Назва Арменіі узыходзіць, паводле афіцыйнай версіі, ад лацінскай назвы Armenia, што прыйшла з грэчаскага Ἀρμενία. Энданім армян і іх краіны — адпаведна, аер і айк. Дакладная этымалогія назвы невядомая, з прычыны чаго існуюць мноства версій, што злучаюць гэтыя назвы з больш старымі тапонімамі і этнонімамі.
Найранейшае згадванне экзоніма «Арменія» датуецца VI стагоддзем да н.э.. У Бехістунскім надпісе на трох мовах персідскі цар Дарый I называе дзяржаву Урарту тапонімам «Арміна» (старажытнаперсідская мова) і «Армінуя» (эламская мова). У старажытнагрэчаскай мове слова «арменоі» (Αρμένιοι) з’явілася прыкладна ў гэты ж час: яго каля 476 г. да н.э. ўжыў Гекатэй Мілецкі[1]. Герадот пісаў: «Армяне былі падрыхтаваны як фрыгійцы, быўшы фрыгійскімі асаднікамі»[2]. Ксенафан апісаў шмат аспектаў вясковага жыцця старажытных армян і іх гасціннасць, а таксама адзначыў, што мова армян здавалася яму падобнай да персідскай[3].
Шэраг версій пра паходжанне экзоніма «Арменія» разглядаецца гісторыкамі, але пераканаўчых довадаў на карысць якой-небудзь версіі дагэтуль не знойдзена. Шэраг версій аспрэчыў у 1946 годзе арменазнавец Нікалас Адонц[4].
Яшчэ адна версія — пра існаванне племя арменаў ці арманаў у эпоху Бронзавага веку (арм.: Արմեններ, арменнер; арм.: Առամեններ, араменнер), якія нібы жылі на тэрыторыі старажытнай дзяржавы Хаяса[15][16]. У такім разе «Арменія» класіфікуецца як этнонім, а не тапонім.
У армянскай традыцыі Арам з’яўляецца чалавекам, ад імя якога і ўтварылася назва Арменіі і армян — Арам быў нашчадкам прабацькі армян Айка, сын кабеты па імі Арма і бацька цара Ары Выдатнага (паводле гісторыка Маўсеса Харэнацы[17][18]. Часам Арам асацыюецца з першым царом Урарту па імі Арама[19]. Энданім «Айк» з грабара (класічнай формы армянскай мовы), паводле гэтай традыцыі ставіцца непасрэдна да самага Айка[20]. Мужчынскія імёны Армен, Арман і жаночае Армінэ — самыя пашыраныя ў армян, а ў персідскай мове таксама ёсць мужчынскае імя Армін[21].
Назвы армян і Арменіі ў армянскай мове і мовах суседніх з імі краін:
Язык | Армяне | Армения |
---|---|---|
Армянская | հայեր (аер) | Հայաստան (аястан), Հայք (хайк) |
Арабская | أرمن (Арман) | أرمينيا (Армінія) |
Арамейская | ܐܪܡܐܢܥ (Армані) | ܐܪܡܝܢܝܐ (Армінія) |
Азербайджанская | Ermənilər | Ermənistan |
Персідская | ارمنی (Армані) | ارمنستان (Арманестан) |
Грузінская | სომხები (Самхебі) | სომხეთი (Самхеці) |
Грэчаская | Αρμένιοι (Арменіас) | Αρμενία (Арменія) |
Іўрыт | ארמנים (Арменім) | ארמניה (Арменія) |
Курдская | Ermeni | Ermenistan |
Руская | армяне | Армения (Арменія) |
Турэцкая | Ermeniler | Ermenistan |