Усерасійская дзяржаўная тэлевізійная і радыёвяшчальная кампанія (скарочана УДТРК) - найбуйнейшы савецкі і расійскі медыяхолдынг. Быў утвораны Пастановай Прэзідыума Вярхоўнага савета РСФСР ад 14 ліпеня 1990 года.[2] Поўная назва - Федэральнае дзяржаўнае унітарнае прадпрыемства “Усерасійская дзяржаўная тэлевізійная і радыёвяшчальная кампанія” (ФДУП УДТРК). Генеральны дырэктар - Алег Дабрадзееў.[3][4].
21 чэрвеня 1990 года I З’езд народных дэпутатаў РСФСР прыймае Пастанову аб сродках масавай інфармацыі РСФСР, якое прадпісвае Савету Міністраў РСФСР прыняць меры да стварэння Дзяржаўнага камітэта Беларускай ССР па тэлебачанні і радыёвяшчанню (Дзяржтэлерадыё РСФСР). 14 ліпеня 1990 года Прэзідыум Вярхоўнага Савета Беларускай ССР замест Дзяржтэлерадыё РСФСР сваёй пастановай засноўвае «Усерасійскую Дзяржаўную тэлевізійную і радыёвяшчальную кампанію» (УДТРК). Першым старшынёй «Усерасійскай дзяржаўнай тэлевізійнай і радыёвяшчальнай кампаніі» быў прызначаны былы намеснік галоўнага рэдактара газеты «Маскоўскія навіны» - Алег Максімавіч Папцоў.
10 снежня 1990 года пачынае вяшчанне «Радыё Расіі». Яно пачало вяшчанне на першым радыёканале разам з Першай праграмай Усесаюзнага Радыё, а таксама на другім радыёканале разам з радыёканалам «Маяк» і трэцім радыёканале разам з Трэцяй праграмай Усесаюзнага Радыё. З пачатку 1991 года «Радыё Расіі» стала вяшчаць толькі на трэцім радыёканале разам з радыёканалам «Юнацтва».
13 мая 1991 года УДТРК перайшлі вячэрнія гадзіны на другім тэлеканале (у адрозненне ад іншых саюзных рэспублік, дзе рэспубліканскія Дзяржтэлерадыё вяшчалі на трэцім тэлеканале), і быў запушчаны канал «РТР» («Расійскае тэлебачанне і радыё»). Яго вяшчанне планавалася пачаць яшчэ з сакавіка 1991 года, але тэрміны пастаянна адкладаліся. Такім чынам вяшчанне УДТРК атрымала не рэспубліканскі, а агульнасаюзны ахоп, стаўшы другай такой тэлерадыёкампаніяй разам з Дзяржтэлерадыё СССР[5][6].
16 верасня 1991 года УДТРК перайшлі ў поўным аб’ёме 2-й тэлеканал і 1-й радыёканал. 18 снежня 1991 года УДТРК і Дзяржтэлерадыё СССР перайшлі ў падпарадкаванне аднаго органа — Міністэрства друку і інфармацыі Расіі (створана шляхам аб’яднання Міністэрства друку і інфармацыі СССР і Міністэрства друку і масавай інфармацыі РСФСР). 6 ліпеня 1992 года на чацвёртым тэлеканале (вяшчанне якога ахоплівала тады толькі Маскву і Маскоўскую вобласць) пачынае вяшчанне тэлеканал «Расійскія ўніверсітэты», які вяшчае разам з 4-м каналам Астанкіна да 16 студзеня 1994 года, а з 17 студзеня 1994 года са каналам НТВ, а ў складзе УДТРК была створана Дзяржаўная тэлекампанія «Расійскія ўніверсітэты». У чэрвені 1994 года, сумесна з мэрыяй Санкт-Пецярбурга, Радыётэлевізійным перадаючым цэнтрам і англійскай кампаніяй Independent NetworkTelevision Holding Ltd (INTH), запушчаны рэгіянальны тэлеканал «ТБ-3»[7].
У лютым 1996 года ўказам Барыса Ельцына Алег Папцоў быў зняты з пасады Старшыні УДТРК, нягледзячы на пратэсты творчага калектыву. Ельцын, лаючыся на Папцова, заявіў, што ў навінах «пораць чарнуху». Новым старшынёй УДТРК быў прызначаны прэзідэнт Маскоўскай незалежнай вяшчальнай карпарацыі (МНВК «ТБ-6 Масква») Эдуард Сагалаеў[8][9].
