Не блытаць з хецкай мовай.
Ха́цкая мова — мова найстаражытнага (III — пачатак II тысячагоддзі да н.э.) насельніцтва паўночна-ўсходняй часткі Малой Азіі ўнутры лукавіны ракі Галіс (суч. Кызыл-Ырмак) — хатаў — дайшла да нас, апроч некаторай колькасці згаданых у іншамоўных тэкстах тапонімаў, асабістых імёнаў і імёнаў божастваў, толькі ў параўнальна невялікай колькасці культавых тэкстаў з царскага архіва сталіцы Хецкага царства — Хатусы (суч. Багазкёй). У тым ліку маецца каля паўдзесятка хацка-хецкіх (несіцкіх) білінгв і некалькі дзясяткаў аднамоўных тэкстаў, па большай частцы кароткіх і значна фрагментаваных.
Тэксты напісаны складовым клінапісам амаль без ідэаграм, што вельмі абцяжарвае разуменне; да таго ж ёсць падставы лічыць, што яны былі запісаны хецкімі пісцамі па памяці без дакладнага разумення іх значэння, часам нават з памылкамі ў словападзеле. З фанетычнага пункта гледжання клінапісныя запісы хацкай мовы ў вышэйшай ступені недакладныя, таму што хецкі варыянт акадскага клінапісу, якім запісаны тэксты, дазваляе адрозніваць усяго 12 зычных, а хацкая фаналагічная сістэма, прынамсі, гістарычна, была значна багацейшая.
Швейцарскі ўсходазнавец Эміль Фарэр, у 20-х гадах ХХ стагоддзя, упершыню выказаў гіпотэзу, што хацкая мова знаходзіцца ў сваяцтве з заходнекаўказскімі мовамі, а менавіта абхазскай, адыгскай і ўбыхскай мовамі[1].
Абапіраючыся на невялікія лінгвістычныя звесткі, некаторыя даследчыкі (В. У. Іваноў[2][3][4][5]) выказваюць здагадку пра гіпатэтычнае сваяцтва хацкай з абхаза-адыгскімі мовамі. Маюцца некаторыя ўказанні на структурнае падабенства, і матэрыяльную блізкасць фармантаў, наколькі можна судзіць пра сапраўднае гучанне фанем, схваных за клінапіснай графікай.
Ступень структурнай блізкасці паміж хацкай і картвельскімі мовамі ўяўляецца меншай, чым паміж хацкай і абхаза-адыгскімі. Хоць і картвельскія мовы ў вобласці дзеяслова маюць складаную сістэму прэфіксацыі і суфіксацыі, але прынцыпы яе трохі іншыя, чым у хацкай. Для вырашэння пытання аб генетычных сувязях хацкай мовы з картвельскімі не маецца дастатковых звестак.
Зрэшты, можна адзначыць, што хацкая мова, праяўляючы меркаваныя рысы падабенства з абхаза-адыгскімі і, магчыма, з картвельскімі мовамі, не праяўляе ніякіх агульных рыс з нахска-дагестанскімі мовамі.
Высунута таксама гіпотэза[6][7], паводле якой хацкая мова ўваходзіць у сіна-каўказскую макрасям’ю, але пры гэтым не ўтварае асобнай падгрупы з абхаза-адыгскімі мовамі ўнутры гэтай сям’і. Ён уяўляе сабой асобную галіну сіна-каўказскіх моў, выяўляючы пры гэтым найбольшую блізкасць з паўночнакаўказскай і енісейскай галінамі.
Магчыма, мае хацкае паходжанне частка слоў хецкай мовы, якія немагчыма растлумачыць з індаеўрапейскіх каранёў — тым больш, што ў часы Хецкага царства хацкая мова працягвала выкарыстоўвацца ў кульце некаторых багоў.
Улічваючы тое, што малаазійскае паходжанне этрускаў на сённяшні дзень уяўляецца найбольш верагоднай гіпотэзай (гл. спіс літаратуры), А. І. Неміроўскі выказаў здагадку супаставіць этрускае слова tupi («кара, пакута») з хацкім tuppi (ідэнтычнае значэнне). Больш шырокае супастаўленне лексікі немагчыма ў сувязі з вельмі невялікай колькасцю хацкіх помнікаў. Марфалогія этрускай мовы ў цэлым не падобная да хацкай (словаўтварэнне і словазмяненне ў этрускай — выключна суфіксальнае, у хацкай — прэфіксальна-суфіксальнае), хоць можна супаставіць асобныя фарманты (суфікс прыналежнасці -el, -il, у этрускай -l, указальны займеннік ana, то ж у этрускай, паказчыкі дзеяслоўных часоў -a, -e).