wd wp Пошук:
    ⬜

    Украінская рота інтэрбрыгад імя Тараса Шаўчэнкі

    Украінская рота інтэрбрыгад імя Тараса Шаўчэнкі (ісп.: Compañía interbrigadista ucraniana Taras Shevchenko, укр.: Українська рота інтербригад імені Тараса Шевченка) — заходнеўкраінскае воінскае фарміраванне, якое ўдзельнічала ў грамадзянскай вайне ў Іспаніі на баку рэспубліканцаў. Сфарміравана з украінцаў-жыхароў Польшчы, якія складаліся ў Камуністычнай партыі Заходняй Украіны[1][2].

    Уваходзіла як 4-я рота ў склад батальёна імя Хасэ Палафокса (батальён налічваў 5 рот — 2 польскія, 1 іспанскую, 1 яўрэйскую і 1 ўкраінскую) XIII польскай інтэрбрыгады імя Яраслава Дамброўскага.

    Перадгісторыя

    У публічнай прасторы Заходняй Украіны грамадзянская вайна ў Іспаніі апынулася ў цэнтры ўвагі ў жніўні 1936 года. Павышаную цікавасць да канфлікту праявіла Камуністычная партыі Заходняй Украіны. Раней у маі 36-га прагрэсіўная інтэлігенцыя краю асудзіла фашызм і выказала ўсебаковую падтрымку Рэспубліканскай Іспаніі на Львоўскім антыфашысцкім кангрэсе[3].

    Увосень пад падобнымі лозунгамі праходзяць мітынгі ва Львовее, Луцку, Стрыі, Станіславе, Рагатыне, Раве-Рускай і Цярнопалі[4]. У гэты час на хвалі ўздыму львоўскі пісьменнік Сцяпан Тудор піша песню-марш «Пасіянарыя».

    20 верасня 1936 года ў Львове прайшоў мітынг тысячы рабочых-будаўнікоў, якія заявілі аб салідарнасці з іспанскім народам. А потым, 3 кастрычніка, адбыўся вечар рабочай паэзіі, дзе была прадстаўлена п’еса «Рэвалюцыя ў Іспаніі»[5].

    Вялікі поспех мелі акцыі па зборы сродкаў у падтрымку Мадрыдскага ўрада: толькі на працягу верасня—снежня 1936 года ў Галіцыі было сабрана 45 тыс. злотых[6]. Але галоўную дапамогу аказалі ўкраінскія воіны-інтэрнацыяналісты.

    Першыя ўкраінцы ў Іспаніі

    Першыя члены Кампартыі Заходняй Украіны прыбылі ў жніўні 1936 года ў Іспанію пасля пачатку вайны. 37 ураджэнцаў Заходняй Украіны, якія працавалі на шахтах Бельгіі і Францыі[4][7], прыехалі аказваць дапамогу іспанскім таварышам: услед за імі яшчэ 180 добраахвотнікаў родам з Галіцыі і Валыні перайшлі праз перавал Яварнік на польска-чэхаславацкай мяжы і дабраліся да Іспаніі[8]. Колькасць ураджэнцаў Заходняй Украіны вырасла да тысячы чалавек, але як такіх ваенных падраздзяленняў з украінцаў не было. Многія інтэрбрыгадысты прыбывалі з-за акіяна: так толькі з Канады прыехалі 498 добраахвотнікаў ўсходнееўрапейскага паходжання, сярод якіх пераважная большасць складалі ўкраінцы і палякі[9][10].

    Гісторыя роты

    З’яўленне

    8 ліпеня 1937 г. кіраўніцтва Кампартыі Заходняй Украіны сфармавала роту інтэрбрыгад імя Тараса Шаўчэнкі, якая ўвайшла ў склад 13-й інтэрбрыгады імя Яраслава Дамброўскага[8]. Роту называлі своеасаблівым помнікам вялікаму ўкраінскаму «паэту-рэвалюцыянеру», пра салдат роты пісалася ў газеце «Дамброўшчык». Першым яе камандзірам стаў беларус Станіслаў Тамашэвіч, а намеснікам — Павел Іванавіч, эмігрант з Францыі[6].

    Баявы шлях

    Рота імя Тараса Шаўчэнкі на маршы.