11 лістапада 1996 года канал «Расійскія ўніверсітэты» спыніў вяшчанне, а яго эфірны час перайшоў НТВ. З’явіліся першыя спадарожнікавыя тэлеканалы сеткі «РТР-тэлесетка», якія вяшчалі са спадарожніка Intelsat 904: «Метэор-спорт» (у поўным аб’ёме трансляваў Летнія алімпійскія гульні 1996 года) і «Метэор-кіно». На думку часопіса «Огонёк», гэта была дастойная канкурэнцыя спадарожнікаваму аператару «НТВ-Плюс», які ўваходзіў тады ў холдынг Уладзіміра Гусінскага «Медыя-Мост».[10] Да канца 1997 года планавалася запусціць у гэтай сеткі яшчэ 12 спадарожнікавых тэлеканалаў і мадэрнізаваць кабельныя сеткі, але ў сярэдзіне 1997 года праект быў згорнуты.[11].
3 лютага 1997 года некалькі вышэйшых менеджэраў УДТРК апублікавалі ў «Новай газеце» адкрыты ліст «ТВ-крама: прадаем праграму на заўтра», у якім сцвярджалі аб фінансавай, творчай і кадравай дэградацыі тэлекампаніі, а таксама абвінавачвалі Эдуарда Сагалаева у тым, што ён ператварае кампанію ў крыніцу асабістага ўзбагачэння[12]. 7 лютага 1997 Сагалаеў падаў заяву аб звальненні па ўласным жаданні. 10 лютага Барыс Ельцын прызначыў старшынёй УДТРК Мікалая Сванідзэ[8][13], аднак выкладзеныя ў лісце факты былі прызнаныя Судовай палатай па інфармацыйных спрэчках пры Прэзідэнце Расійскай Федэрацыі няпэўнымі[14].
1 лістапада 1997 года пачаў вяшчанне асветніцкі тэлеканал «Культура». Ён выйшаў у эфір на пятым метровым канале замест ДТРК «Пецярбург — Пяты канал», вяшчанне якой было абмежавана Санкт-Пецярбургам і Ленінградскай вобласцю[15].
8 мая 1998 года ўказам прэзідэнта Расіі «Аб удасканаленні працы дзяржаўных электронных сродкаў масавай інфармацыі» быў створаны «Адзіны вытворча-тэхналагічны комплекс дзяржаўных электронных сродкаў масавай інфармацыі УДТРК»[16]. На падставе гэтага ўказа ў склад Усерасійскай дзяржаўнай тэлерадыёкампаніі ўвайшлі Радыёстанцыя «Арфей», агульнарасійская радыёкампанія «Маяк», Расійская дзяржаўная радыёвяшчальная кампанія «Голас Расіі», «Расійскі дзяржаўны музычны цэнтр тэлебачання і радыёвяшчання», Дзяржаўны сімфанічны аркестр тэлебачання і радыёвяшчання, «Савтэлеэкспарт» і «Саюзтэлефільм», усе рэгіянальныя ДТРК пераўтворацца ў даччыныя кампаніі. «Старая» УДТРК была падзелена на Дзяржаўную тэлекампанію «Тэлеканал “Расія”», Дзяржаўную радыёвяшчальную кампанію «Радыё Расіі» і Дзяржаўную тэлекампанію «Тэлеканал “Культура”». Пастановай Урада Расійскай Федэрацыі ад 26 лютага 2004 года № 111 «Аб Усерасійскай дзяржаўнай тэлевізійнай і радыёвяшчальнай кампаніі» ўсе рэгіянальныя даччыныя ДТРК ператвораныя ў філіялы[17]. УДТРК ператвараецца ў адзін з найбуйнейшых медыяхолдынгаў ў свеце[18].
21 мая 1998 года Мікалай Сванідзэ вызвалены з пасады старшыні УДТРК «у сувязі з пераходам на іншую працу». Сванідзэ патлумачыў адстаўку жаданнем працаваць журналістам, а не адміністратарам[19]. Па версіі СМІ, прычынай адстаўкі сталі рознагалоссі з дзеючым на той момант старшынёй Урада Расіі Сяргеем Кірыенка[20]. Кіраўніком дзяржаўнага медыяхолдынга быў прызначаны Міхаіл Швыдкой.
31 студзеня 2000 года в. а. прэзідэнта Расіі Уладзімір Пуцін падпісаў указ аб вызваленні Міхаіла Швыдкога ад пасады «у сувязі з пераходам на іншую працу».
8 лютага 2000 года Швыдкой быў прызначаны міністрам культуры Расійскай Федэрацыі, а кіраўніком медыяхолдынга стаў Алег Дабрадзееў[21]. На думку некаторых СМІ, гэта прызначэнне было «звязана з маючай адбыцца перадвыбарнай кампаніяй»[22][23].
