wd wp Пошук: ⬜

Чарлз Дарвін

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Дарвін.

Чарлз Роберт Дарвін[14] (англ.: Charles Robert Darwin; 12 лютага 1809 — 19 красавіка 1882) — англійскі прыродазнавец, распрацоўшчык тэорыі эвалюцыі, згодна з якой усе віды развіліся з цягам часу з агульных прародзічаў праз працэс натуральнага адбору. Наяўнасць эвалюцыі ў прыродзе была прызнаная навуковай супольнасцю яшчэ пры жыцці Дарвіна, але тэорыя натуральнага адбору стала агульнапрызнаным тлумачэннем эвалюцыйнага працэсу толькі ў 1930-я.

Жыццё

Чарлз Дарвін нарадзіўся 12 лютага 1809 года ў Шрусберы, графства Шропшыр, у радавым маёнтку Маунт Хаўс (англ. Mount House)[15]. Пяты з шасці дзяцей заможнага лекара і фінансіста Роберта Дарвіна і Сьюзанн Дарвін (англ.: Susannah Darwin), народжанай Уэджвуд (англ. Wedgwood). Ён з’яўляецца ўнукам навукоўца-натураліста Эразма Дарвіна па бацькоўскай лініі і мастака Джозайі Уэджвуда па матчынай. Абодва сямействы ў значнай частцы прымалі ўнітарыянства, аднак Уэджвуд былі прыхаджанамі англіканскай царквы.

Да таго часу, як ён паступіў у дзённую школу ў 1817 годзе, васьмігадовы Дарвін ужо далучыўся да натуральнай гісторыі і калекцыянавання. У гэтым годзе, у ліпені, памірае яго маці, і выхаванне 8-гадовага хлопчыка цалкам кладзецца на плечы бацькі, які не заўсёды чула прыслухоўваўся да духоўных запытаў сына. З верасня 1818 года ён разам са старэйшым братам Эразмам (Erasmus Alvey Darwin) паступае на пансіён у бліжэйшую англіканскую Школу Шрусберы (Shrewsbury School)[16][17], дзе будучы натураліст, які горача любіў прыроду, павінен быў вывучаць «сухія для яго жывой душы рэчы», як класічныя мовы і славеснасць. Гімназічныя гады заканамерна закончыліся атрыманнем пасрэднага атэстата.

Перад тым як адправіцца са сваім братам Эразмам ва ўніверсітэт Эдынбурга, летам 1825, ён выступае ў ролі асістэнта-вучня і дапамагае бацьку ў яго медыцынскай практыцы, аказваючы дапамогу беднякам Шропшыра.

У Эдынбургскім універсітэце Дарвін вывучаў медыцыну. Падчас навучання ён зразумеў, што лекцыі нудныя, а хірургія прычыняе пакуты, таму ён закідвае навучанне медыцыне. Замест гэтага ён пачынае вывучаць таксідэрмію ў Джона Эдманстоўна, вызваленага чорнага раба, які атрымаў свой вопыт, суправаджаючы Чарлза Уотэртана.

У 1826 годзе, будучы студэнтам кабінета натуральнай гісторыі, ён далучыўся да Плініеўскага студэнцкага таварыства, у якім актыўна абмяркоўваўся радыкальны матэрыялізм. У гэты час ён асісціруе Роберту Эдманду Гранту ў яго даследаваннях анатоміі і жыццёвага цыклу марскіх беспазваночных. На пасяджэннях таварыства, у сакавіку 1827, Дарвін прадстаўляе кароткія паведамленні аб сваіх першых адкрыццях, якія мянялі яго погляд на звыклыя рэчы.

Бацька Дарвіна, даведаўшыся, што сын закінуў навучанне медыцыне, быў раззлаваны і прапанаваў яму паступіць у каледж Хрыста Кембрыджскага ўніверсітэта і атрымаць сан святара Англіканскай царквы[18].

