wd wp Пошук:
    ⬜

    Андрэй Дзмітрыевіч Сахараў

    У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Сахараў. Андрэй Дзмітрыевіч Са́хараў (руск.: Андре́й Дми́триевич Са́харов; 21 мая 1921, Масква — 14 снежня 1989) — савецкі фізік, праваабаронца і палітычны дзеяч.

    Біяграфія

    Нарадзіўся ў сям’і выкладчыка фізікі і хатняй гаспадыні. Пачатковую адукацыю атрымаў дома, у школу пайшоў з сёмага класа. У 1938 паступіў у Маскоўскі дзяржаўны універсітэт. У 1942 скончыў універсітэт і пачаў працу на абаронных заводах. У 1944 паступіў у аспірантуру Фізічнага інстытута Акадэміі навук СССР, з 1947 — кандыдат фізіка-матэматычных навук.

    З 1948 займаўся распрацоўкай тэрмаядзернай зброі. Доктар фізіка-матэматычных навук, правадзейны член АН СССР (1953). Адзін з стваральнікаў вадароднай бомбы. Лаўрэат Сталінскай прэміі (1953), Ленінскай прэміі (1956), тройчы Герой Сацыялістычнай працы (1954, 1956, 1962).

    З канца 1960-х выступаў за забарону выпрабаванняў ядзернай зброі, як праваабаронца. У 1970 стаў адным з заснавальнікаў маскоўскага «Камітэта правоў чалавека ў СССР». Быў уганараваны Нобелеўскай прэміяй міру ў 1975 (яго не выпусцілі з СССР на атрыманне прэміі). У сваёй Нобелеўскай лекцыі А. Сахараў занёс СССР (разам з КНР) у катэгорыю таталітарных імперый, пералічыў вядомых яму савецкіх палітзняволеных 1970-х гадоў[9].

    У студзені 1980, пасля пратэстаў супраць уводу савецкіх войскаў у Афганістан, А. Сахараў быў сасланы ў горад Горкі. Указам Прэзідыума ВС СССР яго пазбавілі ганаровых званняў і прэмій. Вызвалены з ссылкі ў снежні 1986, пасля тэлефоннай размовы з М. Гарбачовым.

    Вярнуўся ў Маскву, працягнуў навуковую і праваабарончую дзейнасць разам з жонкай Аленай Бонэр. У 1988 выязджаў за мяжу, дзе адбыліся яго сустрэчы з шэрагам лідараў краін Еўропы і ЗША. У 1989 абраны народным дэпутатам СССР, далучыўся да Міжрэгіянальнай дэпутацкай групы і стаў адным з яе сустаршыняў. Не раз выступаў з трыбуны І і ІІ З’ездаў народных дэпутатаў СССР, чым нярэдка выклікаў хвалі крытыкі з боку іншых дэпутатаў. Быў аўтарам праекта Канстытуцыі Саюза савецкіх рэспублік Еўропы і Азіі, адным з ініцыятараў кампаніі за адмену 6-га артыкула Канстытуцыі СССР (у названым артыкуле зацвярджалася кіраўнічая роля КПСС, яго адмена адбылася пасля смерці А. Сахарава, у 1990)[10].

    Памяць

    З 1988 Еўрапейскі парламент штогод вызначае лаўрэатаў Сахараўскай прэміі «За свабоду думкі» (Sakharov Prize for Freedom of Thought). Тройчы яе атрымлівалі прадстаўнікі Беларусі (2004, 2006, 2020).

    У 1990 імем Сахарава быў названы праспект у Маскве. У тым жа годзе ў Ізраілі (на заходнім уездзе ў Іерусалім) з’явіліся «Сады Сахарава»[9]. Вуліцы, плошчы, паркі імя Сахарава ёсць таксама ў шэрагу іншых гарадоў свету.

    У 1991 паштовая марка з выявай А. Сахарава была выпушчана ў СССР, у 2011 — у Кот-д’Івуары.

