wd wp Пошук: ⬜

Персідская каліграфія

Персідская каліграфія (перс.: خوشنویسی فارسی) — каліграфія, якой карыстаецца персідскае пісьмо(руск.) бел., адно з найбольш шанаваных мастацтваў у гісторыі Персіі.

Гісторыя

Пасля арабскага заваявання Персіі ў VII стагоддзі пад уплывам ісламскай культуры(руск.) бел. і прэстыжу мовы заваёўнікаў — арабскай — персы прыстасавалі для запісу новаперсідскай мовы арабскае пісьмо, дадаўшы да яго чатыры літары для абазначэння гукаў, якія адсутнічаюць у арабскай: пе (پ), чэ (چ), жэ (ژ) і гаф (گ), і, такім чынам, давялі свой алфавіт да 32 знакаў[1].

Знаёмства персаў з арабскай каліграфіяй пачалося з яе трох галоўных почыркаў — куфі, насх і сулюс. Самым раннім з іх з’яўляецца куфі, які панаваў прыкладна да XII стагоддзя, для якога характэрна прыцягненне да прамых ліній і выразных геаметрычных формаў. У цяперашні час ён кананізаваны як почырк, якім пішуць назвы сур Карану. Почырк насх («перапіска») — строгі гарызантальны почырк, выкарыстоўваўся, як вынікае з назвы, галоўным чынам для перапіскі тэксту Карану і хадзісаў. Для почырку сулюс («адна трэць») характэрна наяўнасць крывалінейных і прамалінейных элементаў, якія суадносяцца ў прапорцыі(руск.) бел. 1/3.

У Персіі вялікае распаўсюджанне атрымалі школы «насха» і «сулюса», паколькі яны знайшлі шырокае прымяненне ў архітэктуры — для ўпрыгожвання мячэцяў і іншых святых для мусульман будынкаў.

Патрэба ў складанні вялікага ліку афіцыйных дакументаў пры належнай хуткасці іх складання прывяла да распрацоўкі ў Персіі новага почырку(руск.) бел. «талік(англ.) бел.» («хуткапісны» або «хуткі ў выкананні»). Для «таліка» было характэрна наяўнасць вялікай колькасці закругленых, як бы прыродных ліній, у адрозненне ад жорсткіх, геаметрызаваных формаў «куфі».

Падчас праўлення Цімурыдаў развіццю персідскай каліграфіі спрыяў унук Тамерлана Байсанкур(руск.) бел.. Будучы апекуном мастацтваў і дасведчаным каліграфам, які валодаў шасцю стылямі арабскай каліграфіі (захаваўся выкананы ім асабіста каліграфічны надпіс на мячэці Гахаршад у Мешхедзе), Байсанкур пасля захопу Тэбрыза ў 1420 годзе вывез адтуль некалькі майстроў кніжнай справы, у прыватнасці, знакамітага каліграфа Мір Алі Табрызі(англ.) бел., які ўзначаліў кітабхане(руск.) бел. Байсанкура. Табрызі прапанаваў новы варыянт хуткапіснага почырку — «насталік» (перс.: نستعلیقنستعلیق, nastaʿlīq — назва паходзіць ад слоў «насх» і «талік»).

Для напісання насталіка характэрныя кароткія вертыкальныя, без засечак, і доўгія гарызантальныя рыскі(руск.) бел.. Каліграфічныя надпісы рабіліся інструментам «Калам», што прадстаўляў сабой кавалак абрэзанага трыснёга з касым завостраным наканечнікам памерам 5-10 мм, які мачаўся ў чарніла. Наканечнік калама, як правіла, быў падзелены пасярэдзіне, каб палегчыць паглынанне чарнілаў.

Почырк «насталік» хутка набыў папулярнасць у персідскім грамадстве і атрымаў неафіцыйнае званне «нявесты ісламскіх почыркаў»: яго выкарыстоўвалі пры напісанні кніг і паэтычных зборнікаў, любоўных лістоў і адміністрацыйных дакументаў(руск.) бел.. Да гэтага часу ў Іране вершы Хафіза, Саадзі, Румі(руск.) бел. і іншых паэтаў выдаюць менавіта з выкарыстаннем «насталіка». Акрамя Персіі, «насталік» атрымаў распаўсюджанне ў Сярэдняй Азіі, Пакістане і Індыі.