У 1831 годзе, пасля заканчэння ўніверсітэта, Дарвін у якасці натураліста адправіўся ў кругасветнае падарожжа на экспедыцыйным судне каралеўскага флоту «Бігль», адкуль вярнуўся ў Англію толькі 2 кастрычніка 1836 года. Падарожжа працягвалася амаль пяць гадоў. Вялікую частку часу Дарвін праводзіць на беразе, вывучаючы геалогію і збіраючы калекцыі па натуральнай гісторыі, у той час як «Бігль» пад кіраўніцтвам Фіцроя ажыццяўляў гідраграфічную і картаграфічную здымку ўзбярэжжа[19][20].

У 1838—1841 гг. Дарвін быў сакратаром Лонданскага геалагічнага таварыства. У 1839 ажаніўся, а ў 1842-м сямейная пара пераехала з Лондана ў Даўн (графства Кент), дзе стала жыць пастаянна. Тут Дарвін вёў адасобленае і мернае жыццё вучонага і пісьменніка.

Навуковая праца Дарвіна

Дарвін праявіў цікавасць да гісторыі прыроды падчас навучання медыцыне ва Універсітэце Эдынбурга, потым тэалогіі ў Кембрыджы. Пяцігадовае падарожжа (1831—1836) на караблі «Бігль» дало матэрыялы для навуковых прац «Дзённік пошукаў» (1833), «Будова і размеркаванне каралавых рыфаў» (1842), «Геалагічныя назіранні над вулканічнымі астравамі» (1844), «Геалагічныя назіранні над Паўднёвай Амерыкай» (1846).

Гэтыя працы прынеслі яму славу заснавальніка сучаснай геалогіі. У выніку назіранняў зрабіў вывад, што сучасныя формы жыцця з’яўляюцца вынікам працяглага гістарычнага развіцця арганізмаў ад адной або некалькіх прасцейшых форм. Асноўны змест свайго эвалюцыйнага вучэння ён выклаў у фундаментальных працах «Паходжанне відаў шляхам натуральнага адбору, ці Захаванне спрыяльных парод у барацьбе за жыццё» (1859), «Змяненне свойскіх жывёл і культурных раслін» (1868), «Паходжанне чалавека і палавы адбор» (1871). Прааналізаваўшы праблемы штучнага адбору, з’яў зменлівасці і спадчыннасці, паходжання чалавека ад жывёльных продкаў, абгрунтаваў тэорыю палавога адбору як адну з форм натуральнага адбору.

Яго вучэнне стала выдатным адкрыццём XIX ст. Тэорыя Дарвіна, захоўваючы сваё агульнаметадалагічнае і светапогляднае значэнне, сёння развіваецца і мадыфікуецца пад уплывам фактычнага і тэарэтычнага матэрыялу генетыкі (малекулярнай і папуляцыйнай), біякібернетыкі і іншых дысцыплін.

Ушанаванне памяці

У гонар Ч. Дарвіна названы востраў Дарвін, горад Дарвін.

Гл. таксама

Бібліяграфія

1836: A LETTER, Containing Remarks on the Moral State of TAHITI, NEW ZEALAND, &c. — BY CAPT. R. FITZROY AND C. DARWIN, ESQ. OF H.M.S. ‘Beagle.’ Архівавана 15 лютага 2006.
1839: Journal and Remarks (The Voyage of the Beagle)
Zoology of the Voyage of H.M.S. Beagle: published between 1839 and 1843 in five volumes by various authors, Edited and superintended by Charles Darwin: information on two of the volumes —

1840: Part I. Fossil Mammalia, by Richard Owen (Darwin’s introduction) Архівавана 15 лютага 2006. 1839: Part II. Mammalia, by George R. Waterhouse (Darwin on habits and ranges) Архівавана 15 лютага 2006.

