Суднабудаўнічая прамысловасць Украіны — галіна машынабудавання Украіны(укр.) бел., прадпрыемствы якой будуюць і рамантуюць судны ўсіх тыпаў (грузавыя, пасажырскія, рыбапрамысловыя, ваенныя і гэтак далей) і іншыя плывучыя збудаванні.
Украінскае суднабудаванне актыўна пачало развівацца ў часы казацтва, калі запарожскія казакі пачалі здзяйсняць марскія паходы. Будаваліся як малыя лодкі — чайкі, так і вялікія аднамачтавыя караблі. Паколькі мора кантралявалася Асманскай імперыяй, то суднабудаванне развівалася ў раёне дняпроўскіх плаўняў(укр.) бел. каля самарскіх лясоў(укр.) бел., якія былі асноўнай крыніцай пастаўкі драўніны.
Ва Украіне першую суднабудаўнічую верф для будаўніцтва ваенных судоў пабудавалі ў 1788 годзе ў Мікалаеве. У 1862 у Кіеве заснавана машынабудаўнічае прадпрыемства, якое пазней пераўтворана ў суднабудаўнічы завод. У 1895—1897 гадах пабудавана два суднабудаўнічых завода ў Мікалаеве. Усяго ва Украіне ў 1913 годзе дзейнічала 7 суднабудаўнічых і суднарамонтных прадпрыемстваў (у Мікалаеве, Херсоне, Адэсе і інш.), акрамя таго, у Таганрозе і Наварасійску.
Вага суднабудавання Украіны ў Расійскай імперыі была нязначная (13 %). Суднабудаванне ва Украіне развілося ў 1920-30-х гадах; у 1928-29 яно давала 14 % прадукцыі ўсяго машынабудавання, а яго вага ў СССР павялічылася. Пабудаваны шэраг новых заводаў і рэканструяваны старыя; пасля Другой сусветнай вайны ў другі раз адбылося аднаўленне і рэканструкцыя разбураных заводаў і пабудова новых.
У СССР асноўныя прадпрыемствы суднабудаўнічай прамысловасці былі размешчаны ў Мікалаеве, Адэсе, Херсоне, Кіеве; меншыя (пераважна суднарамонтныя) у Севастопалі, Жданове, Керчы, а за межамі УССР — у Таганрозе, Наварасійскім, Туапсэ; рачныя суднарамонтныя ў Запарожжы, Днепрапятроўску, Кіліі, Чарнобылі і іншыя.
Найбуйнейшыя заводы:
Статыстыка суднабудавання ў СССР не абнародавалася, няма таксама інфармацыі аб будаванні ваенных караблёў на суднабудаўнічых заводах Украіны. Ёсць здагадка, што да 1941 на заводах Украіны выпускалася штогод 15-20 ваенных караблёў (да 1914 суднабудаванне Украіны выпускала пераважна ваенныя судны; на мікалаеўскіх заводах па стане на 1914 працавала на ваенным суднабудаванні 8 300 чалавек).
Зараз у Украіне будуюць судны розных тыпаў, сярод іншага сухагрузныя, наліўныя танкеры, кітабойныя базы, маразільныя рыбалоўныя траўлеры, прыёмна-транспартныя, рэфрыжэратары, лесавозы, сейсмаразведвальныя, пасажырскія судны на падводных крылах(укр.) бел., грузапасажырскія і іншыя. Акрамя суднабудаўнічных дзейнічаюць суднарамонтныя прадпрыемствы.
У першым паўгоддзі 2002 года заводы Укрсудпрома(укр.) бел. выпусцілі прадукцыі на суму 270 млн грыўняў ($51 млн.), што на 14,8 % больш, чым за аналагічны перыяд мінулага года.
Паляпшэнне сітуацыі ў суднабудаўнічай галіне шмат у чым звязана з яе структурнай перабудовай. У адкрытыя акцыянерныя таварыствы пераўтворана пераважная большасць прадпрыемстваў. Ад заводаў аддзяліліся няпрофільныя вытворчасці і ператварыліся ў самастойныя гаспадарчыя суб’екты. Заводы пазбавіліся сацыяльнай сферы, якая патрабавала значных выдаткаў на ўтрыманне.
Спрыяльным фактарам стала кааперацыя шэрагу ўкраінскіх заводаў, якая наладзілася з еўрапейскімі суднабудаўнікамі: ва Украіне будуюць карпусы суднаў, а дабудоўваюць іх у Еўропе. Дзякуючы такой схеме замовы на будаўніцтве карпусоў суднаў розных тыпаў сёння маюць «Damen Shipyards Okean», суднабудаўнічыя заводы «Заліў(укр.) бел.» (Керч), «Ленінская кузня» (Кіеў), Кіеўскі і Кілійскі суднабудаўніча-суднарамонтныя заводы.
Аднак нямала праблем застаецца. На шэрагу прадпрыемстваў працягваецца будаўніцтва суднаў па раней заключаных стратных кантрактах. Заводы маюць велізарныя цяжкасці з атрыманнем крэдытаў для мадэрнізацыі вытворчасці, з недахопам абаротных сродкаў, з загрузкай магутнасцяў.
