wd wp Пошук: ⬜

Дабрадзея

Дабрадзея, дакладней проста Мсціславаўна (хрысціянскае імя незразумела, ці магчыма ў хрышчэнні Еўпраксія (с грэч. — «дабрабыт»), пры каранацыі Зоя, Сустракаецца таксама Ірына[2]) (1-я пал. XII стагоддзя) — дачка вялікага князя кіеўскага Мсціслава Уладзіміравіча і шведскай прынцэсы Хрысціны, унучка Уладзіміра Манамаха і шведскага караля Інгэ I Старэйшага, у 1122 годзе выдадзеная замуж за сваяка візантыйскага імператар Іаана II Камніна, згодна з найбольш распаўсюджанай версіяй — яго старэйшага сына, які насіў імя Аляксей.

Аўтар Густынскага летапіса, не называючы асабістых імёнаў абодвух шлюбаў, паведамляе аб выдачы дачкі Мсціслава «за царэвіча грэцкага, сына Іаана Камніна»[3]. (У іншых крыніцах называецца імя Андронік Камнін[4][5] — так называлі, у прыватнасці, малодшага брата вышэйзгаданага Аляксея).

Імя Мсціславаўны — Дабрадзея — прыведзена толькі ў «Гісторыі» В. М. Тацішчава; наколькі яно праўдзіва, незразумела[6] — вядома, што пераважная большасць жаночых імёнаў, якія прыводзяцца Тацішчавым, выдуманыя. Успенскі-малодшы абвяргае меркаванне, што жаночыя імёны на «дабр-», не зафіксаваныя ў сярэднявечных крыніцах «нярэдка бывалі вынікам перакладу іх хрысцільных грэчаскіх імёнаў. Такім чынам, Еўпраксія ператваралася ў дабрадзею і г. д. У рэчаіснасці мы не ведаем ні аднаго выпадку падобнага перакладу на Русі».

Біяграфія

Шлюб

Як было прынята лічыць, замужжа Мсціславаўны было звязана з апошняй вайной паміж Візантыяй і Руссю, калі Уладзімір Манамах (1116 год) падтрымаў свайго зяця, візантыйскага авантурыста Ілжэ-Дыягена, які выдаваў сябе за Льва, даўно забітага сына імператара Рамана IV Дыягена. У «Гісторыі Расійскай» В. Н. Тацішчава (XVIII ст.) пад 1119 годам чытаецца аповед аб заключным этапе руска-візантыйскага супрацьстаяння. Уладзімір быццам бы арганізаваў новы вялікі паход, аднак імператар Аляксей апярэдзіў яго і паслаў да Уладзіміра «вялікае пасольства» з дарамі, сярод якіх былі вянок царскі (будучая «шапка Манамаха»), скіпетр і г п. «і назваўшы яго сабе братам і царом, а пры тым прасіў аб міры». Свет быў заключаны на тым, што ўнучка Уладзіміра, «дачка Мсціслава», павінна была выйсці замуж за сына імператара Аляксея Іаана (будучага імператара)[6]. Тым не менш, цяпер момант гісторыкі мяркуюць, што дадзеная гісторыя была складзеная ў XVIII стагоддзі з мэтай тлумачэння з’яўлення на Русі значнай рэгаліі.

Тым не менш, нейкія перамовы мелі месца, і ў 1122 годзе яны ўвянчаліся заключэннем дынастычнага шлюбу: Мсціславаўна стала жонкай сына імператара Іаана — верагодна, Аляксея. Тады ж у Кіеў прыбыў з Візантыі новы мітрапаліт Мікіта (яго папярэднік мітрапаліт Нічыпар памёр у красавіку 1121 года). Гісторыкі адзначаюць «збліжэнне паміж дзвюма краінамі было выклікана аб’ектыўнымі прычынамі, і перш за ўсё пагрозай з боку качэўнікаў — полаўцаў, торкаў і печанегаў. Даследчыкі даўно ўжо звярнулі ўвагу на той факт, што заключэнне руска-візантыйскага дынастычнага Саюза супала па часе з двума важнымі падзеямі ў гісторыі ўзаемаадносін Русі і Візантыі з суседнімі качавымі плямёнамі: выгнаннем з Русі князем Уладзімірам Усеваладавічам торкаў і печанегаў у 1121 годзе і візантыйска-печанежскай вайной 1121—1122 гадоў, якая завяршылася бліскучай перамогай імператара Іаана Камніна»[6].

Існуе нявызначанасць з асобай мужа Мсціславаўны. Летапісец называе мужа Манамахавай ўнучкі «царом», гэта значыць імператарам: «Ведена Мьстиславна в Грекы за царь». Традыцыйна лічыцца, што ім быў Аляксей Камнін, пляменнік Аляксея I і сын Іаана II, які быў абвешчаны суправіцелем свайго бацькі, але рана сканаў. Тым не менш, дакладных дадзеных аб яго шлюбе не захавалася: «мяркуюць, што ён быў жанаты двойчы. Першай жонкай яго была Мсціславаўна, а другой — Ката Грузінская, дачка Давіда IV Будаўніка. Пра абедзвюх гэтых жанчын вядома, што яны былі замужам за прадстаўнікамі імператарскай дынастыі, але не вядома, за кім менавіта»[4]. У гэтым выпадку, Мсціславаўна павінна была сканаць раней свайго мужа, каб ён паспеў ажаніцца другім шлюбам на грузінскай царэўне, якая, як вядома з Каўказскіх крыніц, была выдадзена замуж у 1136 годзе. Грэчаскія даследчыкі лічаць, што першая жонка Аляксея Ірына можа быць атаясамлена з Мсціславаўнай, хоць указанняў на рускае паходжанне гэтай Ірыны ў грэчаскіх тэкстах не сустракаецца[7].