    У 1992 у Мінску пры БДУ быў заснаваны Міжнародны вышэйшы каледж па радыяэкалогіі імя А. Д. Сахарава (цяперашняя назва — Міжнародны дзяржаўны экалагічны інстытут імя А. Д. Сахарава)[11]. З 2000 гэтая ўстанова праводзіць навуковыя канферэнцыі — «Сахараўскія чытанні».

    У 2021 Банк Расіі выпусціў юбілейную манету да 100-годдзя з дня нараджэння Сахарава[12].

    Зноскі

    1. 1 2 Сахаров Андрей Дмитриевич // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1976. — Т. 23 : Сафлор — Соан. — С. 13. Праверана 28 верасня 2015.
    2. 1 2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: платформа адкрытых даных — 2011. Праверана 10 кастрычніка 2015.
    3. ↑ Andrey Dmitriyevich Sakharov // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
    4. 1 2 Library of Congress Authorities — Library of Congress. Праверана 5 ліпеня 2021.
    5. 1 2 3 (unspecified title) Праверана 17 ліпеня 2019.
    6. ↑ Матэматычная генеалогія — 1997.
    7. ↑ Матэматычная генеалогія — 1997. Праверана 22 жніўня 2018.
    8. 1 2 NNDB — 2002.
    9. 1 2 https://belisrael.info/?p=27886
    10. ↑ https://ria.ru/20100314/213855855.html
    11. ↑ http://www.iseu.bsu.by/institut/istoriya/eto-nasha-istoriya/ Архівавана 6 мая 2017.
    12. ↑ https://cbr.ru/press/pr/?file=20042021_131439coin.htm

    Літаратура

    Спасылкі

    q: Андрэй Дзмітрыевіч Сахараў у Вікіцытатніку
    commons: Андрэй Дзмітрыевіч Сахараў на Вікісховішчы
    Тэмы гэтай старонкі (37):
    Лаўрэаты Сталінскай прэміі
    Члены Французскай акадэміі навук
    Нарадзіліся 21 мая
    Узнагароджаныя медалём «Сорак гадоў перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.»
    Дактары фізіка-матэматычных навук
    Асобы
    Узнагароджаныя медалём «Ветэран працы»
    Узнагароджаныя медалём «Трыццаць гадоў перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.»
    Узнагароджаныя медалём «За асваенне цалінных зямель»
    Героі Сацыялістычнай Працы
    Члены Амерыканскай акадэміі мастацтваў і навук
    Узнагароджаныя медалём «За доблесную працу ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.»
    Члены РАН
    Лаўрэаты Нобелеўскай прэміі міру
    Нарадзіліся ў 1921 годзе
    Члены Амерыканскага фізічнага таварыства
    Выпускнікі фізічнага факультэта МДУ
    Правадзейныя члены АН СССР
    Вікіпедыя:Артыкулы з пераазначэннем значэння з Вікідадзеных
    Вікіпедыя:Артыкулы пра асоб, для якіх не існуюць старонкі віду «І. Прозвішча»
    Памерлі ў Маскве
    Памерлі ў 1989 годзе
    Пахаваныя на Вастракоўскіх могілках
    Вучоныя паводле алфавіта
    Кавалеры Вялікага крыжа ордэна Крыжа Віціса
    Члены і члены-карэспандэнты Нацыянальнай акадэміі навук ЗША
    Лаўрэаты Ленінскай прэміі
    Узнагароджаныя медалём «У памяць 800-годдзя Масквы»
    Нарадзіліся ў Маскве
    Кавалеры ордэна Леніна
    Члены Амерыканскага філасофскага таварыства
    Вучоныя СССР
    Вікіпедыя:Артыкулы з крыніцамі з Вікідадзеных
    Вікіпедыя:Артыкулы пра асоб, для якіх не існуюць старонкі віду «І. Іпб. Прозвішча»
    Старонкі з нелікавымі аргументамі formatnum
    Выпускнікі МДУ
    Памерлі 14 снежня