У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Барабан (значэнні).
Барабан (імаверна, слова цюркскага паходжання[1][2]) — музычны інструмент з сямейства ўдарных[3].
Распаўсюджаны ў большасці народаў, выкарыстоўваецца ў складзе многіх музычных ансамбляў. выканаўца на барабане — барабаншчык.
Тыповым прадстаўніком з’яўляецца мембранны барабан, які складаецца з пустога корпуса-рэзанатара вызначанай формы або рамы, на якую нацягнута скураная або пластыкавая мембрана. Яе нацяжэннем рэгулюецца адносная вышыня гуку. Корпус барабана вырабляецца з дрэва, металу (сталі, латуні), акрылавага пластыка[4] або нават гліны.
Гук здабываюць ударам па мембране драўлянай выбівачкай з мяккім наканечнікам, палачкай, шчоткамі, рукамі, а часам і трэннем. Для выкарыстання некалькіх інструментаў адначасова барабаны збіраюцца ва ўдарную ўстаноўку.
Барабаны іншых канструкцый — стальны барабан, шчылінны барабан — не маюць мембран і адносяцца да ідыяфонаў.
Пры раскопках у Месапатаміі былі знойдзены адны з самых старажытных ударных інструментаў, зробленыя ў выглядзе маленькіх цыліндраў, паходжанне якіх датуецца шостым тысячагоддзем да нашай эры, да гэтага ж часу адносяць і наскальныя малюнкі ў пячорах Паўднёвай Амерыкі[5]. Узрост знойдзенага ў Маравіі барабана датуецца пятым тысячагоддзем да н.э., у Старажытным Егіпце барабаны ўзніклі за 4 тыс. гадоў да н.э. Вядома аб існаванні барабанаў у старажытным Шумеры (каля 3 тыс. гадоў да н. э)[6]. Аб працяглай гісторыі развіцця інструмента сведчыць і вялікая разнастайнасць яго відаў у нашы дні[7].
З самых старажытных часоў барабан выкарыстоўваўся як сігнальны інструмент, а таксама для суправаджэння рытуальных танцаў, рэлігійных абрадаў, ваенных шэсцяў і дзеянняў, такіх, дзе была б неабходнасць выконваць рытм, напрыклад, ісці, бегчы, цягнуць, веславаць ці біць зладжана. Да прыкладу, яшчэ ў старажытных грэкаў і рымлян барабан тымпан (стар.-грэч.: τύμπανον), папярэднік сучасных літаўр, выкарыстоўваўся ў культах Кібелы і Вакха, а таксама ў войску і на вяслярным флоце. І гэтак далей, напрыклад, у XVI стагоддзі барабаны выкарыстоўваліся ў Брытанскай арміі ў пяхоце, у драгуноў і кавалерыі. У часы Генрыха VIII у кожнай роце ад 100 чалавек было двое барабаншчыкаў. У XVII стагоддзі асноўнымі сігналамі барабаншчыкаў былі «Увага», «Гатоўнасць», «Марш», «Атака», «Адступіць»[7].
У XX стагоддзі адбыліся два значных удасканаленні барабанаў. У 1920-1940-х гадах кампанія Gretsch вырабляла карпусы барабанаў па тэхналогіі шматслаёвага расслаення дрэва[8], гэты спосаб выкарыстоўваецца і сёння. Каля 1956 года Эвансам Марыанам на замену скураным мембранам былі вынайдзены пластыкавыя. Яны больш устойлівыя да вільготнасці і лепш захоўваюць настройку[9].
У сучасны аркестр могуць уваходзіць наступныя барабаны[10]:
Вялікі барабан (турэцкі барабан) — двухбаковы, радзей аднабаковы. На ім гуляюць масіўнай выбівачкай з мяккім наканечнікам; гук яго — моцны, глухі і нізкі. Акрамя выбівачкі, часам выкарыстоўваюць палачкі і інш. Галоўнае прызначэнне вялікага барабана — адзінкавыя ўдары (ад pianissimo да падобнага грамавым разрадам fortissimo). Еўрапейскімі кампазітарамі вялікі барабан спачатку ўжываўся ў ваенным аркестры; з пачатку XVIII стагоддзя — у оперным. Папярэднік вялікага — турэцкі барабан, які прымяняўся ў «Янычарскай музыцы». Вялікі барабан часцяком выкарыстоўваецца для яе імітацыі. Бас-барабан мае памер трохі меншы, чым вялікі (канцэртны) барабан — 20-22" (50-56 см). Уваходзіць ва ўдарную ўстаноўку, на ім гуляюць нагамі з дапамогай педалі.