1842: The Structure and Distribution of Coral Reefs
1844: Geological Observations of Volcanic Islands , (French version)
1846: Geological Observations on South America
1849: Geology from A Manual of scientific enquiry; prepared for the use of Her Majesty’s Navy: and adapted for travellers in general., John F.W. Herschel ed. Архівавана 15 лютага 2006.
1851: A Monograph of the Sub-class Cirripedia, with Figures of all the Species. The Lepadidae; or, Pedunculated Cirripedes. Архівавана 15 лютага 2006.
1851: A Monograph on the Fossil Lepadidae; or, Pedunculated Cirripedes of Great Britain Архівавана 12 лютага 2006.
1854: A Monograph of the Sub-class Cirripedia, with Figures of all the Species. The Balanidae (or Sessile Cirripedes); the Verrucidae, etc. Архівавана 15 лютага 2006.
1854: A Monograph on the Fossil Balanid? and Verrucid?? of Great Britain Архівавана 15 лютага 2006.
1858: On the Perpetuation of Varieties and Species by Natural Means of Selection
1859: On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life
1862: On the various contrivances by which British and foreign orchids are fertilised by insects Архівавана 15 лютага 2006.
1868: Variation of Plants and Animals Under Domestication (PDF format), Vol. 1, Vol. 2
1871: The Descent of Man and Selection in Relation to Sex
1872: The Expression of Emotions in Man and Animals
1875: Movement and Habits of Climbing Plants
1875: Insectivorous Plants
1876: The Effects of Cross and Self-Fertilisation in the Vegetable Kingdom
1877: The Different Forms of Flowers on Plants of the Same Species
1879: «Preface and ‘a preliminary notice’» in Ernst Krause’s Erasmus Darwin Архівавана 6 сакавіка 2005.
1880: The Power of Movement in Plants
1881: The Formation of Vegetable Mould Through the Action of Worms
1887: Autobiography of Charles Darwin (Edited by his Son Francis Darwin)
1958: Autobiography of Charles Darwin (Barlow, unexpurgated)

Зноскі

1 2 Нямецкая нацыянальная бібліятэка, Берлінская дзяржаўная бібліятэка, Баварская дзяржаўная бібліятэка і інш. Record #118523813 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 9 красавіка 2014.
1 2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: платформа адкрытых даных — 2011. Праверана 10 кастрычніка 2015.
↑ http://link.springer.com/content/pdf/10.1007/978-1-4020-5818-9_7.pdf
↑ Bedroom where Charles Darwin died to be opened to the public — 2016. — ISSN 1756-3224; 1354-4322 Праверана 25 студзеня 2017.
↑ https://www.francetvinfo.fr/monde/royaume-uni/stephen-hawking-sera-enterre-au-cote-de-newton-et-darwin-a-l-abbaye-de-westminster_2666542.html
1 2 3 Oxford Dictionary of National Biography / C. Matthew — Oxford: OUP, 2004.
1 2 Kindred Britain
↑ Cambridge Alumni Database — Кембрыджскі ўніверсітэт.
↑ https://search.amphilsoc.org/memhist/search?creator=darwin;smode=advanced;f1-date=1869 Праверана 12 сакавіка 2022.
↑ https://www.amacad.org/sites/default/files/academy/multimedia/pdfs/publications/bookofmembers/electionIndex1850-1899.pdf Праверана 12 сакавіка 2022.
↑ https://www.zsl.org/blogs/artefact-of-the-month/charles-darwin-zsl-london-zoo Праверана 12 сакавіка 2022.
↑ http://www.ras.ru/news/shownews.aspx?id=6904027a-321e-40ae-9387-6a5cfa28bf4c#content Праверана 12 сакавіка 2022.
↑ www.accademiadellescienze.it Праверана 1 снежня 2020.
↑ Напісанне паводле БЭ у 18 т. — Т. 6.
↑ John H. Wahlert. mount / The Mount House, Shrewsbury, England (Charles Darwin) (нявызн.). Darwin and Darwinism. Baruch College (11 чэрвеня 2001). Архівавана з першакрыніцы 22 чэрвеня 2012. Праверана 26 лістапада 2008.
↑ Desmond & Moore, 1991, с. 12-15
↑ Darwin, 1958, с. 21-25
↑ Desmond & Moore, 1991, с. 47-48
↑ Keynes, 2000, с. 9-11
↑ van Wyhe, John. Charles Darwin: gentleman naturalist: A biographical sketch(англ.) (недаступная спасылка). Darwin Online (16 верасня 2008). Архівавана з першакрыніцы 13 студзеня 2020. Праверана 15 ліпеня 2012.

