wd wp Пошук: ⬜

Кумдах

Кумдах, або Кніжная святыня — складаная арнаментаваная скрынка або шкатулка, якая выкарыстоўваецца ў якасці рэлікварыя для захавання кніг і разглядаецца як рэліквіі святых, якая ўжывалася ў ранняй сярэднявечнай Ірландыі. Яны, як правіла, створаны пазней, чым кнігі, якія яны ўтрымліваюць, часта на некалькі стагоддзяў[1], як правіла, кніга паходзіць з гераічнай эпохі ірландскага манаства да 800 года, а ацалелыя кумдахі датуюцца перыядам пасля 1000 года, хоць ясна, што такая форма датуецца значна раней. Затым некаторыя з іх былі істотна перапрацаваныя ў гатычны перыяд. Звычайная форма — гэта канструкцыя, што базуецца на галоўным фасадзе з выкарыстаннем буйных камянёў горнага крышталя і іншых паўкаштоўных камянёў, якія пакідаюць прабелы паміж перакладзінамі крыжа для большай дэкаратыўнасці. Некаторыя кумдахі насілі на ланцужку або шнуры, часта падвешваліся на шыі, што змяшчала іх побач з сэрцам і, як лічылася, прыносіла духоўныя і медыцынскія выгоды (тое ж самае было зроблена з Кутбертавым Евангеллем у скураным мяшку ў сярэднявечны Дарэме). Іх таксама выкарыстоўвалі для сведкавых кантрактаў. Многія мелі спадчынных непрафесійных захавальнікаў, якія ў асноўным належалі да сем’яў, што ўтварылі сувязі з манастырамі[2]. Большасць захаваных прыкладаў цяпер захоўваецца ў Нацыянальным музеі Ірландыі.

Толькі пяць ранніх прыкладаў захаваліся, у тым ліку кумдахі Кнігі Дзімы і Кнігі Мулінга(англ.) бел. ў Трыніці-Каледжы (Дублін)(руск.) бел., Катаха Святога Калумбы і Стоўскага Імшала(англ.) бел. ў Ірландскай каралеўскай акадэміі(руск.) бел. (былы кумдах знаходзіцца ў Нацыянальным музеі Ірландыі). Толькі кумдах Евангелля Святога Малэйса захаваўся, у той час як сама кніга страчана, але часцей адбывалася адваротнае. Іншыя кнігі, такія як Келская кніга, Кніга Армы(руск.) бел. і Кніга з Дарау, як вядома, мелі некалі кумдахі або каштоўныя абклады, або абодва, але з-за каштоўных металаў яны былі натуральнай мішэнню для рабаўнікоў і злодзеяў. Царква ў Ірландыі падкрэслівала сакральнасць, якая прысутнічала або магла прысутнічасць у аб’ектах, у адрозненне ад астатняй каталіцкай царквы, якая аддавала перавагу часткам цела ў якасці святых рэліквій, хоць і тут сустракаліся лакальныя домападобныя каўчэжцы(руск.) бел., такія як шатландскі Манімаскскі Рэлікварый [3]. Яшчэ адной ірландскай асаблівасцю быў рэлікварый звона для захавання ручных званоў, якімі выклікалі супольнасць на службу або прыём ежы, адзін з самых ранніх рэлікварыяў захоўваў рэмень невядомага святога, які мог выкарыстоўвацца для доказу праўдзівасці і вылечвання ад хвароб. Ён, верагодна, датуецца VIII стагоддзем і быў знойдзены ў тарфяніку каля Мойлаха(руск.) бел., графства Слайга(руск.) бел.[4].

Кумдахі адрозніваюцца ад металічных каштоўных абкладаў тым, што, верагодна, захоўвалі самыя вялікія богаслужбовыя кнігі таго перыяду — адзначаны крадзеж і страта абгорткі Келскай кнігі (калі гэта быў не толькі кумдах). Аднак канструкцыі могуць быць вельмі падобныя; найлепшы захаваны астраўны прыклад, ніжняя крышка Евангелля з Ліндау(англ.) бел. ў бібліятэцы Моргана(руск.) бел. ў Нью-Ёрку, таксама базуецца на вялікім крыжы, акружаным панэлямі спляценняў. Каштоўныя абклады былі металічнымі, прымацаванымі да драўляных дошак звычайнага пераплёту(руск.) бел., так што па сутнасці рабіліся як і фасады многіх кумдахаў, што мацаваліся да драўлянай унутранай скрыні.

