Дыцыян
Цыян, дыцыян, (CN)2 — дынітрыл шчаўевай кіслаты, бясколерны газ з рэзкім пахам; tпл −27,8 °C; tкіп −21,15 °C; абмежавана растваральны ў вадзе, лепш — у спірце, эфіры, воцатнай кіслаце.
Хімічныя ўласцівасці
Пры працяглым награванні (400 °C) ператвараецца ў аморфны палімер — парацыян (CN)x: (х = 2000-3000), які пры 800 °C цалкам дэпалімерызуецца. Для цыяну характэрны т. зв. псеўдагалагенныя ўласцівасці: падобна галагенам (хлор, бром) ён узаемадзейнічае з воднымі растворамі шчолачаў:
( C N
)
2
2 K O H → K C N + K C N O +
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {(CN)_{2}+2KOH\rightarrow KCN+KCNO+H_{2}O}}}
Атрыманне
-
Атрымліваюць у прамысловасці каталітычным акісленнем сінільнай кіслоты:
-
з кіслародам у прысутнасці сярэбранага каталізатара:
4 H C N +
O
2
→ 2 ( C N
)
2
2
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {4HCN+O_{2}\rightarrow 2(CN)_{2}+2H_{2}O}}}
- з хлорам на актываваным вугле:
2 H C N + C
l
2
→ ( C N
)
2
2 H C l
{\displaystyle {\mathsf {2HCN+Cl_{2}\rightarrow (CN)_{2}+2HCl}}}
- з дыяксідам азоту:
2 H C N + N
O
2
→ ( C N
)
2
N O +
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {2HCN+NO_{2}\rightarrow (CN)_{2}+NO+H_{2}O}}}
- У лабараторыі атрымліваюць акісленнем цыянідаў двухвалентнай меддзю Cu(II) у водных рошчынах:
4 C
N
−
2 C
u
2 +
→ ( C N
)
2
2 C u C N
{\displaystyle {\mathsf {4CN^{-}+2Cu^{2+}\rightarrow (CN)_{2}+2CuCN}}}
-
Дэгідратацыяй дыяміну шчаўевай кіслаты (CONH2)2.
-
Утвараецца пры піролізе азотазмяшчальных арганічных злучэнняў і таму ў малых колькасцях утрымоўваецца ў коксавым і даменным газах.
Знаходжанне ў прыродзе
Цыян спектраскапічна выяўлены ў каметах, выяўлены ў атмасферы Тытана.
Ужыванне
Выкарыстоўваецца ў арганічным сінтэзе (атрыманне Аксаміду) і зварванні металаў.
У 1824 годзе нямецкі хімік Фрыдрых Вёлер атрымаў з дыцыяну і вады шчаўевую кіслату.
Бяспека
- Ядавіты, але па таксічнасці саступае сінільнай кіслаце (фактар ад 2 да 10) і яе солям — цыянідам. Мяжа ўспрымання чалавекам характэрнага паху «міндаля» ляжыць значна вышэй чым у сінільнай кіслаты, тым не менш цыян з’яўляецца вельмі небяспечным газам. Напачатку адбываецца рэзарбаванне цыяну арганізмам і наступны распад C-C сувязі. Механізм яго таксічнага дзеяння падобны на механізм дзеяння сінільнай кіслаты: блакада трохвалентнага жалеза ў сістэме клетачнага дыхання (Цытахром с-аксідазы) і як вынік кіслародная смерць на клетачным узроўні.
- Гаручы, лёгка запалім, утварае з паветрам выбухныя сумесі.
Літаратура
- Brotherton Т. К., Lynn J. W., The synthesis and chemistry of cyanogen, «Chemical reviews», 1959, v. 59, ? 5, р. 841
- Arnold F. Holleman, Nils Wiberg: Lehrbuch der Anorganischen Chemie. 102. Auflage, de Gruyter, Berlin 2007, ISBN 978-3-11-017770-1.
- Справочник химика / Редкол.: Никольский Б.П. и др.. — 3-е изд., испр. — Л.: Химия, 1971. — Т. 2. — 1168 с.
Катэгорыя·Цыяніды
Катэгорыя·Вікіпедыя·Артыкулы з пераазначэннем значэння з Вікідадзеных
Катэгорыя·Нітрылы