13 жніўня 2001 года «Галоўны цэнтр тэлебачання і радыёвяшчання» (ГЦТР) і «Галоўны цэнтр кіравання сеткамі радыёвяшчання і магістральнай радыёсувязі» (ГЦКРС) былі выведзеныя з УДТРК, аб’яднаны ў ФДУП «Расійская тэлевізійная і радыёвяшчальная сетка» (РТРС) і пераведзены ў падпарадкаванне «Міністэрства друку і тэлекамунікацый»[24].
23 сакавіка 2002 года «Расійскі дзяржаўны музычны цэнтр тэлебачання і радыёвяшчання» і «Дзяржаўны сімфанічны аркестр тэлебачання і радыё» былі выведзеныя з УДТРК і перакладзеныя у непасрэднае падпарадкаванне «Міністэрства друку і тэлекамунікацый»[25].
1 ліпеня 2002 года пачаў вяшчанне канал «РТР-Планета», першы ў Расіі дзяржаўны канал, які ажыццяўляе тэлевізійнае замежнае тэлевяшчанне[26].
9 верасня 2002 года Радыёстанцыя «Арфей» выведзена з УДТРК і перадана «Расійскаму дзяржаўнаму музычнаму тэлерадыецэнтру»[27].
12 чэрвеня 2003 года распачаў вяшчанне тэлеканал «Спорт»[28], з 22 чэрвеня таго ж года ён стаў выходзіць на шостай метровай частаце замест канала ТВС[29][30].
1 лістапада 2004 года пачаў вяшчанне радыёканал «Культура». 1 ліпеня 2005 года пачаў вяшчанне міжнародны спартыўны тэлеканал «Планета Спорт».
1 ліпеня 2006 года пачаў вяшчанне тэлеканал «Весці»[31].
1 верасня 2007 года на платформе «НТВ-Плюс» пачаў рэгулярнае вяшчанне тэлеканал «Бібігон»[32]. Таксама ён існаваў як блок в сетках вяшчання тэлеканалаў «Расія», «Спорт» і «Культура»[33]. Яго блокі на іншых тэлеканалах ВГТРК працягвалі вяшчаць да канца 2009 - пачатку 2010 год ов, акрамя блока на тэлеканале «Культура». Блок на канале «Культура» праіснаваў аж да закрыцця «Бібігона» 27 снежня 2010 года. 5 лютага 2008 года ў Маскве і Санкт-Пецярбургу пачаў вяшчанне радыёканал «Весці ФМ»[34].
14 красавіка 2009 года закрыты міжнародны спартыўны тэлеканал «Планета Спорт»[35].
1 лістапада 2009 года пачаў вяшчанне тэлеканал «Мая планета» - першы спадарожнікавы тэлеканал пакета «Лічбавае тэлебачанне УДТРК».
26 лістапада 2009 года пачаў вяшчанне тэлеканал «Краіна». 1 студзеня 2010 года пасля навагодняга звароту прэзідэнта РФ чатыры тэлеканалы УДТРК вырашылі перайменаваць: «Расія» - у «Расія-1», «Спорт» - у «Расія-2», «Весткі» - у «Расія-24», «Культура» - у «Расія-К» [36]. З 11 лютага па 13 ліпеня 2010 г. (з перапынкам) вёў вяшчанне першы расійскі эфірны тэлеканал высокай выразнасці «Спорт 2 (тэлеканал)» (сумесна з ААТ «Першы канал»)[37], які транслявалі ў поўным аб’ёме Зімовую Алімпіяду у Ванкувере[38] і чэмпіянат свету па футболе у ПАР[39].
10 жніўня 2010 года запушчаны ў тэставым рэжыме платны HD-тэлеканал «Спорт 1», які з 14 жніўня 2010 года пачаў трансляваць усе матчы футбольнай прэм’ер-лігі Англіі[40][41][42].
16 снежня 2010 года стала вядома аб адкрыцці УДТРК новага тэлеканала аб навуцы[43]. 27 снежня 2010 года пачаў вяшчанне тэлеканал «Карусель» (сумесна з ЗАТ «Першы канал. Сусветная сетка»), які замяніў тэлеканалы «Теленяня» і «Бібігон»[44].
19 лютага 2011 года пачаў тэставае вяшчанне тэлеканал «Навука 2.0». 2 красавіка 2011 года тэлеканал «Навука 2.0» пачаў рэгулярнае вяшчанне. 4 красавіка 2011 года пачаў вяшчанне тэлеканал «Спорт 2 ». 2 снежня 2011 года пачаў вяшчанне тэлеканал «Байцоўскі клуб». 1 сакавіка 2012 года пачаў вяшчанне тэлеканал «Рускі раман»[45]. 13 жніўня 2012 года тэлеканал «Спорт 2» перайменаваны ў агульнарасійскі канал «Спорт».
