Сабах (малайск.: Sabah, negeiri di bawah bayu, джаві:سابه; код: SBH) — штат, знаходзіцца ва Усходняй Малайзіі і з’яўляецца другім па велічыні штатам Малайзіі, завецца таксама Negeri di bawah bayu, што азначае «Краіна ніжэй вятроў». Раней, быўшы брытанскай калоніяй, зваўся Брытанскае Паўночнае Барнэа[1][2][3][4], пазней атрымаў статус штата Малайскай федэрацыі[5]. На захадзе мяжуе з іншым малайзійскім штатам на востраве Калімантан — Саравакам. На поўдні мае граніцу з Інданезіяй. Адміністрацыйны цэнтр — горад Кота-Кінабалу.
Паўночна-заходнія берагі Сабаха абмывае шырокае Паўднёва-Кітайскае мора, паўночна-усходнія і паўднёва-усходнія берагі абмываюць невялікія міжастравыя моры — Сулу і Сулавесі. Берагавая лінія Сабаха зрэзана і ўтварае шэраг закрытых плыткіх, зручных для плавання бухт. Сярод іх бухты Бруней — на захадзе, Муруд — на поўначы, Лабук і Дарвел — на ўсходзе. Месцамі берагавая лінія прымае шхерны характар. Ва ўзбярэжжы мораў Сулу і Сулавесі шмат водмеляў, невялікіх астраўкоў і каралавых рыфаў, што абцяжарваюць суднаходства. Найболей значнымі астравамі з’яўляюцца Себатык, які Сабах палавініць з Інданезіяй, а таксама Бангі, Джамбанган, Малавалі, Тымбун-Мата, Бум-Бум.
Амаль уся прастора Сабаха, з выняткам вузкага берагавога беражка, займае невысокае пласкагор’е, што пераходзіць на захадзе ў горны хрыбет Крокер. У паўночнай частцы гэтага хрыбта знаходзіцца найвышэйшая вяршыня Малайзіі і ўсёй Паўднёва-Усходняй Азіі — гара Кінабалу (4 095 м).
Самая працяглая і паўнаводная рака Сабаха — Кінабатанган (560 км). У сваёй верхняй і сярэдняй плыні яна працякае па вузкай даліне, пераразаючы цэнтральную частку пласкагор’я. Кінабатанган, а таксама Сегама, Лабук і Сугут цякуць з захаду на ўсход і ўпадаюць ў мора Сулу. У Паўднёва-Кітайскае мора пускаецца толькі адна больш-менш значная рака — Падас. У раёне дэльты, пры ўпадзенні ў заліў Бруней, ад яе адлучаецца правае рукаво Кліяс, утвараючы нізінную забагненую востраў.
Клімат Сабаха экватарны, увесь час гарачы і вільготны. У горах клімат робіцца больш умераным, а на вялікай вышыні нават халаднаватым. Ападкаў у год вывальваецца ад 3750 мм на раўнінах да 5000 мм у горах.
Сабах быў заняты англічанамі ў 1881 і стаў пратэктаратам. У 1946 была ўтворана брытанская каронная калонія Брытанскае Паўночнае Барнэа, а ў 1963 Сабах увайшоў у склад Малайскай Федэрацыі.
Штат падзяляецца на 5 раёнаў:
№ | Акруг | Адміністрацыйны цэнтр | Плошча, км² | Насельніцта, чал. (2006)[6] |
---|---|---|---|---|
1 | Заходні бераг | Кота-Кінабалу | 7 588 | 954 000 |
2 | Унутраная вобласць | Бофарт | 18 298 | 421 000 |
3 | Кудат | Кудат | 4 623 | 190 000 |
4 | Сандакан | Сандакан | 28 205 | 676 000 |
5 | Тавау | Тавау | 14 905 | 757 000 |
Многія жыхары Сабаха маюць часткова партугальскае паходжанне. Пашыраны імёны Фернанда, Гомес, Радрыгес. Сабахские фестывалі часам напамінаюць бразільскія.
Насельніцтва Сабаха складае каля дзвюх з паловай мільёнаў, афіцыйна прынята вылучаць 32 этнічныя групы. Найбольшая не-тубыльная этнічная група — кітайцы, складае 20 % насельніцтва. З мясцовых этнічных груп найбольшая — кадазан-дусун(англ.) бел. (каля 25 % насельніцтва); далей ідуць баджа (15 %) і мурут(англ.) бел. (3 %).
Каля 700 тыс. чалавек на Сабаху — філіпінцы, якія пракраліся сюды за кошт адсутнасці строгага кантролю за іміграцыяй і аховы мяжы. Паколькі мясцовы ўрад не прызнае наяўнасць у Сабаху нелегальных імігрантаў, філіпінцы ўжо ўкараніліся, займаючы працоўныя месцы ў будаванні і беручы ўдзел у камерцыйнай дзейнасці.
Малайская мова — агульная для ўсіх этнічных груп, у Сабаху прыняты сабахскі дыялект, што адрозніваецца інтанацыямі, і падобны па вымаўленні на інданезійскую мову. Шырока пашыраны англійская, кітайская (паўночнакітайская і хаку). Кадазан-дусун, баджа, мурут і малыя народы гавораць на сваіх мовах.
Філіпіны прэтэндуюць на ўсю тэрыторыю Сабаха, абяцаную султанам Барнэа султанату Сулу ў 1703 за вайсковую падтрымку