Малы барабан — з дзвюма мембранамі, нацягнутымі на нізкі цыліндр. Уздоўж ніжняй мембраны нацягнутыя струны (ад 10 да 34 у залежнасці ад прымянення), якія надаюць гуку сухое раз’юшанае, працяжна-бразгочае адценне. Пры адключэнні струн спецыяльным рычажком гэты характэрны трэск знікае. Гульня заснавана на рудыменты: дроб, хуткае трэмала. Гуляюць на ім дзвюма драўлянымі палачкамі з патаўшчэннямі на канцах. Прымяняюцца таксама ўдары па вобадзе (рымшот), іншыя прыёмы (напр., Бласт-біт, gravity roll, характэрныя для экстрэмальных стыляў музыкі, або кручэнне палачак у маршавых аркестрах). Выкарыстоўваюць набор малых барабанаў розных памераў, пры гульні — ставяць на падстаўкі, у маршавым аркестры — носяць на рамяні або спецыяльнай раме на ўзроўні пояса. У оперны і сімфанічны аркестр малы барабан уведзены ў XIX стагоддзі; часта выкарыстоўваецца ў ваенных сцэнах. Сёння — вядучы інструмент рытмічнай групы джаза.
Том-том (не блытаць з там-тамам (гонг)) — цыліндрычны барабан без струн. Ён паходзіць ад карэнных амерыканскіх ці азіяцкіх народаў, выкарыстоўваўся першабытнікамі для ваенных, рэлігійных мэтаў. Вырабляўся з полых ствалоў дрэў і шкуры жывёл. З пачатку XX стагоддзя тым-тым уваходзіць ва ўдарную ўстаноўку (ад 2 да 4 і больш штук).
Літаўры — сістэма (ад двух да сямі і больш) медных катлоў, на якія нацягнута мембрана. Маюць вызначаную вышыню гучання, якая рэгулюецца падчас гульні. Яны сталі вядомыя ў XV стагоддзі, у склад аркестра ўвайшлі пазней. Акрамя аркестра, папярэднікі літаўраў — накры выкарыстоўваліся ў кавалерыі, для кіравання парадкам.
Барабаны вядомыя ва ўсіх краінах і ва ўсе часы. Народныя барабаны простыя ў вырабе і не патрабуюць асаблівых навыкаў для гульні, таму існуюць сотні іх разнавіднасцей. Фальклорная музыка ў вышэйшай ступені меладычная і рытмічна, барабаны — неад’емная яе частка[11].
У краінах Афрыкі гульня на барабанах — важная частка большасці рэлігійных і свецкіх цырымоній. Гульня на барабанах мае даўнія культурныя традыцыі[12]. Акрамя таго, барабаны шырока выкарыстоўваюцца для перадачы паведамленняў — напрыклад, мова ёруба з’яўляецца танальнай, для перадачы простага ліста можа быць дастаткова трох розных тонаў барабана і пераходаў паміж імі[13]. Сярод барабанаў Афрыкі — ашыко, кпанлога, джэмбэ, бата і мноства іншых.
У Лацінскую Амерыку барабаны былі прывезены з Афрыкі чарнаскурымі рабамі[14], і з’явіліся атабаке, куіка, конга і іншыя. Да барабанаў, якія адбыліся ад еўрапейскіх, можна аднесці пандэйру. У Паўднёвай і Цэнтральнай Амерыцы таксама вядомыя барабаны з суцэльнага кавалка дрэва, як тэпанацтль. На Кубе былі вынайдзены тымбалес.
На востраве Балі і Інданезіі народная музыка прадстаўлена аркестрам гамелан. У ім выкарыстоўваецца барабан генданг[15], таксама выкарыстоўваюцца патэ ў Самоа, лалі ў Фіджы.
