Ваенізаваная арганізацыя — спецыяльны тэрмін, які выкарыстоўваецца ў нацыянальным заканадаўстве шэрагу дзяржаў і краін (з 1993 года ў Расіі і Беларусі) для абазначэння дзяржаўнага органа, які мае права набываць баявую ручную стралковую і іншую зброю. Пералік ваенізаваных арганізацый устанаўліваецца законам.
Слова «ваенізаваная» з’яўляецца наватворам у рускай мове, якое пачало ўжывацца ў СССР з сярэдзіны 20-х гадоў XX стагоддзя ў сувязі з пачаткам ваенізацыі краіны[1][2].
Ваенізаваная арганізацыя (СССР) — спецыяльны тэрмін, які выкарыстоўваецца ў заканадаўстве СССР з сярэдзіны 20-х гадоў XX стагоддзя для абазначэння дзяржаўных парамілітарных (паўваенных) фарміраванняў (арганізацый) і структурных парамілітарных падраздзяленняў дзяржаўных органаў (у тым ліку асаблівых узброеных атрадаў), пабудаваных па прынцыпе воінскіх падраздзяленняў. Асобы, якія паступілі на работу ў ваенізаваныя арганізацыі, ставіліся па сваім статусе да мілітарызаваных работнікаў, на якіх працоўнае заканадаўства не распаўсюджвалася і прыраўноўваліся па сваіх правах і абавязках да ваеннаслужачых, з улікам спецыфікі дзейнасці[3].
З 1924 года пачалі выкарыстоўвацца тэрміны:
З 3 студзеня 1930 года прымяняецца паняцце ваенізаваная пажарная арганізацыя[7].
З красавіка 1930 года ў складзе АДПУ дзейнічала ваенізаваная ахова ГУЛАГа, якая ажыццяўляла ахову зняволеных у лагерах і калоніях[8][9].
З 1931 года[10] дзейнічаюць ваенізаваныя горнавыратавальныя часткі.
З 18 лютага 1966 года сталі стварацца ваенізаваныя падраздзяленні пазаведамаснай аховы пры органах міліцыі[11].
У заканадаўстве Беларусі пад ваенізаванымі арганізацыямі разумеюцца органы ўнутраных спраў, органы фінансавых расследаванняў Камітэта дзяржаўнага кантролю, органы і падраздзяленні па надзвычайных сітуацыях[12]. Пры гэтым існуе сістэма ваенізаванай аховы[13][14].
У заканадаўстве Расійскай Федэрацыі з 1993 года[15][16] выкарыстоўваецца спецыяльны тэрмін «дзяржаўная ваенізаваная арганізацыя», якім пазначаюць федэральныя дзяржаўныя органы (у тым ліку Міністэрства абароны Расійскай Федэрацыі), якія маюць на ўзбраенні баявую ручную стралковую і халодную зброю, прызначаныя для вырашэння баявых і аператыўна-службовых задач.
Пры гэтым з 1991 года ў Расіі да 1999 года (як прававы інстытут), фактычна да 2002 года працягвала дзейнічаць сістэма ведамаснай ваенізаванай аховы — спецыялізаваных дзяржаўных ведамасных узброеных парамілітарных падраздзяленняў, пабудаваных па прынцыпе воінскіх падраздзяленняў і прызначаных для аховы аб’ектаў інфраструктуры краіны, якія маюць важнае дзяржаўнае значэнне, а таксама грузаў і іншай маёмасці. Супрацоўнікі аховы ставіліся па сваім статусе да мілітарызаваных работнікаў, на якіх працоўнае заканадаўства не распаўсюджвалася і прыраўноўваліся па сваіх правах і абавязках да ваеннаслужачых, з улікам спецыфікі дзейнасці.[17]
У 1999 годзе на базе ваенізаванай аховы была створана ведамасная ахова, у адпаведнасці з заканадаўствам не якая з’яўляецца парамілітарным фарміраваннем. Разам з тым па незразумелых прычынах для падраздзяленняў аховы камерцыйнай арганізацыі ФДУП «ахова» Расгвардыі (раней — ФДУП «ахова« МУС Расіі), створанай у 2005 годзе, прымяняецца словазлучэнне «ваенізаваныя і вартавыя падраздзяленні арганізацыі, падведамнай Федэральнаму органу выканаўчай улады, які ажыццяўляе функцыі па выпрацоўцы і рэалізацыі дзяржаўнай палітыкі і нарматыўна-прававым рэгуляванні ў сферы дзейнасці войскаў нацыянальнай гвардыі Расійскай Федэрацыі»[18].
Акрамя таго, у Расіі для абазначэння структурных падраздзяленняў процілавіннай службы Федэральнай службы па гідраметэаралогіі і маніторынгу навакольнага асяроддзя[19]; горнавыратавальных службаў і фарміраванняў; службаў, якія ўдзельнічаюць у правядзенні супрацьградавых аперацый[20] працягваюць выкарыстоўваць тэрміны «ваенізаваная частка», «ваенізаваная служба».
З 1 студзеня 2010 года паняцце «прадпрыемствы, якія ажыццяўляюць прыватную дэтэктыўную і ахоўную дзейнасць» заменена на «арганізацыі, якія ажыццяўляюць прыватную ахоўную дзейнасць».
Таксама, у складзе «прыватных ахоўных прадпрыемстваў» («ПАП») існуюць «групы хуткага рэагавання» (ГХР)/«групы неадкладнага рэагавання» (ГНР) — мабільныя групы, якія ажыццяўляюць тэрміновы выезд па атрыманаму ў ПАП сігнале трывогі і прадпрымаюць неабходныя дзеянні.
Ваенізаваная арганізацыя на Вікісховішчы |