У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Адоніс (значэнні).
Адо́ніс (стар.-грэч.: Ἄδωνις) — у старажытнагрэчаскай міфалогіі[3] — па найбольш папулярнай версіі — сын Кініра ад яго ўласнай дачкі Смірны[4]; або сын Кініра і Метармы; або (паводле Гесіёда) — Фенікса і Алфесібеі[5]; або (паводле Паніясіда) Фіянта і яго дачкі Смірны[6].
Адоніс славіўся сваёй прыгажосцю: у яго ўлюбляецца багіня кахання Афрадыта. Яго таксама клічуць каханым Дыяніса[7]. Быў пастухом і паляўнічым на зайцаў[8]. Хвала муз паляванню натхніла яго стаць паляўнічым[9].
Яму прысвечаны горад Бібл[10]. Бацька Бероі[11]. Паводле Харэта з Мітылены, дзецьмі Афрадыты і Адоніса былі Гістапс і Зарыядр[12].
Афрадыта аплаквае яго, забітага ў юнацтве на паляванні вепруком[13], які парнуў яго іклом у сцягно[14] на Ідалійскай гары[15]. Па адной з версій, у вепрука ператварыўся Арэс (палюбоўнік Афрадыты); або Адонісу адпомсціла адпрэчаная ім Персефона[16]; або гэта адбылося з прычыны гневу Артэміды.
Афрадыта хавала яго труп у латуку[17]. Па волі Афрадыты ён вярнуўся з падземнага царства[18], ператвораны ў кветку анемон[19]; або з крыві Адоніса ўзніклі ружы, а са слёз Афрадыты анемон[20].
Існуе апавяданне пра тое, што Афрадыта перадала немаўля Адоніса на выхаванне Персефоне, якая не пажадала потым з ім растацца[21]. Афрадыта і Персефона судзіліся з-за Адоніса, і Каліёпа рассудзіла, што яны павінны валодаць ім па палове года[22].
У фінікійцаў Адоніс (Адон у фінікійскай міфалогіі) — юны бог вясны, увасабленне штогадовага канання і ажыўлення прыроды. У Старажытнай Грэцыі свята Адоніса ў сярэдзіне лета спраўляўся два дні: у першы святкавалася яго вяселле з Афрадытай, як сімвал вясновага росквіту і ажывання, іншы дзень быў прысвечаны плачу па памерламу богу, які сімвалізуе завяданне прыроды. Аргаскія жанчыны аплаквалі яго[23].
У старажытнасці людзі лічылі, што дзякуючы Адонісу расквіталі кветкі ўвесну і спелі плады ўлетку, узімку ж прырода аплаквала бога. У знак прыналежнасці да культу бога Адоніса, які чаруе прыгажосцю, жанчыны сталі вырошчваць кветкі ў гліняных вазонах, якія звалі «садамі Адоніса»[24].
Орфікі атаясамлялі яго з Дыянісам[25].
Прыхільнікі міфалагічнай школы атаясамлялі вобраз міфа пра Адоніса з Ісусам Хрыстом.
Дзеючая асоба трагедыі Дзіянісія Сіракузскага «Адоніс». Лёс Адоніса — адна з упадабаных тэм антычнай паэзіі: яго апявала Сапфо[26], у Феакрыта (песня ў гонар Адоніса), Біёна, Авідзія (каханне Венеры і Адоніса ў «Метамарфозах»); у новай паэзіі сустракаецца ў Шэкспіра (паэма «Венера і Адоніс») і іншых.
Адоніеў верш у антычнай паэзіі ўзнік, як лічыцца, у гімнах на смерць Адоніса.
1 2 3 4 5 Любкер Ф. Adonis // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга и др. — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 17–18.
1 2 Любкер Ф. Cinyras // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга и др. — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 290.
↑ Дыяскарыд. Эпіграма 18 Пейдж; Біён. Плач па Адонісу 91; Авідзій. Метамарфозы X 503—524; Гігін. Міфы 58; 251
↑ Гесіёд. Пералік жанчын, фр.139 М.-У.
↑ Антанін Ліберал. Метамарфозы 34
↑ Фанокл. Любоўны запал = Плутарх. Застольныя гутаркі IV 5, 3
↑ Страбон. Геаграфія XVI 2, 18 (стар.755)
↑ Нон. Дзеянні Дыяніса XLII 344
↑ Харет X, фр.17 Мюллер = Афиней. Пир мудрецов XIII 36 // Вестник древней истории. — 1947. — № 3. — С.252
↑ Авідзій. Метамарфозы X 525—559, 708—739
↑ Тахо-Годи А. А. Комментарий // Античные гимны. — М., 1988. — С.342
↑ Арфічныя гімны LVI