спецыялісты па свяшчэнным», людзі, здольныя бачыць духаў, узнесціся і сустрэцца з божаствамі Неба, спусціцца ў Пекла і змагацца з дэманамі, хваробамі і смерцю. Абрад лячэбнага камлання будаваўся такім чынам, каб надзея пацыента на вылячэнне ператваралася ў веру. Вера пацыента ў здольнасць шамана вярнуць яму здароўе ўмацоўвалася рытуалам і іншымі прыёмамі. Такія практыкі ўключалі і шаманскія падарожжы, і ахвярапрынашэнні, і цэлыя тэатральныя дзеянні ў час камлання. Шаманскі абрад заўсёды прадугледжваў асаблівае знешняе афармленне. Часам дзеля аднаго дзеяння тэрмінова ўзводзіўся цэлы «тэатр». Спецыяльна збудаваная хаціна сімвалізавала сабой астравок «шаманскай» зямлі — маленькага сусвету. Усе культавыя прадметы шамана мадэлявалі сусвет, а таму мелі глыбокі сімвалічны сэнс. Сусвет адлюстроўваўся на вопратцы шамана, на бубне і на многіх іншых прадметах, якія мелі асаблівы сэнс у дадзенай традыцыі. Жыццё шамана звязана з ажыццяўленнем спецыяльнай работы ў свеце духаў — лячэннем хвароб, «утаймаваннем агню», выклікам дажджу, гутаркамі з памерлымі і іншым падобным. Шаманскія дзеянні і рытуалы (камлания) ажыццяўляюцца ў час экстатычнага трансу, пры гэтым, як правіла, выкарыстоўваецца цюнгур (бубен) або барабан, ці асаблівыя танцы і заклінанні.

    Бурацкі шаман Бэлікто робіць паднашэнне духам мясцовасці.
    Шаманскае вогнішча малюе мудрагелістыя вобразы.

    Лічыцца, што ў час камлання душа шамана пакідае цела і падарожнічае па іншых светах — падымаецца на неба (верхні свет), спускаецца пад зямлю (ніжні свет). З ростам вопыту шаманы становяцца менш залежнымі ад знешніх дапаможных сродкаў, яны развіваюць здольнасць уваходзіць у змененыя станы і заставацца там без дапамогі барабаннага бою і іншых тэхнік.

    Хоць дзейнасць шамана звязана ў тым ліку і з лячэннем, прынята адрозніваць шаманаў ад знахароў і траўнікаў, таму што апошнія могуць лячыць за кошт назапашаных ведаў, а не за кошт дапамогі духаў-памочнікаў і экстатычных бачанняў. Паводле старажытнага павер’я, веды аб той ці іншай «сіле» гаючых раслін чалавек мог атрымаць ад духаў-памочнікаў, альбо ад саміх траў і дрэў. Таму шаманы былі захавальнікамі найбольш карысных звестак аб лекавых раслінах на працягу доўгага перыяду.

    Шаманская практыка звязана з першабытнай магіяй, аднак, розніца заключаецца ў тым, што магія накіравана на штучныя змены свету сваёй воляй, у той час як шаман абапіраецца на прыродныя сілы. Шаман хутчэй з’яўляецца правадніком прыродных сіл, чым пераўтваральнікам свету, і лячэнне, якое праводзіцца шаманам, звязана з прывядзеннем заказчыка ў адпаведнасць з прыродай і духамі.

    Зноскі

    1. ↑ Eliade Mircea. Shamanism. — Arkana Books, 1989. — P. 495.
    2. ↑ Indo-European Language and Culture: An Introduction by Benjamin W. Fortson, IV (ISBN 1-4443-5968-1)
    3. ↑ Василевич Г. М. Русско-эвенкийский словарь. — М., 1948.
    4. ↑ В. Е. Арефьев. Введение в туризм: Учебное пособие. — Горно-Алтайск: Изд-во АГУ, 2002. — 282 с.

    Літаратура

    Спасылкі

    Тэмы гэтай старонкі (2):
    Катэгорыя·Жрацы
    Катэгорыя·Шаманізм