    Рота, у якую ўваходзілі не толькі ўкраінцы, беларусы і палякі, але таксама рускія і іспанцы, праславілася сваім баявым шляхам[11]. Пазней яе саюзнікамі сталі іншыя батальёны і роты інтэрбрыгад, у ліку якіх былі і тыя, хто некалі служыў пад кіраўніцтвам Нестара Махно[8].

    Баявое хрышчэнне адбылося ў бітве пры Брунетэ на захад ад горада Мадрыд: Мараканская конніца была ўшчэнт разгромлена ўкраінцамі і палякамі. Былі таксама захоплены пазіцыі франкістаў пад Вілья-Франка-дэль-Кастыль і Раманільёсам. У тых баях рота страціла палову асабістага складу[7].

    На Арагонскім фронце украінцы 25 жніўня прарвалі абарону італьянцаў, уварваўшыся ў тыл і прасунуўшыся за дзень на 10 км. У тых баях мужнасць і гераізм праяўлялі камісар роты Назар Дзям’янчук (ураджэнец Валыні, які жыў у Канадзе), байцы Васіль Лазовы, Іосіф Канавалюк, Валянцін Паўлусевіч, Іосіп Петраш[7]. Некаторыя вязні польскіх турмаў (Дзмітрый Захарук і Сымон Краеўскі, ураджэнцы Івана-Франкоўскай вобласці, вязні турмы ў Дубна на Валыні) беглі з месцаў зняволення і дабраліся да Іспаніі, каб аказаць дапамогу сваім таварышам[12].

    Баявыя заслугі роты былі адзначаны загадамі камандавання брыгады і Генеральнага камісарыята інтэрбрыгад[11]. У канцы 1937 года пачала выдавацца газета на ўкраінскай мове «Барацьба» (укр.: Боротьба), у якой публікаваліся вершы і апавяданні Тараса Шаўчэнкі, а таксама артыкулы пра баявы шлях раты. Для навабранцаў у Альбасетэ выдавалася газета «Весці з Заходняй Украіны» (укр.: Вісті із Західної України), эпіграф да якой — радкі з «Запавету» — фактычна з’яўляўся дэвізам злучэння.

    Апошнія дні роты

    Украінцы-інтэрбрыгадысты.

    У снежні 1937 — лютым 1938 года рота вяла баі за горную граду Сьера-Кемада ва ўмовах жудаснай завеі: на вышыні 2 тысяч метраў яны адбівалі атакі падчас баёў за Тэруэль. Ім удалося захапіць вялікую колькасць зброі фалангістаў: вінтоўкі, гарматы, некалькі ўзброеных грузавікоў. Браты Палікарп і Сымон Краеўскія ў адзіночку расправіліся з кулямётчыкамі, знішчыўшы два разлікі і захапіўшы іх пазіцыі[8]. У тых баях загінулі камандзір роты Тамашэвіч, палітрук Дзям’янчук, сяржант Сярадзкі і Палікарп Краеўскі[7]. У сакавіку 1938 года рота трапіла ў акружэнне на Андалузійскім фронце і чатыры разы ёй удавалася прарваць кальцо, нягледзячы на атакі франкістаў. У тых баях загінулі і камандзір Станіслаў Варапай (Варапаеў), і палітрук Сымон Краеўскі. 23 сакавіка яе байцы нанеслі магутны ўдар па фалангістам у Лерыда (вызначыліся байцы Мізюрка і Леанчук)[11].

    У ліпені—верасні 1938 рота ўдзельнічала ў баях на Каталонскім (Арагонскім) фронце, адбіўшы за 2 верасня сем нападаў[11]. У баях загінулі камандзіры Ян Гашак і Іван Грыцюк, салдаты Міхаіл Літвін і Павел Іванавіч. Неўзабаве былі забіты рэдактар газеты Шустэр і Юрый Велікановіч.

    28 кастрычніка 1938 года ў Барселона адбыўся развітальны марш інтэрнацыянальных брыгад[8][11].

    Памяць

    У СССР воінаў-інтэрнацыяналістаў прызналі героямі, што сумленна выканалі свой інтэрнацыянальны абавязак. У 1982 года Юрыю Велікановічу як кіраўніку роты паставілі помнік у Львове. Аўтарам помніка была Тэадозія Брыж. Пасля абвяшчэння незалежнасці Украіны помнік быў вандалізаваны (яму адпілавалі галаву, як мяркуецца, украінскія нацыяналісты), але затым яго адрэстаўравалі. У снежні 2017 года ён быў скінуты з п’едэстала[13].