13 верасня 2012 года тэлеканал «Расія-HD» быў афіцыйна зарэгістраваны ў Раскамнаглядзе, як СМІ.[46]
1 кастрычніка 2012 года пачаў вяшчанне тэлеканал расійскіх бестселлерных серыялаў «Рускі бэстсэлер».
3 снежня 2012 года пачаў тэставае вяшчанне першы тэлеканал у Расіі аб кінематографе «Кіно-ТВ»[47]. 17 снежня 2012 года пачалося тэставае вяшчанне тэлеканала «Расія-HD» у стандарце высокай выразнасці[48]. Ён стаў ужо другім неэфірным каналам холдынгу ў фармаце HD. 29 снежня 2012 года, а 20:00 МСК тэлеканал «Расія-HD» пачаў рэгулярнае вяшчанне[49]. 29 студзеня 2013 года ў рамках штогадовай выставы-форуму тэлебачання і тэлекамунікацый «CSTB-2013» УДТРК абвясціла аб аб’яднанні дзевяці лічбавых каналаў кампаніі пад адзіны брэнд -«Лічбавае тэлебачанне». Ён уключае ў сябе пазнавальныя, спартыўныя, забаўляльныя і кіна-каналы: «Расія-HD», «Мая Планета», «Навука 2.0», «Спорт», «Спорт-1-HD», «Байцоўскі клуб», «Рускі раман»,« Рускі бэстсэлер»,«Сарафан ». Як чакаецца, ў перспектыве спіс каналаў будзе пашыраны[50].
9 мая 2013 года а 15:00МСК пачаў вяшчанне дакументальны тэлеканал аб Расійскай гісторыі «Гісторыя», таксама які ўвайшоў у пакет тэлеканалаў «Лічбавае тэлебачанне УДТРК».
4 красавіка 2014 года пачаў афіцыйнае вяшчанне тэлеканал айчынных дэтэктыўных тэлефільмаў і серыялаў «Рускі дэтэктыў»[51]. 15 красавіка 2014 года пачаў афіцыйнае вяшчанне міжнародны пазнавальна-забаўляльны канал «IQ HD»[52].
1 чэрвеня 2014 года пачаў афіцыйнае вяшчанне дзіцячы тэлеканал «Мульт», арыентаваны на дзяцей ад 1,5 да 6 гадоў [53].
1 ліпеня 2014 года завершана перадача ФДУП УДТРК функцый і маёмасці Дзяржаўнага фонду тэле і радыёпраграм (Дзяржтэлерадыёфонду)[54], прадугледжаная Указам Прэзідэнта РФ ад 9 снежня 2013 г. № 894 “Аб некаторых мерах па павышэнню эфектыўнасці дзейнасці дзяржаўных сродкаў масавай інфармацыі»[55]. Дзяржтэлерадыёфонд стаў філіялам холдынгу [56].
1 лістапада 2014 года пачаў вяшчанне міжнародны тэлеканал расійскіх шматсерыйных тэлефільмаў і серыялаў «Бэстсэлер»[57]. 30 студзеня 2015 года завершана праведзеная 24 снежня 2014 года здзелка па інтэграцыі рэсурсаў кампаній «Лічбаваетэлебачанне» (уласнік - УДТРК) і «НКС Медыя» (уласнік - «Ростелеком»), якія вырабляюць пакеты неэфірных тэлеканалаў[58][59]. Па яе выніках тэлеканалы «НКС Медыя» перайшлі ва ўпраўленне УДТРК[60]. У рамках праекта інтэграцыі 1 лютага 2015 года[61] праведзены рэбрендынг тэлеканалаў «Маці і дзіця» (ў «Мама») и «24 Тэхна» (ў «Тэхна 24»)[62].
1 сакавіка 2015 года пачаў афіцыйнае вяшчанне тэлеканал пра жывую прыроду «Жывая планета».[63]
1 красавіка 2015 года спыніла вяшчанне радыёстанцыя «Юнацтва» (ЮFM). 2 чэрвеня 2015 года УДТРК пачала працэс перадачы спартыўных тэлеканалаў «Спорт-1», «Спорт», «Байцоўскі клуб» і інтэрнэт-партала «Sportbox.ru» «Газпром-Медыя Холдынгу»[64]. 1 кастрычніка 2015 года дырэкцыя спартыўнага вяшчання УДТРК была заснавана[65], а 1 лістапада таго ж года спыніў вяшчанне тэлеканал «Расія-2» (замест яго пачаў сваю працу канал «Матч ТБ», які належыць холдынгу «Газпром-Медыя»)[66].
1 ліпеня 2017 года спыніў вяшчанне тэлеканал дакументальнага кіно «24 Док», а на яго частотах запушчаны пазнавальны тэлеканал «Доктар»[67].