Літаратура

Чалавек і грамадства: Энцыклапедычны даведнік. — Мн.: БелЭн, 1998. ISBN 985-11-0108-7
1911 Encyclop?dia Britannica/Darwin, Charles Robert (англ.)
Anonymous (1882). Obituary: Death Of Chas. Darwin. http://www.nytimes.com/learning/general/onthisday/bday/0212.html. Retrieved on 2008-10-30.
Arrhenius, O. (October 1921). Influence of Soil Reaction on Earthworms. 255–257. http://links.jstor.org/sici?sici=0012-9658%28192110%292%3A4%3C255%3AIOSROE%3E2.0.CO%3B2-P. Retrieved on 2006-12-15.
Balfour, J. B. (11 May 1882). Obituary Notice of Charles Robert Darwin. 284–298.
Bannister, Robert C. (1989). Social Darwinism: Science and Myth in Anglo-American Social Thought.. Philadelphia: Temple University Press. ISBN 0-87722-566-4.
Bowler, Peter J. (1989). The Mendelian Revolution: The Emergence of Hereditarian Concepts in Modern Science and Society. Baltimore: Johns Hopkins University Press. ISBN 0-485-11375-9. https://archive.org/details/mendelianrevolut0000bowl.
Browne, E. Janet (2002). Charles Darwin: vol. 2 The Power of Place. London: Jonathan Cape. ISBN 0-7126-6837-3.
Darwin, Charles (1842). “Pencil Sketch of 1842”. in Darwin, Francis. The foundations of The origin of species: Two essays written in 1842 and 1844.. Cambridge University Press. 1909. http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F1556&pageseq=33.
Darwin, Charles; Wallace, Alfred Russel (1858). en:On the Tendency of Species to form Varieties; and on the Perpetuation of Varieties and Species by Natural Means of Selection. Zoology 3. Journal of the Proceedings of the Linnean Society of London. pp. 46–50.
Darwin, Charles (1859). en:On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life (1st ed.). London: John Murray. http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F373&viewtype=text&pageseq=1. Retrieved on 2008-10-24.
Darwin, Charles (1868). The variation of animals and plants under domestication. London: John Murray. http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F880.1&viewtype=text&pageseq=1. Retrieved on 2008-11-01.
Darwin, Charles (1871). The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex (1st ed.). London: John Murray. http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Freeman_TheDescentofMan.html. Retrieved on 2008-10-24.
Darwin, Charles (1872). en:The Expression of the Emotions in Man and Animals. London: John Murray. http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F1142&viewtype=text&pageseq=1. Retrieved on 2008-11-04.
Desmond, Adrian J. (2004). “Darwin”. Encyclopaedia Britannica (DVD ed.).
FitzRoy, Robert (1839). Voyages of the Adventure and Beagle, Volume II. London: Henry Colburn. http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F10.2&viewtype=text&pageseq=1. Retrieved on 2008-11-04.
Freeman, R. B. (1977). The Works of Charles Darwin: An Annotated Bibliographical Handlist. Folkestone: Wm Dawson & Sons Ltd. http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=A1&viewtype=text&pageseq=1. Retrieved on 2008-11-04.
Hart, Michael (2000). The 100: A Ranking of the Most Influential Persons in History. New York: Citadel.
Kotzin, Daniel (2004). Point-Counterpoint: Social Darwinism. Columbia American History Online. http://caho-test.cc.columbia.edu/pcp/14008.html. Retrieved on 2008-11-22. Архівавана 19 ліпеня 2011.
