Маскоўскі археалагічны інстытут — вышэйшая навучальная ўстанова ў Маскве, якая існавала з 1907 года. Увайшла ў склад МДУ у 20-х гадах XX стагоддзя.
Археалагічны інстытут у Маскве быў заснаваны 31 жніўня (13 верасня) 1907 года. Акрамя навукова-даследчай мэты, ставілася задача падрыхтоўкі археолагаў і архівістаў. Першапачаткова інстытут размясціўся ў будынку Мядведнікаўскай гімназіі, хоць яму прапаноўваліся памяшканні ў будынку Лазараўскага інстытута і ў доме Матэрн на Калядным бульвары[1].
Першым думку аб адкрыцці ў Маскве, другога ў Расіі, археалагічнага інстытута, выказаў заснавальнік і першы дырэктар Санкт-Пецярбургскага археалагічнага інстытута Мікалай Васільевіч Калачоў. Ініцыятарамі і рэалізатарамі праекта сталі былы міністр народнай асветы генерал-лейтэнант Уладзімір Гаўрылавіч Глазаў (які стаў ганаровым папячыцелем) і прыват-дацэнт Харкаўскага універсітэта Аляксандр Іванавіч Успенскі[2], які стаў дырэктарам Інстытута. У 1911 годзе Успенскі і Аляксандр Карлавіч фон Мек засноўваюць таварыства Дапамогі недастатковым слухачам Маскоўскага археалагічны інстытута. Ганаровым членам таварыствам з’яўляецца Уда Рыгоравіч Іваск[3].
У 1915 годзе інстытут пераехаў на Міўскую плошчу.
Па меры развіцця было адкрыта некалькі філіялаў на еўрапейскай часткі Расіі, большасць філіялаў пасля пераходзілі ў склад арганізаваных у гэтых гарадах ВНУ. Філіялы знаходзіліся ў наступных гарадах:
Курс навучання ў інстытуце быў трохгадовы, на двух аддзяленнях-археалагічным і археаграфічным (археаграфія была выдзелена па прыкладзе Маскоўскага археалагічнага таварыства, дзе да гэтага часу была ўтворана адмысловая археаграфічная камісія). У сапраўдныя слухачы прымаліся асобы, якія ўжо мелі вышэйшую адукацыю або якія навучаюцца ў адной з вышэйшых навучальных устаноў (любой спецыялізацыі); астатнія мелі статус вольнаслухачоў з правам трымаць пераходныя і выпускныя экзамены. Інстытут быў створаны як прыватны, які не ўтрымліваўся на дапамогі з казны, і існаваў на плату за слуханне лекцый (80 рублёў без усялякіх «дапамог і вызваленняў ад платы») і на прыватныя ахвяраванні.
На трэцім курсе студэнты пад кіраўніцтвам прафесараў працавалі над дысертацыяй, якую абаранялі ў канцы года. Толькі пасля гэтага Савет інстытута прысуджаў ім званні «вучоны археолаг» і «вучоны архівіст» з залічэннем у правадзейныя члены інстытута. Студэнтам, якія скончылі поўны трохгадовы курс, але не прадставілі дысертацыю, прысвойвалася званне члена-супрацоўніка. Пры гэтым у выключных выпадках вольнаслухачам прадастаўлялася магчымасць таксама абараніць магістарскую дысертацыю і атрымаць навуковае званне; за 1911—1915 гады ў інстытуце абараніліся 180 магістрантаў.
Выкладаліся дысцыпліны:
Апошнія пяць дысцыплін не выкладаліся раней у адкрытым Пецярбургскім археалагічным інстытуце. Акрамя гэтага Савет Маскоўскага археалагічнага інстытута 26 студзеня 1912 года прыняў рашэнне аб адкрыцці ў інстытуце кафедры егіпталогіі і запрасіў кіраваць ёй «вучонага археолага доктара Мюнхенскага універсітэта У. У. Балада».
У момант адкрыцця ў 1907 годзе ў бібліятэцы Маскоўскага археалагічнага інстытута налічвалася 5522 тамы, збор рэдкіх рукапісаў і старых кніг. Праз сем гадоў, у 1914 годзе ў бібліятэцы было ўжо 16 тысяч тамоў; у створаным пры інстытуце музеі было 5 тыс. экспанатаў. Акрамя таго, музеі і бібліятэкі меліся ў філіялах Маскоўскага археалагічнага інстытута.