Стральба ў мячэцях Крайстчэрча — тэрарыстычны акт, які адбыўся ў пятніцу 13:40 15 сакавіка 2019 года (00:40 UTC) у мячэці Аль-Нур і ісламскiм цэнтры Лінвуд ў Крайстчэрчы (Новая Зеландыя)[1].
Па меншай меры сорак чалавек былі забітыя ў ходзе стральбы. Гэта першая масавая стральба ў Новай Зеландыі пасля разні ў Раурыму 1997 года. Улады назвалі гэты інцыдэнт тэрактам. Па апошніх дадзеных колькасць загінулых дасягнула 50 чалавек, аднак гэтыя дадзеныя могуць быць неканчатковая[2].
Брэнтан Харысан Тарант, 28-гадовы аўстраліец, абвінавачваецца ў правядзенні тэрарыстычнага нападу. Раннія паведамленні паказвалі на «множную адначасовую атаку»[3], але пазней былі дадзены абвінаваўчыя паказанні толькі ў дачыненні да аднаго падазраванага[4][5].
Новая Зеландыя лічацца бяспечнай краінай, і ўзровень забойстваў у ёй адносна нізкі. Гэтыя напады сталі першым масавым расстрэлам ў краіне пасля разні ў Раурыму ў 1997 годзе. Да гэтага самым смяротным масавым расстрэлам была разня ў Арамоане ў 1990 годзе, у якой загінулі 13 чалавек. Эксперты выказалі здагадку, што ў апошнія гады ў Новай Зеландыі расце ультраправы экстрэмізм; краіна рэдка асацыяваліся з ультраправых поглядамі. Аўстралія, адкуль родам меркаваны баявік, таксама сутыкнулася з нядаўнім ростам ксенафобіі, расізму і ісламафобіі.
Іслам вызнаюць больш за 46 000 новазеландцаў (1,2% насельніцтва), 3000 з іх у Крайстчэрчы і больш шырокім рэгіёне Кентэрберы. Мячэць Аль Нур адкрылася ў 1985 годзе; гэта была першая мячэць на Паўднёвым востраве. Ісламскі цэнтр Лінвуд адкрыўся ў 2018 годзе.
Тэрарыст пачаў расстрэльваць вернікаў ў мячэці Аль-Нур каля 13:40. Паліцыя атрымала першы экстраны выклік у 13:41. Падчас страляніны ў мячэці прысутнічалi ад трохсот да пяцісот чалавек, якія наведвалі пятніцкую малітву. Чалавек, якi жыў паблiзу мячэці, паведаміў журналістам, што бачыў, як баявік збег і кінуў тое, што здавалася агнястрэльнай зброяй, на дарогу[2].
Першыя 17 хвілін гэтага нападу тэрарыст трансляваў праз Facebook Live. У пачатку трансляцыі Брэнтан Харысан Тарант сказаў: «Памятаеце, хлопцы, падпісвайцеся на П’юдыпая». За некалькі хвілін да страляніны ён слухаў некалькі песень, у тым ліку «Брытанскія грэнадзёры», традыцыйную брытанскую вайсковую маршевую песню, і «Сербія моцная», сербскую нацыяналістычную песню ў гонар Радавана Караджыча, які быў меркавана вiнаваты ў генацыдзе супраць баснійскіх мусульман. Адзін са сведкаў сказаў, што баявік працягваў слухаць «ваенную музыку» з партатыўнага дынаміка ўнутры мячэці[5].
Стрэлак правёў у мячэці некалькі хвілін, расстрэльваючы людзей. Першай ахвярай тэрарыста стаў мусульманін, які павітаўся з ім ля ўваходу. Ён забіў яшчэ двух чалавек на ўваходзе і многіх іншых у вялікім пакоі. Падчас нападу вернік Наім Рашыд атакаваў яго і быў застрэлены; пазней ён памёр ад атрыманых траўмаў. Стрэлак нават дабiваў параненым. Неўзабаве ён пакінуў мячэць і адкрыў агонь па пакінутыўшым будынак людзям. Затым ён забраў іншую зброю са свайго аўтамабіля, а затым вярнуўся ў мячэць, каб забіць больш ахвяр, многія з якіх ужо былі параненыя і не змаглі ўцячы. Затым ён зноў выйшаў з мячэці і забіў парафіянку каля пешаходнай дарожкі, калі яна ўмольвала аб дапамозе. Неўзабаве пасля гэтага ён пакінуў месца здарэння на сваёй машыне пад музыку «Агню» The Crazy World ад Артура Браўна, дзе спявак заяўляе: «Я — бог пякельнага агню!» Тэрарыст правёў каля шасці хвілін у мячэці Аль-Нур. Ён застрэліў іншых яшчэ некалькiх людзей у гэтым раёне і на вялікай хуткасці з’ехаў, накіроўваючыся да ісламскага цэнтру Лінвуд[5].
