Сапфо, Сафо, Псапфо (стар.-грэч. Σαπφώ; эалійск. стар.-грэч. Ψαπφώ; 630/612 — 572/570 да н.э.) — старажытнагрэчаская паэт эса, прадстаўніца мелічнай (музычна-песеннай) лірыкі.
Біяграфічныя звесткі пра Сапфо бедныя і неадназначныя. Сапфо нарадзілася на востраве Лесбас (паводле розных звестак, у г. Мітылены ці г. Эрэс). Вядома, што яе бацька Скамандронім быў «новым» арыстакратам; будучы прадстаўніком арыстакратычнага роду, займаўся гандлем. У шэсць гадоў дзяўчынка асірацела; сваякі аддалі яе ў школу гетэр. Пачуццё слова і рытму выявілася ў Сапфо ў раннім узросце; ўжо ў школе гетэр яна пісала оды, гімны, элегіі, святочныя і застольныя песні.
У сярэдзіне VII ст. да н.э. у Мітыленах уладу атрымлівае алігархія царскага роду Пенфілідаў, але іх улада ў выніку змовы была зрынутая, і сярод арыстакратычных сем’яў разгарэлася барацьба за верхавенства. У 618 г. да н.э. уладу захапіў Меланхр (якога старажытныя аўтары называюць першым тыранам Мітылен), але праз некаторы час паэт Алкей, яго браты і будучы тыран Мітылен Пітака яго зрынулі. Тыранам робіцца Мірсіл, палітыка якога была скіравана супраць некаторых прадстаўнікоў старой мітыленскай арыстакратыі, і многім з іх, у тым ліку і Сапфо, давялося пакінуць горад (паміж 612 і 618 да н.э.). Да смерці Мірсіла (паміж 595 і 579 да н.э.) Сапфо жыла на в. Сіцылія, пасля зноў вярнулася ў Мітылены.
Паводле падання, у гэты час ёй захапіўся паэт Алкей (захаваліся фрагменты паэтычнага дыялогу паміж ім і Сапфо), аднак паэтэса выйшла замуж за багатага андрыйца Керкіласа, і ў яе нарадзілася дачка, якую назвалі ў гонар маці — Сапфо, Клейс ці Клеіда. Сапфо прысвяціла ёй цыкл вершаў. І муж, і дзіця Сапфо пражылі нядоўга.
Сацыяльны статус жанчыны на в. Лесбас і ў Эялідзе быў больш свабодны, чым у іншых старажытнагрэчаскіх рэгіёнах. Жанчыны ў сацыяльнай актыўнасці не мелі амаль ніякіх абмежаванняў: па жаночай лініі магла перадавацца частка сямейнай маёмасці, на востраве захаваліся фіясы — жаночыя супольнасці накшталт мужчынскіх гетэрыяў. Сапфо ўзначальвала такі фіяс — культавае аб’яднанне, прысвечанае Афрадыце, адной з задач якога было рыхтаваць заможных дзяўчат да замужжа. Сапфо навучала дзяўчат музыцы, танцам, вершаскладанню.
У старажытнасці існавала шмат паданняў пра стасункі паэткі і яе сябровак і абраннікаў. Да такіх паданняў адносіцца гісторыя пра каханне Сапфо да юнака Фаона, які адмовіў ёй, праз што яна нібыта кінулася ў мора з Леўкадскай стромы ў Акарнаніі. Часам у абраннікі Сапфо залічваюць нават Анакрэонта (які жыў на 60 гадоў пазней за яе) і Архілоха з Гіпанактам (іх жыцці раздзеленыя прамежкам у 150 гадоў).
Сапфо пісала вершы, якія былі прызначаныя для выканання ў вузкім коле фіяса, а таксама творы, разлічаныя на шырокую аўдыторыю, напрыклад, эпіталаміі, традыцыйныя вясельныя песні, якія адлюстроўваюць развітанне нявесты з дзявоцтвам, прызначаныя для выканання хорам юнакоў і дзяўчат перад уваходам у шлюбны пакой.
Мяркуецца, што гімны Сапфо не мелі дачынення да культу і вылучаліся суб’ектыўным характарам. Іх называлі заклікальнымі (κλητικόι), бо кожны з іх быў звернуты да якога-небудзь бога. Апроч таго, Сапфо прыпісваюць элегіі і эпіграмы.
Складзеныя ў александрыйскі перыяд корпус твораў Сапфо налічваў 9 кніг, размешчаных часткова паводле метрыкі, часткова паводле віду меласа.
Паэзія Сапфо высока цанілася яшчэ ў старажытны час. Салон, пачуўшы на бяседзе адзін з вершаў Сапфо, адразу ж вывучыў яго, дадаўшы, што хацеў бы памерці, не ведаючы яго на памяць. Сакрат называў яе сваёй настаўніцаў у справах любові, Платон (у адной з прыпісаных яму эпіграм) — дзясятай музай.
Сапфо ўвяла ў вершаскладанне некалькі рытмічных узораў (напрыклад, так званыя вялікая і малая сапфічныя строфы), якія высока цаніліся і яе сучаснікамі, і паэтамі пазнейшага часу (напрыклад, Катулам і Гарацыем). Філолагі эліністычнай Александрыі залічылі яе да “дзевяці лірыкаў”, вартых крытычнага вывучэння.
З твораў Сапфо да нашага часу дайшло каля 170 фрагментаў, у тым ліку адзін верш цалкам. Асаблівай увагі заслугоўваюць наступныя фрагменты (паводле 4-га выдання Бергка):
У пачатку 2000-х гадоў былі выяўлены яшчэ 2 творы Сапфо, адзін з іх, «Дзяўчаты пекныя…», захаваўся досыць добра; яго беларускі пераклад зроблены Л. Баршчэўскім.