Но́ваюлія́нскі калянда́р - мадыфікацыя юліянскага календара, распрацаваная сербскім астраномам, прафесарам матэматыкі і нябеснай механікі Бялградскага ўніверсітэта Мілуцінам Міланкавічам.
Памылка ў адны суткі ў параўнанні з годам раўнадзенстваў у грыгарыянскім календары набярэцца прыкладна за 10 000 гадоў (у юліянскім - прыкладна за 128 гадоў). Часцяком трапляецца ацэнка, якая прыводзіць да вялічыні ў 3000 гадоў, што атрымліваецца падчас параўнання даўжыні года ў юліянскім календары з сярэдняй бягучай астранамічнай даўжынёй трапічнага года. Такая лічба звязана з недакладным вызначэннем апошняй даўжыні як інтэрвала паміж раўнадзенствамі і з’яўляецца сталай памылкай[1][2].
Новаюліянскі каляндар заснавны на больш складаным, 900-гадовым цыкле. На працягу гэтага перыяду скасоўваюцца 7 з 9 векавых высакосаў. Высакоснымі гадамі лічацца тыя векавыя гады, падчас дзялення парадкавага нумара якіх на 900 у астачы застаецца 200 ці 600. Пачынаючы з 200 года такімі з’яўляюцца сам 200, 600, 1100, 1500, 2000, 2400, 2900, 3300, 3800 і г. д.
Такім чынам, год лічыцца высакосным, калі:
Усяго на 900 гадоў прыпадае 682 простых і 218 высакосных гадоў (у юліянскім 400-гадовым цыкле маецца 300 простых і 100 высакосных, у грыгарыянскім - 303 простых і 97 высакосных гадоў).
Грыгарыянскі год: 365,2425 = 365 + 0,25 - 0,01 + 0,0025 = 365 + 1/4 - 1/100 + 1/400.
Новаюліянскі год: 365,242222 = 365 + 0,25 - 0,01 + 0,002222 = 365 + 1/4 - 1/100 + 2/900.
Сярэдняя працягласць года ў новаюліянскім календары складае 365,242222 сутак. гэта больш сапраўднай працягласці трапічнага года (365,24219880 сутак) усяго на 0,000023 сутак, ці менш чым на 2 секунды. Разыходжанне ў адны суткі набіраецца прыкладна за 43 500 гадоў. Але дакладнасць новаюліянскага календара вышэй чым грыгарыянскага, толькі калі лічыць трапічны год у атамным ці эфемерыдным часе, не прывязваючыся да абарачэння Зямлі. Але ў любым рэальным годзе колькасць сутак ад усхода да ўсхода - цэлая, і асобныя секунды не з’яўляюцца вырашальнымі (важныя толькі асобныя суткі). Таксама перыяд восевага абарачэння Зямлі змяняецца, працягласць трапічнага года, адлюстравная ў сонечных сутках (а не ў сутках СІ, роўных 86 400 атамным секундам), цяпер бліжэй да 365,2424; гэтая велічыня на працягу некалькіх тысячагоддзяў вагаецца паміж 365,2423 і 365,2424; і, верагодна, наступныя некалькі тысяч год будзе паводзіць сябе падобным жа чынам. Сярэдняя працягласць каляндарнага года ў грыгарыянскім календары роўная 365,2425 суткам. Да таго ж сусветны час перыядычна карэктуецца - да яго дадаюць секунду.
Цяперашнім часам Руская, Іерусалімская, Грузінская і Сербская цэрквы, а таксама афонскія манастыры для вылічэння нерухомых святаў карыстаюцца юліянскім календаром, усе астатнія памесныя цэрквы - новаюліянскім, які да 2800 года будзе цалкам супадаць з грыгарыянскім[3], таму прынятую імі каляндарную сістэму часам клічуць грыгарыянскай[4]. Пры гэтым паўсюль, акрамя Фінскай праваслаўнай царквы, Пасхалія вылічваецца паводле юліянскага календара (Александрыйская пасхалія)[3].
Новаюліянскі каляндар быў фармальна ўведзены патрыярхам Ціханам для выкарыстання Патрыяршай Царквой 15 кастрычніка 1923 года - абнаўленцы перайшлі на яго яшчэ раней. Але гэтая навізна, хоць і была прынятая практычна ўсімі маскоўскімі прыходамі, увогуле выклікала непаразуменне ў царкве, таму ўжо 8 лістапада 1923 года патрыярх Ціхан распарадзіўся «паўсюднае абавязковае ўвядзенне новага стылю ў царкоўны ўжытак часова адкласці». Такім чынам, новы стыль дзейнічаў у Рускай праваслаўнай царкве толькі 24 дні.
Графа «стагоддзе» адпавядае перыяду часу паміж 1 сакавіка апошняга года папярэдняга стагоддзя і апошнім днём лютага (28 ці 29) апошняга года азначанага стагоддзя.
Астатнія тры графы азначаюць розніцу (ў днях) адпаведна паміж новаюліянскім і юліянскім, грыгарыянскім і юліянскім, новаюліянскім і грыгарыянскім календарамі.
| Стагоддзе | новаюліянскі - юліянскі | грыгарыянскі - юліянскі | новаюліянскі - грыгарыянскі |
|---|---|---|---|
| I | -2 | -2 | 0 |
| II | -1 | -1 | 0 |
| III | -1 | 0 | -1 |
| IV | 0 | +1 | -1 |
| V | +1 | +1 | 0 |
| VI | +2 | +2 | 0 |
| VII | +2 | +3 | -1 |
| VIII | +3 | +4 | -1 |
| IX | +4 | +4 | 0 |
| X | +5 | +5 | 0 |
| XI | +6 | +6 | 0 |
| XII | +6 | +7 | -1 |
| XIII | +7 | +7 | 0 |
| XIV | +8 | +8 | 0 |
| XV | +9 | +9 | 0 |
| XVI | +9 | +10 | -1 |
| XVII | +10 | +10 | 0 |
| XVIII | +11 | +11 | 0 |
| XIX | +12 | +12 | 0 |
| XX | +13 | +13 | 0 |
| XXI | +13 | +13 | 0 |
| XXII | +14 | +14 | 0 |
| XXIII | +15 | +15 | 0 |
| XXIV | +16 | +16 | 0 |
| XXV | +16 | +16 | 0 |
| XXVI | +17 | +17 | 0 |
| XXVII | +18 | +18 | 0 |
| XXVIII | +19 | +19 | 0 |
| XXIX | +20 | +19 | +1 |
| XXX | +20 | +20 | 0 |
| XXXI | +21 | +21 | 0 |
| XXXII | +22 | +22 | 0 |
| XXXIII | +23 | +22 | +1 |
| XXXIV | +23 | +23 | 0 |
| XXXV | +24 | +24 | 0 |
| XXXVI | +25 | +25 | 0 |
| XXXVII | +26 | +25 | +1 |
| XXXVIII | +27 | +26 | +1 |
| XXXIX | +27 | +27 | 0 |
| XL | +28 | +28 | 0 |