У 2006 годзе аб’ёмы вытворчасці суднабудаўнічых прадпрыемстваў Украіны дасягнулі 2303 млн грн., пры гэтым рост вытворчасці адносна 2005 года склала 11,1 %. Партфель заказаў на 2007 год складае 42 судны на суму 248 млн даляраў, у тым ліку 14 поўнакамплектных на суму 156 млн даляраў (для параўнання: у 2006 годзе партфель заказаў склаў 52 адзінкі на суму 329,7 млн даляраў).
У цэлым, за 2000—2006 у суднабудаванні Украіны намеціліся станоўчыя тэндэнцыі. Як сведчаць дадзеныя, на працягу 2006 года суднабудаўнічымі заводамі было пабудавана і перададзена заказчыкам 26 судоў і плаўсродкаў, дэдвейтам(укр.) бел. 206,9 тысяч тон, на суму $135 млн у тым ліку на экспарт — $99,6 млн, на ўнутраны рынак — $35,9 млн.
Асацыяцыя «Укрсудпром(укр.) бел.» зрабіла аналіз сітуацыі ў галіне за 2017 год, які сведчыць, што пачынаючы з 2016 года ўкраінскае суднабудаванне пераадолела працэс стагнацыі і пачаўся паступовы рост вытворчасці. У прыватнасці прадукцыя суднабудавання ў 2017 годзе вырасла ўдвая ў параўнанні з 2016 годам. Зразумела, што такое значнае павышэнне абумоўлена эфектам нізкай базы і пакуль рана казаць пра якую-небудзь ўстояную станоўчую дынаміку. Але атрыманыя дадзеныя — гэта відавочная падстава для надзеі і аптымізму[1].
23 мая 2018 года Прэзідэнт падпісаў змены ў Мытны кодэкс, накіраваныя на падтрымку і развіццё айчыннага суднабудавання. Закон, у прыватнасці павялічвае да 730 дзён максімальны агульны тэрмін бяспошліннага ўвозу імпартнай прадукцыі для яе перапрацоўкі на мытнай тэрыторыі Украіны. Гэта створыць дадатковыя магчымасці для развіцця ўкраінскай суднабудаўнічай і суднарамонтнай галіны, росту яе канкурэнтаздольнасці на знешнім рынку. Чакаецца, што Закон будзе спрыяць развіццю воднага транспарту Украіны, суднабудаўнічай і суднарамонтнай галіны і стварэнню новых працоўных месцаў, з прычыны павелічэння колькасці заказаў на суднабудаванне і суднарамонт[2].
На міжнароднай выстаўцы КАDEX-2018, якая завяршылася 26 мая ў Астане (Казахстан), на стэндзе ДК «Укрсудпром(укр.) бел.» прадставілі праект мадэрнізацыі ракетна-артылерыйскіх катараў пр. 250 тыпу «Барс»[ru]. Яны былі пабудаваныя ў 2012—2017 гадах на казахскай АТ Уральскі завод «Зеніт»(укр.) бел. з удзелам Украіны[3].
Гаспадарчы суд Мікалаеўскай вобласці(укр.) бел. 3 ліпеня 2018 года прызнаў банкрутам Публічнае акцыянернае таварыства «Чарнаморскі суднабудаўнічы завод(укр.) бел.»[4].
Дзяржаўная ўстанова «Укргідраграфія(укр.) бел.» запланавала на 2019 год будаўніцтва новага гідраграфічнага судна арыентыровачным коштам каля 110 млн грн. На судне мяркуецца ўсталяваць эканамічны энергетычны комплекс. Выдаткі на ўтрыманне новага судна ў параўнанні з выдаткамі на дзейнасць наяўнага судна ГС-82(укр.) [[|бел.]] паменшацца прыкладна на 30-40 %. На 2018 год на балансе «Дзяржгідраграфіі(укр.) бел.» знаходзяцца 65 суднаў. Іх сярэдні ўзрост — 36 гадоў. Гідраграфічных лацмейстэрскіх суднаў марскога класа, якія абсталяваны пад’ёмнай прыладай для працы з буямі, ва ўстанове восем адзінак, а здольных падымаць грузы больш за 3 тон, толькі адно, якое было пабудавана ў 1968 годзе[5].
Адзіны ва ўкраінскім флоце ледакол «Капітан Белавусаў(укр.) бел.» быў пастаўлены Адміністрацыяй марскіх партоў Украіны(укр.) бел. на рамонт у плывучым доку. Ледакол ажыццяўляе праводку караванаў судоў ва ўмовах зімовай навігацыі на Азоўскім моры[6].