Другі напад пачаўся прыкладна ў 13:55 у ісламскім цэнтры Лiнвуд, мячэці ў 5 км (3 мілі) на ўсход ад мячэці Аль-Нур. Па словах сведкі, баявік першапачаткова не выявіў галоўнай дзверы мячэці і расстрэльваў мусульман звонку і праз акно, папярэджваючы тых, хто ўнутры.
Дзеючы імам мячэці прыпісаў верніку па імені Абдул Азіз Вахабзада спыненне атакі. Вахабзада паведаміў журналістам, што ён узяў прыладу для счытвання крэдытных карт і выбег з мячэці, калі зламыснік на вуліцы ўжо застрэліў некалькіх чалавек. Стрэлак збіраўся забраць яшчэ адзін драбавік з сваёй машыны, таму Вахабзада кінуў у яго счытвальнік крэдытных карт. Тэрарыст выцягнуў з машыны вінтоўку і стрэліў у Вахабзаду, які схаваўся сярод бліжэйшых машын і выцягнуў пусты драбавік, які выкінуў бандыт. Нягледзячы на спробу Вахабзады адцягнуць увагу баевіка ад мячэці з крыкам «Я тут!», тэрарыст увайшоў у мячэць і працягнуў агонь. Калі баявік зноў вярнуўся да сваёй машыны, Вахабзада кінуў ружжо ў машыну, разбіўшы адно з яе вокнаў і лабавое шкло. Затым Брэнтан Таррант з’ехаў<.
Раннія паведамленні паказвалі на «множныя адначасовыя атакі», але пазней быў пакінуты пад вартай толькі адзін падазраваны. Ён быў арыштаваны на вуліцы Брогам у Сідэнхаме праз 21 хвіліну пасля першага экстранага выкліку. Прэм’ер-міністр Джасінда Ардэрн сказала, што падазраваны планаваў працягнуць нападу ў трэцім месцы, магчыма, у мячэці ў Эшбертоне або ў цэнтры па догляду за дзецьмі ў Ан-Нуре ў Хорнбі; паводле яе слоў, «у аўтамабілі, у якім знаходзіўся злачынец, была зброя, і ён хутчэй за ўсё збіраўся працягваць атаку». Камісар паліцыі Майк Буш пацвердзіў гэта, заявіўшы, што паліцыя спыніла Брэнтан Тарант па шляху ў трэцяе месца.
Па папярэдніх дадзеных колькасць загінуўшых складае 50 чалавек. З іх 42 чалавекі загінулі ў мячэці Аль-Нур і 8 загінулых у цэнтры Лiнвуд. Яшчэ 48 чалавек параненыя[6]. Іх падзяляе 5 км.
Па стане на 21:00 вечара 48 чалавек былі шпіталізаваны ад агнястрэльных раненняў, 20 з якіх знаходзіліся ў цяжкім стане. Дзесяткі людзей прапалі без вестак. Некалькі дыпламатычных місій і міністэрстваў замежных спраў апублікавалі заявы адносна колькасці ахвяр з іх краін. Ганаровы консул Бангладэш і Міністэрства Замежных спраў Іарданіi пацвердзілі, што восем бангладешцаў і два иарданца былі сярод мёртвых. Па словах аднаго індыйскага парламентарыя, двое індыйцаў таксама забітыя ў нападах[7]. Па словах Пакістанскага прадстаўніка Міністэрства замежных спраў, шэсць пакістанцаў былі забітыя, і пяцёра лічацца зніклымі. Чатыры чалавекі з Самалі, трое з Егіпта і па адным з Сірыі і Інданезіі таксама прызнаныя загінулымі[8]. Сярод загінулых Ата Эліян — былы гулец зборнай Новай Зеландыі па міні-футболе[9].
Па папярэдніх дадзеных, адным з тых, хто нападаў з’яўляецца ўраджэнец горада Графтан штата Новы Паўднёвы Уэльс Аўстраліі, 28-гадовы Брэнтан Харысан Тарант[10]. Перад злачынствам ён апублікаваў маніфест з нацыяналістычнымі антымусульманскiмi ідэямі, адначасна абвінавачваючы людзей, наймаў мігрантаў з-за прагнасці, а сам напад трансляваў ў інтэрнэце на сваю старонку ў Facebook[11]. Ён паведаміў, што падтрымлівае Дылана Руфа і Андэрса Брэйвіка[12]. Усяго, па папярэдніх дадзеных, затрымана яшчэ 3 чалавека, іх дачыненне да нападу адкінулі[13].