Ацалелыя прыклады

Некаторыя з самых ранніх задакументаваных прыкладаў ўжо страцілі: кумдах Кнігі з Дарау згадваецца ніжэй, а Келская кніга страціла свой кумдах, калі ён быў скрадзены ў 1006 годзе. Кніга Армы(руск.) бел. была пакрыта ў 937 годзе, і, магчыма, страціла свой покраў, калі была захоплена ў баі і выкуплена нарманам Джонам дэ Курсі(руск.) бел. ў 1177 годзе[5]. Некалькі захаваных прыкладаў маюць высокаякасныя рэпрадукцыі пачатку XX стагоддзя ў Метраполітэн-музеі ў Нью-Ёрку, якія не выстаўляюцца, але маюць добрыя ілюстрацыі, даступныя онлайн, у адрозненне ад арыгінальных твораў[6].

Самы ранні дакументаваны прыклад быў зроблены для кнігі з Дарау па загадзе караля Ірландыі(руск.) бел. Флан Сіны(руск.) бел. (879—916), які ў гэты момант быў у Дарау, і лічыцца рэліквіяй Святога Калумбы(руск.) бел.. Святыня была страчана ў XVII стагоддзі, але яе знешні выгляд, у тым ліку надпісы і запісы каралеўскага мецэнацтва(руск.) бел., захаваліся ў запісах 1677 года, цяпер падшытых у кнігу як фоліа IIv, хоць іншыя надпісы не расшыфраваныя. Аднойчы змешчанае ў рэлікварый, Евангелле з Дарау рэдка або наогул ніколі выкарыстоўвалася як кніга[7].

Рэлікварый вядомы як Domhnach Airgid («срэбны храм», NMI, R2834, 16.7 см вышынёй) быў першапачаткова зроблены ў VIII стагоддзі, але сур’ёзна перапрацаваны каля 1350 года абатам Клонса(англ.) бел.. Цалкам трохмерная фігура распятага Хрыста ў цэнтры галоўнага фасаду, з рэльефнымі медальёнамі святых і Дзевы з Дзіцем, і сцэны па баках, якія спалучаюць у сабе асноўныя фігуры ў рэльефе і іншыя ў гравіроўках. Стыль даволі больш вытанчаны, чым ў перапрацоўках XIV стагоддзя, з элегантнымі бягучымі жывёламі на невялікіх мацаваннях па вуглах, і ювелір, які падпісаў працу, Джон О’Бэрдэн, запісаны жыхаром Дрогеды(бел. (тар.)) бел.; да цяперашняга часу ювеліры у Ірландыі, як і ўсюды ў Еўропе, звычайна былі свецкімі асобамі[8].

Найстарэйшы кумдах, захаваны ў значнай ступені ў сваім першапачатковым выглядзе, гэта створаны ў пачатку XI стагоддзя для Евангелля Святога Малэйса(англ.) бел. (NMI, R4006, 14.75 см вышынёй, 11.70 шырынёй) з тыповай канструкцыяй драўлянага корпусу, на які прыбіты металічныя таблічкі. Верхняя грань пераважна зроблена з пакрытай срэбрам бронзы і пазалочанага срэбра(англ.) бел. і мае чатыры сімвалы евангелістаў у прамежках паміж перакладзінамі крыжа, з залатымі філіграннымі(руск.) бел. панэлямі з малюнкам вузлоў(руск.) бел.[9]. Маецца рэпрадукцыя ў Нью-Ёрку[10].