Вядома, што ў Аляксея была адзіная дачка па імі Марыя, яе маці магла быць Мсціславаўна.

Аляксей Камнін памёр у 1142 годзе. Яго малодшы брат па імі Андронік памёр увосень таго ж года. Ён быў жанаты на жанчыне па імі Ірына з сям’і Aineiadissa і меў шасцярых дзяцей[4].

Як паказвае аўтар манаграфіі «Жанчыны Старажытнай Русі» Н. Л. Пушкарова, ў 1129 годзе Мсціславаўна нарадзіла дачку. Як лічыцца, калі яе муж памёр, і ўдава пакінула візантыйскі двор, застаўшыся жыць у Канстанцінопалі. З іншага боку, паказваюць: «аб далейшай біяграфіі рускай князёўны ў Візантыі нічога пэўнага сказаць нельга. Спробы прасачыць яе наступны лёс (з імем Зоя, нібыта атрыманых у візантыйскім імператарскім сямействе) заснаваныя на няправільным тлумачэнні крыніц»[6].

Характарыстыка

Была сучасніцай знакамітай храністкі Ганны Камнінай. Паводле легенды, прасочваецца ў рускай навуцы больш за сто пяцьдзесят гадоў, Мсціславаўна цікавілася медыцынай і яшчэ будучы дзяўчынай, у Кіеве, асвоіла прыёмы лячэння травой. У візантыйскіх храністаў яе захапленне нават выклікала падазрэнні ў дачыненні да вядзьмарства і знахарства: «Візантыйскі храніст Вальсамон сцвярджаў, што „лекары адмовіліся ад яе лячэння“ па прычыне яе „маніі да вядзьмарства і знахарства“»[8].

Манускрыпт «Аліма»

Як паказваў айчынны даследчык (1900-я гады) у Бібліятэцы Лаўрэнціяна (Фларэнцыя) захаваўся медыцынскі манускрыпт на грэцкай мове, азагалоўлены «Аліма» (Мазі). Некаторымі даследчыкамі ён прыпісваецца аўтарству Мсціславаўны, у такім выпадку, ён з’яўляецца першым медыцынскім творам, напісаным рускай жанчынай. (Гэтай версіі прытрымліваўся рускі гісторык, які знайшоў гэты рукапіс у бібліятэцы ў канцы мінулага стагоддзя X. М. Лопараў). Спасылкі на прыёмы і падыходы лячэння паказваюць на знаёмства аўтара тэксту з працамі Гіпакрата і Авіцэны.

Манускрыпт мае пяць частак:

разглядаюцца агульныя правілы асабістай гігіены і пытанні догляду за дзіцем, лячэння дзіцячых хвароб, прысутнічаюць дадзеныя аб тэмпераментах чалавека — сангвінічным, халерычным, флегматычным і меланхалічным.
апісваецца гігіена шлюбных адносін, перыяду цяжарнасці і радавога перыяду.
прысвечана гігіене харчавання, характарызуюцца «халодныя» і «цёплыя» ўласцівасці прадуктаў. Да «халодных» прадуктаў аднесена міртавы алей, да"цёплых" — мёд, віно, мяса і інш. Тут жа выкладзены асновы і рэцэпты дыетычнага харчавання.
аб вонкавых хваробах; змяшчае рэкамендацыі па ўжыванні мазяў пры лячэнні скурных захворванняў, а таксама зубнога болю.
прысвечана лячэбнаму масажу, у тым ліку пры лячэнні сардэчных і страўнікавых захворванняў.[8].

Зноскі

↑ (unspecified title) Праверана 27 лістапада 2018.
↑ «Ирина, дочь Мстислава, была женой Алексея» — Sturdza (1999), p. 276.
↑ (ПСРЛ. Т. 40. С. 76)
1 2 3 Profile of Alexios Komnenos and his daughter in «Medieval Lands» by Charles Cawley
↑ Baumgarten (1927), p. 25, цитирует Byzantina Chronika IX, pp. 418-46, and XI, pp. 73-98
1 2 3 4 А. Ю. Карпов. Перенесение перста св. Иоанна Крестителя на Русь в контексте византийской политики Владимира Мономаха
↑ (Βαρζός Κ. Ἡ γενεαλογία τῶν Κομνηνῶν. Θεσσαλονίκη, 1984. T. 1. Σ. 343)
1 2 Наталья Пушкарева. «Женщины древней Руси»

Літаратура

Попадмитриу С. Брак русской княжны Мстиславны-Добродеи с греческим царевичем Алексеем Комниным, т. 11 (1-2). — Византийский временник, 1904
Лопарев Х. Брак Мстиславны (1122) // Византийский временник. Т. 9. СПб., 1902. С. 418—445
Лопарев Х. Русская княжна Евпраксия Мстиславна (XII в.) как вероятный автор медицинского сочинения // Сборники в честь А. И. Соболевского. СПб., 1905. С. 1- 14.
Пушкарева Н. Л. «Женщины Древней Руси». М.: Мысль, 1989.