    Ваенная гісторыя роты легла ў аснову мастацкага рамана львоўскага пісьменніка Юрыя Пакальчука «І цяпер, і заўсёды» (1981). Па яго сцэнарыю рэжысёр Віктар Калодні зняў дакументальны фільм «Рота імя Тараса Шаўчэнкі» (1989) з інтэрв’ю ветэранаў фарміравання. Перу пісьменніка Алега Пакальчука належыць паэма «Балада пра сотню імя Тараса Шаўчэнкі».

    Вядомыя вайскоўцы

    Артыкул у канадскай газеце, прысвечаны ўкраінцам з Канады, якія змагаліся супраць франкістаў у Іспаніі.

    Камандзіры

    Шаўчэнкаўцы на баявых пазіцыях.

    Палітрук

    Радавыя байцы

    Зноскі

    1. ↑ Шевченко Ф.П. Рота Тараса Шевченко в боях против фашизма в Испании. (1937-1938 гг.) (укр.) // Украинский исторический журнал. — 1961. — Вып. 1. — С. 101—114. — ISSN 0130-5247.
    2. ↑ Алексей Кудрицкий. Шевченковцы в Испании: как воевала украинская рота интербригад(руск.) . Commons (25 студзеня 2022).
    3. ↑ Антифашистский конгресс работников культуры во Львове в 1936 г: библиографический указатель. — Львовская научная библиотека им. В. Стефаника АН УССР, 1978. — 59 с.
    4. 1 2
      Morozov Anatoliy Georgievuch, Alex Viktorovuch Кompaniyets. The participation of ukrainians in the struggle againts fascism and nazism before world war II (from the experience of the spanish civil war 1936–1939) (англ.) // Cherkasy University Bulletin: Historical Sciences. — 2017-06-14. — Vol. 0, iss. 1. — ISSN 2076-5908.
    5. ↑ Інтернаціональна солідарність трудящих західноукраїнських земель з республіканською Іспанією / Ю.Ю. Сливка. — К.: Наукова думка, 1988. — 479 с. — ISBN ISBN 5-12-000109-2.
    6. 1 2 Лялька Я.С. Интернациональная солидарность трудящихся западноукраинских земель с республиканской Испанией (1936-1939 pp.) (укр.) // Український історичний журнал. — 1986. — Вып. 7. — С. 118—127. — ISSN 0130-5247.
    7. 1 2 3 4 С.П. Донченко. Украинцы в гражданской войне в Испании 1936-1939 гг (укр.) // Грані. — 2017-08-07. — Т. 20, вып. 6. — С. 87—92. — ISSN 2413-8738. — doi:10.15421/171790.
    8. 1 2 3 4 5 Игорь Голод. Галичане в Испании. Как рота имени Шевченко воевала с фашистами (нявызн.). Историческая правда (29 красавіка 2013).
    9. ↑ Николай Платошкин. Гражданская война в Испании, 1936-1939 гг. — ОЛМА Медиа Групп, 2005. — С. 223. — 552 с. — ISBN 9785224044566.
    10. ↑ Search volunteers | Canadian Cultural History About The Spanish Civil War(англ.) . spanishcivilwar.ca. Праверана 19 снежня 2017.
    11. 1 2 3 4 5 Владимир Шевченко. Украинцы в первых боях с фашизмом (нявызн.), ZN.ua (2 жніўня 2004). Праверана 17 снежня 2017.
    12. ↑ К. Дымов. Первый бой фашизму в Испании: участие в этом выходцев из Западной Украины (нявызн.). Пропаганда. propaganda-journal.net (23 снежня 2016). Праверана 17 снежня 2017.
    13. ↑ Во Львове разрушили памятник Великановичу (нявызн.). vesti.ru. Праверана 18 снежня 2017.

    Літаратура

    Спасылкі

    Тэмы гэтай старонкі (3):
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Артыкулы з пераазначэннем значэння з Вікідадзеных
    Катэгорыя·Інтэрнацыянальныя брыгады
    Катэгорыя·Аб’екты, названыя ў гонар Тараса Шаўчэнкі