Верагодна, найбольш вядомым з’яўляецца кумдах для Катаха Святога Калумбы, важны псалтыр, які з вялікай верагоднасцю створаны не пры жыцці Калумбы(руск.) бел., а ў хуткім часе пасля яго смерці ў 597 годзе, але да гэтага часу, напэўна, з’яўляецца самай ранняй захаванай ірландскай кнігай і вельмі прэстыжнай рэліквіяй. Ён належаў Клану О’Донелаў(укр.) бел. і выкарыстоўваўся імі як баявы сцяг (Cathach азначае «Баец») у кумдаху (NMI, R2835, 25.1 см), які вешалі на шыю. Працы над скрыняй пачаліся паміж 1072 і 1098 гадамі ў Келскім абацтве(руск.) бел., але ў XIV стагоддзі быў дададзены новы галоўны фасад з вялікай выявай Хрыста ў славе(англ.) бел. ў асяроддзі сцэн Распяцця і святых у тэхніцы пазалочанай металапластыкі(руск.) бел. (NMI R2835, 25.1 см у шырыню)[11].

Іншым кумдахам, што выкарыстоўваўся ў баі, быў Moisach з Клонмані(руск.) бел., графства Данегол(руск.) бел., у якога захаваліся металічныя шнуры, якія выкарыстоўваліся для нашэння, верагодна, вакол шыі. Першапачаткова створаны ў канцы XI стагоддзя, ён быў адноўлены ў 1534 годзе з металапластыкай сярэбраных упрыгажэнняў з выявамі шматлікіх фігур вакол крыжа (NMI 2001:84, 25 см у шырыню). Рукапіс унутры быў першапачаткова звязаны са Святым Каірнеахам Дулэйнскім, графства Міт(руск.) бел., але ў гатычны перыяд быў «захоплены культам Святога Калумбы»[12].

Кумдах Кнігі Дзімы з XII стагоддзя, зноў жа з рэпрадукцыяй ў Нью-Ёрку[13]. На адным баку ён мае панэлі з ажурнымі(англ.) бел. ўпрыгажэннямі ў паўночным стылі рынгерыке(укр.) бел.. Як і рукапіс, знаходзіцца ў бібліятэцы Трыніці-каледжа(руск.) бел., Дублін.

Стоўскі Імшал

Стоўскі Імшал(англ.) бел., створаны каля 750 года, захаваў свой кумдах з металічнымі медальёнамі, якія мацуюцца з дапамогай цвікоў да драўлянай скрыні з дуба (NMI 1883:614a, 18.7 см, шырынёй 15.8 см). Багата аздобленыя металічныя дэталі з выявамі жывёл і чалавечых фігур, адзін фасад і бакі датуюцца перыядам 1027 і 1033 гадоў на падставе надпісу, які рэгіструе стварэнне і факт дарэння кумдаха, а іншы фасад датуецца больш познім часам і можа быць датаваны прыкладна 1375 годам, таксама па яго надпісам[14].

Больш стары «ніжні» фасад, які ў цяперашні час аддзелены ад унутранай скрыні, створаны з пазалочана-срэбнага(англ.) бел. меднага сплаву, з вялікім крыжом унутры рамкі, якая нясе ў сабе надпіс на ірландскай мове, што таксама праходзіць па перакладзінах крыжа. Цэнтр крыжа пазней быў заменены («моцна прыхарошаны», як выказаўся Нацыянальны музей)[15], верагодна, у адзін час са стварэннем фасаду, на вялікі камень (цяпер адсутнічае) з чатырма лопасцевымі секцыямі, падобны на цэнтр ніжняга фасаду. Надпіс часткова згублены з-за гэтага, але з большага можа быць рэканструяваны: «гэта малітва за абата Лоры(руск.) бел., Матгамайна Уа Катайла (+1037) і Фінда Уа Дунгалайха, караля Мускрэйг Тайэра(англ.) бел. (+1033). Яна таксама згадвае Данхада мак Брыайна(руск.) бел., званага „каралём Ірландыі“ і Мак Райта Уа Данхада, караля Эаганахта(руск.) бел. Кашэльскага(руск.) бел. (+1052), а таксама імя стваральніка, Данхада Уа Тэкайна [манаха] ‘супольнасці Клуайна (Клонмакнойс(руск.) бел.)’»[16]. Чатыры прасторы паміж перакладзінамі крыжа і рамка маюць панэлі з геаметрычнымі ажурнымі(англ.) бел. ўпрыгажэннямі, таксама ёсць невялікія панэлі з малюнкам вузлоў(руск.) бел. па кутах рамкі і ўнутры выгнутых канцоў перакладзін[17].