Lamoureux, Denis O. (March 2004) (PDF). Theological Insights from Charles Darwin. 56. 2–12. http://www.asa3.org/ASA/PSCF/2004/PSCF3-04Lamoureux.pdf. Retrieved on 2008-11-22.
Leff, David (2000). About Charles Darwin. http://www.aboutdarwin.com/darwin/WhoWas.html. Retrieved on 2008-11-22.
Leifchild (1859). Review of `Origin’. http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=image&itemID=CUL-DAR226.1.8&pageseq=1. Retrieved on 2008-11-22.
Lucas, J. R. (1979). Wilberforce and Huxley: A Legendary Encounter. 22. 313–330. http://users.ox.ac.uk/~jrlucas/legend.html. Retrieved on 2008-11-22. Архівавана 10 красавіка 2011.
Miles, Sara Joan (2001). Charles Darwin and Asa Gray Discuss Teleology and Design. 53. 196–201. http://www.asa3.org/ASA/PSCF/2001/PSCF9-01Miles.html. Retrieved on 2008-11-22.
Moore, James (2005) (PDF). Darwin — A ‘Devil’s Chaplain’?. American Public Media. http://speakingoffaith.publicradio.org/programs/darwin/moore-devilschaplain.pdf. Retrieved on 2008-11-22.
Moore, James (2006). Evolution and Wonder - Understanding Charles Darwin. Speaking of Faith (Radio Program). American Public Media. http://speakingoffaith.publicradio.org/programs/darwin/transcript.shtml. Retrieved on 2008-11-22. Архівавана 22 снежня 2008.
Owen, Richard (1840). Darwin, C. R.. ed. Fossil Mammalia Part 1. The zoology of the voyage of H.M.S. Beagle. London: Smith Elder and Co.
Paul, Diane B. (2003), “Darwin, social Darwinism and eugenics”, in Hodge, Jonathan and Radick, Gregory, The Cambridge Companion to Darwin, Cambridge University Press, {{{PagesTag}}} 214–239, ISBN 0-521-77730-5
Smith, Charles H. (1999). Alfred Russel Wallace on Spiritualism, Man, and Evolution: An Analytical Essay. http://www.wku.edu/~smithch/essays/ARWPAMPH.htm. Retrieved on 2008-12-07.
Sulloway, Frank J. (Spring 1982). Darwin and His Finches: The Evolution of a Legend. 15. 1–53. http://www.sulloway.org/Finches.pdf. Retrieved on 2008-12-09.
Sweet, William (2004), Herbert Spencer, Internet Encyclopedia of Philosophy, «http://www.iep.utm.edu/s/spencer.htm>> Retrieved on 2006-12-15
Wilkins, John S. (1997). Evolution and Philosophy: Does evolution make might right?. TalkOrigins Archive. http://www.talkorigins.org/faqs/evolphil/social.html. Retrieved on 2008-11-22.
Wilkins, John S. (2008). “Darwin”. in Tucker, Aviezer. A Companion to the Philosophy of History and Historiography. Blackwell Companions to Philosophy. Chichester: Wiley-Blackwell. pp. 405–415. ISBN 1-4051-4908-6.
van Wyhe, John (27 March 2007). Mind the gap: Did Darwin avoid publishing his theory for many years?. 61. 177–205. doi:10.1098/rsnr.2006.0171. http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=A544&pageseq=1. Retrieved on 2008-02-07.
Yates, Simon (2003), The Lady Hope Story: A Widespread Falsehood, TalkOrigins, «http://www.talkorigins.org/faqs/hope.html>> Retrieved on 2006-12-15

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Чарлз Дарвін
Чарлз Дарвін на «Радаводзе». Дрэва продкаў і нашчадкаў

У іншым моўным раздзеле ёсць больш поўны артыкул Charles Darwin(англ.)

Вы можаце дапамагчы праекту, пашырыўшы бягучы артыкул з дапамогай перакладу.