Сімфонія
Сімфо́нія (ад па-грэчаску: συμφονία — «сугучча») — твор для аркестра, які складаецца з некалькіх частак, найбуйнейшая музычная форма сярод канцэртнай аркестравай музыкі.
Класічная будова
Звычайна класічная сімфонія (як і саната) складаецца з чатырох частак. Першая частка ў хуткім тэмпе, пішацца ў санатнай форме; другая, у павольным, пішацца ў форме рандо, радзей у форме санаты ці варыяцыі; трэцяя — скерца ці менуэт — у трохчасткавай форме, чацвёртая частка, таксама ў хуткім тэмпе — у санатнай форме або ў вялікай форме рандо. Калі першая частка напісаная ва ўмераным тэмпе, то за ёй наадварот, можа ісці хуткая другая частка і павольная трэцяя частка (напрыклад, як ў дзявятай сімфоніі Бетховена).
Гісторыя
Заснавальнікам класічнай мадэлі сімфоніі лічыцца Франц Іозеф Гайдн. У класічнай сімфоніі толькі першая і апошняя часткі маюць аднолькавую танальнасць, а сярэднія пішуцца ў танальнасці, якія з’яўляюцца роднаснымі галоўнай, па якой і вызначаецца танальнасць ўсех сімфоній. Выбітныя прадстаўнікі класічнай сімфоніі — Вольфганг Амадэй Моцарт і Людвіг ван Бетховен.
Рамантычная сімфонія стала спалучэннем класічнай формы з рамантычнай экспрэсіяй і уплывам песень на характар тэматыкі. Развіваецца таксама тэндэнцыя праграмнасці. З’яўляюцца лейтматывам. Галоўнай тэндэнцыяй рамантызму з’яўлялася разнастайнасць формы, складу аркестра і шчыльнасці гучання.
Пачынаючы з другой паловы XIX стагоддзя і, асабліва ў XX стагоддзі строгія формы сімфоніі сталі разбурацца. Стала неабавязковым чатырохчастковасць: сімфоніі могуць утрымліваць ад адной (напр. сімфоніі В. Сільвестрава), да адзінаццаці (14-я Сімфонія Д. Шастаковіча). Неабавязковай становіцца выкарыстанне санатнай формы. Пасля 9-й сімфоніі Л. Бетховена кампазітары сталі ўводзіць у сімфоніі вакальныя партыі. Аднак пастаяннай застаецца маштабнасць і змястоўнасць музычнага матэрыялу.
Вядомыя аўтары сімфоній
| Франц Іозеф Гайдн — | 104 сімфоніі |
| Вольфганг Амадэй Моцарт — | 41 (68) сімфоній |
| Людвіг ван Бетховен — | 9 сімфоній |
| Франц Шуберт — | 9 сімфоній |
| Роберт Шуман — | 4 сімфоніі |
| Фелікс Мендэльсон — | 5 сімфоній |
| Гектор Берліёз — | некалькі праграмных сімфоній |
| Антанін Леапольд Дворжак — | 9 сімфоній |
| Іаганес Брамс — | 4 сімфоніі |
| Пётр Ільіч Чайкоўскі — | 6 сімфоній (а таксама сімфонія «Манфрэд») |
| Антон Брукнер — | 10 сімфоній |
| Густаў Малер — | 10 сімфоній |
| Караль Шыманоўскі — | 4 сімфоніі |
| Ян Сібеліус — | 7 сімфоній |
| Сяргей Васільевіч Рахманінаў — | 3 сімфоніі |
| Ігар Фёдаравіч Стравінскі — | 5 сімфоній |
| Сяргей Сяргеевіч Пракоф’еў — | 7 сімфоній |
| Дзмітрый Шастаковіч — | 15 сімфоній (таксама некалькі камерных сімфоній) |
| Барыс Лятошынскі — | 5 сімфоній |
| Чарлз Айвз — | 4 сімфоніі |
| Вітольд Лютаслаўскі — | 4 сімфоніі |
| Альфрэд Гарыевіч Шнітке — | 9 сімфоній |
| Гія Канчэлі* — | 7 сімфоній |
| Кшыштаф Пендарэцкі* — | 7 сімфоній |
| Валянцін Сільвестраў* — | 7 сімфоній |
* — Жывыя кампазітары, якія могуць павялічыць колькасць напісаных імі сімфоній.
Літаратура
- Сімфонія // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 2002. — Т. 14: Рэле — Слаявіна. — С. 391. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0238-5 (т. 14), ISBN 985-11-0035-8.
Спасылкі
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Сімфонія
Вікіпедыя:Істотныя артыкулы
Музычныя жанры
Вікіпедыя:Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю з назвай артыкула
Вікіпедыя:Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю без аўтара
Вікіпедыя:Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю з нумарамі старонак