Па баках змешчаны не пакрытыя срэбрам медныя медальёны з фігуркамі анёлаў, жывёл, духавенства і воінаў, пасаджаныя на дэкаратыўныя фоны. Канструкцыя новага «верхняга» фасада з пазалочанага срэбра(англ.) бел. таксама базуецца на крыжы з вялікім авальным горным крышталем у цэнтры. Надпіс, выгравіяваны на паверхні сярэбранай пласціны, абягае рамку, а прастора паміж крыжом і рамкай мае чатыры гравіраваныя фігуры ўкрыжаванага Хрыста, Багародзіцы з Дзіцем, епіскапа, што робіць жэст блаславення, і святара з кнігай (верагодна, Іаана). Надпіс «заклікае маліцца за Піліба О Кейнеідзіха, караля Орманда і яго жонку Айне, якія абодва памерлі ў 1381 годзе. Таксама згаданы Гіёла Руадхан О Мэкэйн, настаяцель Аўгусцінскага прыярата Лоры і стваральніка Домнала О Талаіры»[18]. Чэрнь(руск.) бел. выкарыстана, каб выявіць выгравіраваныя лініі, надпісы і лічбы, а тэхніка вельмі падобная на познюю творчасць на рэлікварыі зуба Святога Патрыка (таксама ў НМІ)[19], які таксама быў аформлены ў 1370-х для апекуна, які жыў у 50 км ад Лоры. Яны, верагодна, былі зробленыя адным і тым жа мастаком, што вельмі рэдка можна ўбачыць у нешматлікіх ацалелых узораў сярэднявечнай ювелірнай справы(укр.) бел.[20].

Зноскі

↑ Warner, xliv
↑ Antiquities, 262
↑ Youngs, 129—130, 134—140
↑ Antiquities, 183; Youngs, 58-59, 129—130
↑ Henry, 76
↑ Куплены Фондам Роджэрса(англ.) бел. ў 1908 годзе; гл. спасылку ніжэй.
↑ Meehan, 13
↑ Antiquities, 261—262, 270
↑ Antiquities, 233
↑ MMA reproduction, with good pictures
↑ Antiquities, 233, 269; Stokes, 79; Reproduction in New York
↑ Antiquities, 269
↑ New York reproduction
↑ Ó Floinn, «Description»; Warner, xliv — lvii, Plates I—VI; Stokes, 78; older face from Flickr
↑ Wallace 234
↑ Ó Floinn
↑ Wallace, 219, 234, 253; Stokes, 74
↑ Ó Floinn; Wallace, 271, 294
↑ and with a reproduction in New York
↑ Wallace, 262—263

Гл. таксама

Пасавая кніга

Літаратура

Meehan, Bernard. The Book of Durrow: A Medieval Masterpiece at Trinity College Dublin, 1996, Town House, Dublin, ISBN 1-57098-053-5
Ó Floinn, Raghnall, «Description» of the «Book-shrine» on The Stowe Missal, from the Royal Irish Academy, with good images and catalogue information — select «Royal Irish Academy» from drop-down «collections» menu at bottom left, then select «Stowe Missal» from the next menu.
Stokes, Margaret(англ.) бел., Early Christian Art in Ireland, 1887, 2004 photo-reprint, Kessinger Publishing, ISBN 0-7661-8676-8, ISBN 978-0-7661-8676-7, Google Books
«Antiquities»: Wallace, Patrick F., O’Floinn, Raghnall eds. Treasures of the National Museum of Ireland: Irish Antiquities, 2002, Gill & Macmillan, Dublin, ISBN 0-7171-2829-6
The Stowe Missal: MS. D. II. 3 in the Library of the Royal Irish Academy, Dublin, edited by George F. Warner (1906), from the Internet Archive
Susan Youngs (ed), «The Work of Angels», Masterpieces of Celtic Metalwork, 6th-9th centuries AD, 1989, British Museum Press, London, ISBN 0-7141-0554-6

Спасылкі

Report of talk, 10 October to Royal Society of Antiquaries of Ireland