У час праўлення шаха Абаса (пачатак XVII стагоддзя) «насталік» зведаў сур’ёзных змен, якія ўнёс каліграф Мір Эмад Хасані(англ.) бел.. Перапрацаваны Хасані «насталік» выкарыстоўваецца ў Іране да гэтага часу.

Далейшы рост дакументазвароту ў дзяржаве прывёў да пошуку новых варыянтаў почыркаў, якія дазвалялі б павысіць хуткасць запісу дакументаў. У канцы XVII стагоддзя кіраўнік Герата (які ўваходзіў у той час у склад дзяржавы Сефевідаў(руск.) бел.) Мартэза Галі-хан Шамлу вынайшаў новы почырк — шэкастэ насталік(руск.) бел. (перс. شکسته نستعلیق Šekaste nasta’liq або Šekasta nasta’liq — «ламаны насталік») — адзін з традыцыйных відаў каліграфіі, які выкарыстоўвае арабскае пісьмо. Ад звычайнага насталіка адрозніваецца тым, што мае больш «разгалістыя» і больш доўгія лініі літар.

Па меры пранікнення ў Персію кнігадрукавання каліграфія станавілася ўсе прасцей, губляючы частку сваёй эстэтычнай прывабнасці. У XIX стагоддзі Мірза Мухамед Рыза Калхур(руск.) бел. — складальнік тамоў з падарожнымі нататкамі Насрэддзін-шаха(руск.) бел. — унёс у «насталік» чарговае змяненне: для выгоды запаўнення друкаванай формы(руск.) бел. чарніламі літары і рыскі зрабіліся некалькі таўсцей. Акрамя таго, у гэты ж час была распрацавана тэхніка «сіях-махш»: словы і літары паўтараліся шмат разоў, так што фон каліграфічнага малюнка рабіўся чорным.

Каліграфія ў сучасным Іране

У 1950-х гадах у Іране было створана Таварыства іранскіх каліграфаў(англ.) бел., у ліку арганізатараў якога выступілі вядомыя каліграфы Хасейн Мірхані(перс.) бел., Алі-Акбар Кавех(перс.) бел., Ібрагім Бузары, і Мехдзі Баян[2].

Новы імпульс развіццю каліграфіі ў Іране надало развіццё рэкламнай індустрыі ў 1960-х — 1970-х гадах. У гэты час паралельна развіваліся дзве школы «насталіка»: традыцыйная і новая, а таксама з’явіўся таксама самы новы з вядомых на сёння почыркаў персідскай каліграфіі — «маала».

Шырокай вядомасцю ў сучасным Іране карыстаюцца такія майстры каліграфіі, як Галямхасейн Амірхані(руск.) бел., Ятола Габалі, Махамад Эхса (вынаходнік спалучэння элементаў каліграфіі з жывапісам — «хат-нагашы» або «хаташы»), Насрала Афджэі, Хасейн Зендэрудзі, Ферэйдун Амідзі[3]. Шэраг каліграфаў, у прыватнасці Зендэрудзі, Джаліль Расулі Джаліль Расулі(англ.) бел., Парвіз Танавалі(руск.) бел., выкарыстоўвалі элементы каліграфіі, у спалучэнні з вершамі Румі(руск.) бел. для дызайну адзення.

Каліграфія прадстаўлена ў шэрагу музеяў краіны — у прыватнасці, у музеі каліграфіі ў Казвіне, у Іране рэгулярна праводзяцца выстаўкі і конкурсы каліграфіі[4][5].

Зноскі

Літаратура

Азизоллах Голькарзаде. Методика персидской каллиграфии. — Баку, 1996. — 73 с.

Спасылкі

Афіцыйны сайт Таварыства іранскіх каліграфаў (англ.)
Brief history of Persian Calligraphy (англ.)
About history of Persian Calligraphy and its different styles (англ.)

Тэмы гэтай старонкі (5):
Катэгорыя·Персідская мова
Катэгорыя·Каліграфія
Катэгорыя·Вікіпедыя·Запыты на пераклад з рускай
Катэгорыя·Культура Ірана
Катэгорыя·Вікіпедыя·Шаблон «Вонкавыя спасылкі» пусты