Фермапільская бітва
Фермапільская бітва — 3-дзённая абарона 5 тысячамі грэкаў Фермапільскага перавала (цяпер вобласць Фтыятыда, Сярэдняя Грэцыя) ад праходу 70-тысячнага персідскага войска ў пачатку жніўня 480 г. да н.э. 3 жніўня 480 г. да н.э. персідскае войска падыйшло да Фермапільскай цясніны і стаяла насупраць грэчаскага войска ў перавале без пачатку баявых дзеянняў цягам 4 дзён (3-6 жніўня). Першыя 2 дні бітвы (7-8 жніўня) грэкі ўдавалі ўцёкі ўглыб перавала, дзе разбівалі персаў дробнымі групамі ў рукапашным баі. Уначы на 3-і дзень (9 жніўня) малейскі(грэч.) бел. здраднік Эфіяльт(грэч.) бел. з бліжэйшага горада Трахін(англ.) бел. правёў 20 тыс. персідскіх салдат па горнай сцяжыне з усходу ў тыл грэчаскага войска[2]. Спартанскі цар Леанід загадаў грэчаскім саюзнікам адступіць без яго дружыны, якая загінула ў той дзень разам з ім пры прыкрыцці адступлення з перавала асноўнай часткі грэчаскага войска[1].
Першы дзень
7 жніўня 480 г. да н.э., пасля 4 дзён стаяння, Ксеркс загадаў 10 тыс. мідыйскіх і кісійскіх салдат персідскага войска напасці на грэкаў у Фермапільскім перавале. У выніку амаль усе персідскія нападнікі загінулі, бо мелі меншыя чым у грэкаў мячы і шчыты. Грэкі ж бараніліся ў найвузейшай частцы перавала, дзе размяшчалася Факійская сцяна, у паставе фалангі пры дапамозе вялізных круглых бронзавых шчытоў і доўгіх дзідаў. Сярод абаронцаў страты склалі толькі 3 спартанцы. Тады Ксеркс накіраваў у перавал 10 тыс. сваіх «неўміручых» гвардзейцаў(перс.) бел., большасць якіх грэкі таксама забілі пры дапамозе тактыкі ўдаванага адступлення.
Другі дзень
8 жніўня Ксеркс накіраваў персідскую пяхоту на захоп Фермапільскага перавала, якая панесла нават большыя страты, чым у 1-ы дзень бітвы. Уначы малейскі(грэч.) бел. здраднік Эфіяльт(грэч.) бел. з бліжэйшага горада Трахін(англ.) бел. за ўзнагароду паведаміў Ксерксу пра горную сцяжыну ў абыход Фермапільскага перавала і прапанаваў правесці ёй персідскае войска. Тады Ксеркс накіраваў той сцяжынай на ўсход ад перавала 20 тыс. салдат на чале з ваяводам Гідарнам(перс.) бел..
Трэці дзень
На світанку 9 жніўня факійцы(грэч.) бел. (тысяча воінаў), якіх Леанід паставіў ахоўваць выдадзеную Эфіяльтам сцяжыну на ўсход ад Фермапільскага перавала, заўважылі набліжэнне персідскага войска і адступілі на бліжэйшы пагорак. На зары Тырастыяд з горада Кіма(грэч.) бел. (вобласць Эолія, дзяржава Ахеменідаў; цяпер Турцыя) паведаміў Леаніду аб пагрозе акружэння. Леанід адразу склікаў ваенную нараду(англ.) бел., на якой пастанавалі адступіць асноўнымі сіламі ў Афіны для наступнай эвакуацыі гараджан. Для прыкрыцця адступлення грэчаскай пяхоты ад насцігання персідскай конніцай на перавале пакінулі тылавую ахову(англ.) бел. на чале са спартанскім царом Леанідам агульнай колькасцю ў 1,5 тыс. воінаў. Ранкам Ксеркс накіраваў у перавал 10 тыс. персідскіх салдат у складзе лёгкай пяхоты і конніцы. Грэкі рушылі ім насустрач у шырэйшую частку перавала. У баі загінулі 2 браты персідскага цара Ксеркса (Абраком(перс.) бел. і Гіперанф(англ.) бел.) і спартанскі цар Леанід. Зламаўшы ўсе дзіды, грэкі перайшлі на кароткія мячы. Пасля прыбыцця персідскага падмацавання з рэшткаў «неўміручых» гвардзейцаў грэкі адступілі за Факійскую сцяну на Калонскі пагорак(англ.) бел.. Тым часам рэшткі тэбанцаў з грэчаскага войска, якіх да бітвы налічвалася 400 воінаў, здаліся ў палон. Разбурыўшы частку Факійскай сцяны, Ксеркс загадаў акружыць Калонскі пагорак. Затым персідскія лучнікі пачалі абстрэл пагорка, у ходзе якога забілі ўсіх яго грэчаскіх абаронцаў.