Перад атакай Тарант слухаў песню ваенізаваных нацыяналістычных падраздзяленняў, якія ўдзельнічалі ў вайне на Балканах 1992-1995 гадоў — «Serbia strong». На крамах, а таксама на яго зброі, былі напісаны імёны гістарычных постацяў, якія супрацьстаялі Асманскай імперыі i асоб, якія атрымалі тэрміны за забойства і напады з-за ксенафобіі, у якога дома захоўвалася кніга Гiтлера «Майн кампф»[14][15], а таксама назвы некаторых гістарычных падзей, звязаных з Асманскай імперыяй (бітва пры Кагул, абарона Шыпкі, бітва пры Лепанто, бітва пры Пуацье, Венская бітва, аблога Акры, бітва пры Сарыкамыш, бітва пры Булаірэ)[16].
Таксама на зброі Брэнтана былі напісаныя дасылкі на кодавы лозунг («14 Words»), якія ўжываюць якасці прывітання ў белых нацыяналістаў.
У шэрагу школ Новай Зеландыі былі перагледжаны правілы адносна школьнай формы. У прыватнасці, было дазволена нашэнне ў навучальных установах хіджабаў[17][18].
У ліпені 2019 года ўступіў у сілу прыняты раней закон аб забароне паўаўтаматычнай зброі для прыватных асоб. Паколькі многія грамадзяне афіцыйна ім валодалі да прыняцця гэтага закона, было прынята рашэнне выкупіць яго ў грамадзян. На гэта дзяржава выдаткуе каля 136 млн долараў.
Пасля тэракту ў Крайстчэрчы, які забраў жыцці 50 чалавек, прэм’ер краіны Джасінда Ардэрн абвясціла аб увядзенні забароны на ўсе баявую паўаўтаматычную зброю і штурмавыя вінтоўкі. У красавіку 2019 гады Парламент прыняў закон, які ўводзіць забарону на штурмавыя вінтоўкі, паўаўтаматычнуб зброю баявога тыпу, а таксама штурмавыя вінтоўкі і іх дэталі.
Для выкупу дадзенага зброі ў бюджэце Новай Зеландыі прадугледжаны 190 мільёнаў новазеландскіх долараў (каля. 124,7 мільёна долараў ЗША). Звыш гэтага на распрацоўку схемы іх збору спатрэбіцца 18 мільёнаў новазеландскіх долараў (11,8 мільёна долараў ЗША)
Уладальнікі паўаўтаматычнай зброi павінны здаць яго да 20 снежня, інакш ім будзе пагражаць турэмнае зняволенне[19][20].
У перыяд з сярэдзіны ліпеня 2019 па першую дэкаду жніўня грамадзяне Новай Зеландыі здалі больш за 11000 адзінак зброі ў паліцыю[21].
Прэзідэнт Расiі Уладзімір Пуцін выказаў спачуванні ў сувязі з нападам[22]. Да спачуванні далучыліся рэлігійныя лідары РФ[23].
Міністр замежных спраў Украiны Павел Клімкін: «Мы застаёмся разам з людзьмі Новай Зеландыі і пасля жудасных нападаў на мячэцi Крайстчэрча. Мае думкі з усімі пацярпелымі ад гэтага гнеўнага гвалту і нянавісці»[24].
Аўстралійскі сенатар-нацыяналіст, былы лідар нацыянал-папулісцкай партыі «Адна нацыя» Фрэйзер Энінг заявіў, што тэракт «паказвае рост страху жыхароў Аўстраліі і Новай Зеландыі з-за прысутнасці мусульман», а таксама сказаў, што прычынай таго, што здарылася з’яўляецца іміграцыя «мусульманскіх фанатыкаў»[25]. Дадзеная цытата выклікала негатыўную рэакцыю ў грамадстве і прэсе Аўстраліі і Новай Зеландыі.
Прэзідэнт Турцыі Рэджэп Эрдаган таксама выказаў спачуванні і выказаў заклапочанасць ростам расізму і ісламафобіі[26].
Савет Еўропы асудзіў напад і выказаў спачуванні[27].
Лізавета II, каралева Вялікабрытаніі, сказала, што яна «глыбока засмучаная» нападам: «Мы з прынцам Філіпам выказваем спачуванні сем’ям і сябрам тых, хто загінуў»[28]. Многія іншыя сусветныя лідары звязваюць гэтую атаку з ростам ісламафобіі[29].