Барабаны Японіі носяць агульная назва ўпотай, яны дзеляцца на 2 вялікія групы: бë-дайка (byou-daiko), у якога мембрана жорстка замацавана цвікамі без магчымасці налады, і сіме-дайка (shime-daiko), якія можна наладзіць пры дапамозе шнуроў ці вінтоў[16]. Гэтыя барабаны выкарыстоўваюцца ў традыцыйнай музыцы гагаку з VII стагоддзя, а таксама будысцкіх і сінтаісцкіх цырымоніях[17].
У Кітаі барабаны, верагодна, пайшлі ад туркестанскіх і тыбецкіх інструментаў. Сярод іх — баньгу, пайгу і іншыя[18].
Да барабанаў, выкарыстоўваным у музыцы Індыі, адносяца табла і мрыданга[12].
У Каўказскім рэгіёне ўдарныя інструменты таксама шырока распаўсюджаныя. Пад некалькімі назвамі вядомы выгляд бубна са скуры асятроў з колцамі — даф (дэф, гавал). У народнай музыцы Арменіі і Азербайджана выкарыстоўваюць барабаны дхол і розныя разнавіднасці нагары[19][20]. У Турцыі з’явіўся і далей распаўсюдзіўся пад рознымі назвамі (думбек, тарабука, дарбук) барабан у форме кубка дарбука[21].
Акрамя таго, барабаны можна класіфікаваць па форме[22][23]:
Рамачныя
У форме кубка
Цыліндрычныя
Катлападобныя
У форме «пясочнага гадзінніка»
У форме конуса
Формы барабанаў
Даф уяўляе сабой рамку з нацягнутай мембранай
Барабан джэмбэ ў форме кубка
Том-том, цыліндрычны барабан
Літаўры, корпус у форме катла
Барабан Чангу ў форме пясочнага гадзінніка
Ашыко з канічным корпусам
Аудыёпрыклады | |||
---|---|---|---|
Апісанне | Аудио (Ogg Vorbis) | Апісанне | Аудио (Ogg Vorbis) |
Не заглушаны малы барабан | 53 KB (i) | Заглушаны малы барабан | 37 KB (i) |
Удар у вобад | 46 KB (i) | Заглушаны бас-барабан | 54 KB (i) |
Навесны том 8 дзюймаў | 59 KB (i) | Навесно том 12 дзюймаў | 41 KB (i) |
Напольны том-том | 39 KB (i) | Фрыкцыйны барабан Куіка | 75 KB (i) |
Рытм на джэмбэ | 430 KB (i) | Звучанее афрыканскага джун-джуна | 251 KB (i) |
Тыповы рокавы біт з хай-хэтам | 95 KB (i) | Тыповы рокавы біт з райд-талеркай | 89 KB (i) |
Вырабам барабанаў займаюцца фірмы рознага ўзроўню. Невялікія фірмы з дзясятка чалавек прапануюць эксклюзіўныя інструменты, зробленыя ўручную. Буйныя кампаніі, вядомыя па ўсім свеце, вырабляюць не толькі ўдарныя, але і іншыя музычныя інструменты.
Для вырабу барабанаў могуць быць выкарыстаны розныя віды матэрыялаў[24]: метал (сталь, бронза), бамбук, пластык. Пераважная большасць барабанаў зроблена з дрэва: клён, бяроза, дуб, ліпа, ясень, чырвонае дрэва[4], з суцэльнага кавалка або злепленай у некалькі слаёў фанеры. Некаторыя вытворцы камбінуюць некалькі відаў дрэва для вырабу аднаго рэзанатара, што дазваляе атрымліваць лепшае суадносіны кошт/якасць. На гук барабана ў большай ступені ўплывае шчыльнасць драўніны і таўшчыня сценак абечак.
Акрамя матэрыялу кадушкі, таксама значны ўплыў мае якасць і вугал нарэзкі абзы, якая датыкаецца з мембранай інструмента[25].
Пасля падрыхтоўкі абечак на яе мацуюць фурнітуру — прыстасаванні для мацавання і нацяжэння мембраны[25]. Замкі для закруткі нітаў, мацавання і адтуліны змяняюць гучанне ў горшы бок, таму шматлікія вытворцы прапануюць розныя варыянты сістэмы мацавання (напрыклад, RIMS), якія захоўваюць цэласнасць кадушкі.
Выраб некаторых барабанаў і бубнаў для рэлігійных мэтаў можа суправаджацца рознымі рытуаламі ініцыяцыі, укладвання «душы» ў інструмент, і іншымі падобнымі дзеяннямі[26].