Ушанаванне
На Калонскім магільным пагорку, дзе загінулі апошнія абаронцы Фермапільскага перавала, пасля грэчаска-персідскіх войнаў паставілі помнік з эпіграмай паэта Сіманіда Кеоскага(англ.) бел. (556—468 г. да н.э.), які аднавілі 1955 годзе. Таксама на месцы бітвы ўзвялі бронзавую статую спартанскага цара Леаніда з надпісам унізе: «Прыйдзі і вазьмі». На метопах па баках змясцілі батальныя сцэны.
У 1997 г. урад Грэцыі адкрыў на месцы бітвы мармуровую статую з надпісам унізе: «У памяць аб 700 феспійцах(грэч.) бел.», якія засталіся ў Фермапільскім перавале разам са спартанцамі на 3-і дзень бітвы.
У культуры
- «Прыйдзі і вазьмі» (480 г. да н.э., за 4 дні да бітвы) — адказ спартанскага цара Леаніда на пісьмовае патрабаванне персідскага цара Ксеркса «Здайце зброю»
- «Фермапілы»(англ.) бел. (1868—1907) — брытанскі гандлёва-марскі кліпер
- Гімн Калумбіі (1887 г., 9-я страфа) — гімн аўтарства 1-га прэзідэнта адноўленай Рэспублікі Калумбія Рафаэля Нуньеса(ісп.) бел. (1886—1894)
- «Фермапілы» (1903) — паэма грэчаскага паэта Канстантынаса Кафавіса(грэч.) бел. (1863—1933)
- «Фермапілы»(англ.) бел. (1945—1968) — брытанская падводная лодка
- «300 спартанцаў»(англ.) бел. (1962) — амерыканскі фільм рэжысёра Рудольфа Матэ(англ.) бел. (1898—1964)
- «Шчыт Таласа»(італ.) бел. (1988) — раман італьянскага пісьменніка Валерыя Манфрэдзі(італ.) бел. (нар. 1943)
- «Вогненная брама»(англ.) бел. (1998) — раман амерыканскага пісьменніка Стывена Прэсфілда(італ.) бел. (нар. 1943)
- «300»(англ.) бел. (1998) — комікс амерыканскага пісьменніка Фрэнка Мілера(англ.) бел. (нар. 1957), які экранізавалі ў 2006 г. і перарабілі ў відэагульню ў 2007 годзе. У 2008 г. на экранізацыю знялі пародыю.
- «Апошняя лінія абароны 300»(англ.) бел. (2007) — дакументальны фільм амерыканскага рэжысёра Дэвіда Педруша (нар. 1970)
Зноскі
- 1 2 Дзве даты // Звязда : газета. — 9 жніўня 2008. — № 148 (26261). — С. 8. — ISSN 1990-763x.
- 1 2 Фермапілы // Беларуская энцыклапедыя ў 18 тамах / гал.рэд. Генадзь Пашкоў. — Мінск: Беларуская энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2003. — Т. 16. — С. 358. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0263-6.
Спасылкі
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Фермапільская бітва- Сайт пра Фермапільскую бітву (нявызн.) (недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 28 студзеня 2012. Праверана 14 верасня 2011.
Катэгорыя·Вікіпедыя·Артыкулы з пераазначэннем значэння з Вікідадзеных
Катэгорыя·Бітвы грэка-персідскіх войн
Катэгорыя·Бітвы ў Грэцыі
Катэгорыя·480 да н.э.
Катэгорыя·Бітвы паводле алфавіта