У кастрычніку 2018 года стала вядома, што Херсонскі дзяржаўны завод «Палада»(укр.) бел. пачне выпуск малых пасажырскіх суднаў для рачных перавозак. На кастрычнік 2018 канструктары прадпрыемства завяршалі працу над запланаваным да выпуску суднам на 45 пасажырскіх месцаў. Арыенціровачны кошт «рачнога трамвайчыка» складзе каля 3,5 млн грн. Актывізацыя суднаходства па рэках Украіны патрабуе значнага абнаўлення рухомага складу, пры чым як грузавога, так і пасажырскага. Апошняе рачное пасажырскае судна сышло са стапеля ўкраінскіх прадпрыемстваў яшчэ ў пачатку 90-х гадоў[7].
У кастрычніку 2018 года ДПЦК(укр.) бел. выканаў і паспяхова абараніў дзве навукова-даследчыя працы — «Прапрацоўка магчымасці стварэння карабля супрацьміннай абароны. Абгрунтаванне выбару тактыка-тэхнічных характарыстык», шыфр «Бурштын», і «Мабільны вымяральны комплекс», шыфр «Актагон». Работы выкананы ў інтарэсах адпаведных планаў развіцця ВМС Украіны[8].
У маі 2019 года ў рамках падрыхтоўкі да стварэння Мікалаеўскага суднабудаўнічага кластара абмеркавалі стварэнне навучальнага цэнтра новага тыпу па падрыхтоўцы судназборшчыкаў і зваршчыкаў для агульнай карысці прадпрыемстваў кластара. Плануецца стварэнне высокатэхналагічнага навучальнага цэха, насычанага сучасным абсталяваннем — машынамі тэрмічнай рэзкі з ЛПК, гнуткавымі вальцамі, кран-бэлькамі, зварачным абсталяваннем, што дасць магчымасць не проста рыхтаваць спецыяліста высокага ўзроўню, а падняць сам працэс падрыхтоўкі на новы ўзровень — цалкам мадэляваць у навучальным працэсе тэхналогію працы брыгад па зборцы суднавых секцый. Такім чынам кваліфікацыя падрыхтаваных зборшчыкаў і зваршчыкаў будзе адказваць патрэбам рынку. Пад стварэнне гэтага навучальнага цэнтра прыцягваюцца гранты і інвестыцыі пад эгідай ЕБРР(руск.) бел.[9].
18 мая 2019 года быў спушчаны на ваду першы самаходны перагрузчык праекта П-140(укр.) бел. Nibulon Max[10]. Гэта першае судна такіх памераў, якое будуецца на заводзе «Нібулон(укр.) бел.Нибулон» і самае доўгае кранавае судна класу «рака-мора» за апошнія 25 гадоў, пабудаванае ва Украіне[11].
У маі 2019 года КБ «Гранд Інжынірынг» завяршыла праект новага гідраграфічны судна праекта 50421. Папярэдні флагман ДУ «Укргідраграфія(укр.) бел.» с. 54020 «Адэса» быў пабудаваны ў 2007 годзе і застаўся ў акупаваным Крыме. Як і на папярэдніку, галоўным рабочым інструментам новабудоўлі стане гідраўлічны кран «Palfinger», усталяваны на верхняй палубе[12][13].
Агульныя аб’ёмы рэалізаванай прадукцыі суднабудаўнічых прадпрыемстваў Украіны ў 2018-м годзе склалі амаль 3 млрд грн. Гэта на 32 % больш чым у 2017 годзе. У той жа час паслуг па суднарамонту выканана на 501 млн грн, што на 47 % больш чым у папярэднім годзе. Адлічэнні ў бюджэты ўсіх узроўняў выраслі на 24 % і склалі каля 952 млн грн. Прыбытковымі былі амаль усе прадпрыемствы.
Колькасць занятых у суднабудаванні/рамонце суднаў вырасла на 442 чалавекі. Усяго, на суднабудаўнічых прадпрыемствах працуе больш за 5000 чалавек. Сярэдняя мінімальная зарплата на прадпрыемствах складала ₴ 5000, а максімальная — ₴ 19400.
Тройку лідэраў галіны складаюць ССЗ «Нібулон», ПАТ «Завод „Кузня на Рыбальскім“, і ТАА „Смарт Мерытайм груп“[14].
Па выглядзе выконваемых работ і вытворчасцей, якія з’яўляюцца на прадпрыемстве адрозніваюць:
Украінская суднабудаўнічая галіна мае сур’ёзны экспартны патэнцыял, які ўплывае на развіццё ўкраінскай эканомікі. У той жа час у краіне з прычыны недахопу сродкаў, як з дзяржаўнага бюджэту, так і ўласных сродкаў прадпрыемстваў, назіраецца недастатковасць адпаведных даследаванняў, адсутнасць узгодненага супрацоўніцтва навукова-даследчых і праектных арганізацый і прадпрыемстваў галіны, што негатыўна ўплывае на канкурэнтаздольнасць і якасць вырабленай украінскімі прадпрыемствамі прадукцыі.
СМІ ў суднабудаўнічай і суднарамонтнай галіны асвятляюць навіны прадпрыемстваў і заводаў, звязаных з будаўніцтвам і рамонтам судоў.