Налада барабана — складаны працэс, якому прысвечана шмат артыкулаў[27][28]. Барабаны могуць быць падзеленыя па гукавышынныя, на якія маюць пэўную вышыню гучання (літаўры, рататом) і інструменты з нявызначанай вышынёй гучання (малы барабан, том-том і г. д.). Налада тычыцца і тых, і іншых інструментаў.
Асноўнай мэтай налады з’яўляецца збавенне ад залішніх абертонаў. Барабан, які «ў ладзе з самім сабой», раўнамерна нацягнуты, мае выразны гук, яснае, шырокае, адкрытае гучанне.
Мембрана барабана можа мацавацца да абячайке (корпусу) і рэгуліравацца альбо з дапамогай сучасных металічных абручоў і нітаў, альбо сістэмай вяровак або рамянёў. Жорсткае мацаванне з дапамогай цвікоў (як у бё-тайко) пазбаўляе барабан магчымасці налады.
Сучасныя вытворцы выпускаюць мноства мадыфікацый мембран (з рознай вагой, таўшчынёй, двухслаёвыя і г. д.) Усе яны па рознаму ўплываюць на гучанне інструмента[29].
Калі мембран дзве, адна з іх можа быць танчэй і прызначацца не для ўдару, а толькі для павелічэння рэзананса. Адносная налада ўдарнай і рэзананснай мембраны ўплывае на гучанне барабана: калі рэзанансная настроена вышэй ударнай, працягласць гучання (сустейн) павялічваецца. На малым барабане вялікае значэнне таксама мае налада падструнніка (пружын, якія надаюць характэрнае гучанне інструмента)[30].
Барабаны, у якіх выкарыстоўваюцца скураныя мембраны, можна наладзіць, нагрэўшы скуру (нацяжэнне) або апырскаўшы вадой (паслабленне).
Барабаны могуць быць выкарыстаны як у складзе рытм-групы, так і ў якасці саліруючага інструмента. Розныя барабаны ўваходзяць у склад ансамбляў, у тым ліку — складаюцца выключна са ўдарных інструментаў. Яны забяспечваюць неабходны інструментальны каларыт і дынаміку, а таксама пашыраюць кола рытмічных і ўдарных эфектаў[31].
На барабанах можна гуляць, удараючы далонню або палачкамі, вырабленымі з драўніны або сінтэтычных матэрыялаў[32].
Гульня далонямі патрабуе ўмелага чаргавання факусоўкі і рассейвання сілы ўдару рукой, для высокага і нізкага гуку неабходна напружанне, для плескачоў — расслабленне пэндзля. Выкарыстоўваецца і гульня пальцамі з выкарыстаннем перакатаў, трэння мембраны, пстрычак і т. п.[33].
Пры выкарыстанні палачак, у залежнасці ад сітуацыі і ўласных пераваг барабаншчык можа прымяняць розныя хапіла палачак, і розныя тэхнікі нанясення ўдаруref>Виды захватов палочек :: drumspeech.com.
Сярод тэхнік удару могуць быць вылучаныя наступныя:
У залежнасці ад выкарыстоўваных груп цягліц падзяляюць пальцавую, кісцевую, локцевую тэхнікі[35].
Акрамя палачак, пры неабходнасці выкарыстоўваюць розныя шчоткі, выбівачкі або спецыяльныя прутковыя палачкі, руты (у англамоўнай літаратуры Rute).
Асновай навучання і гульні на барабанах служаць барабанныя рудыменты — адмысловыя прыёмы гульні, якія ўяўляюць сабой пэўную паслядоўнасць розных (напрыклад, акцэнтаваных і не акцэнтаваных) удараў. Найпросты барабанны рудымент — барабанная дроб, якая ўяўляе сабой па чарзе ўдары. Акрамя яго, да вядомых рудыментаў адносіцца Double Stroke Roll (двухударная дроб), якая ўяўляе сабой чаргаванне двух удараў адной рукой і двух удараў іншай рукой[36].
Рытмічныя партыі накладваецца на скончаную функцыянальна-гарманічную структуру, званую квадратам[37]. Урыўкі, выкананыя секцыяй ударных інструментаў маршевого аркестра, называюцца кадэнцыя (англ. Drum cadence).