Муамар Кадафі быў забіты 20 кастрычніка 2011 года пасля завяршэння бітвы за Сірт — апошняй бітвы грамадзянскай вайны ў Лівіі.
Раніцай 20 кастрычніка 2011 года атрады Нацыянальнага пераходнага савета распачалі чарговы штурм Сірта, у выніку якога ім атрымалася ўзяць горад. Пры спробе вырвацца з абложанага горада Муамар Кадафі быў узяты паўстанцамі ў палон.
НАТА апублікавала камюніке са справаздачай, згодна з якім прыкладна ў 08:30 (06:30 па Грынвічы) яго авіяцыя (самалёты ВПС Францыі) нанесла ўдары па адзінаццаці ваенным машынам арміі Кадафі, якi складалi частку вялікай калоны (прыблізна з 75 машын), што хутка рухалася па дарозе ў прыгарадзе Сірта[1]. У камюніке, у прыватнасці, гаворыцца: «Гэтыя машыны выехалі з Сірта з вялікай хуткасцю і спрабавалі расчысціць сабе шлях. Яны везлі шмат зброі і боепрыпасаў, што ўяўляла сур’ёзную пагрозу для мясцовых жыхароў»[2]. Пасля таго як удар з паветра падбіў адну з іх, «група з двух дзясяткаў транспартных сродкаў рэжыму Кадафі накіравалася з вялікай хуткасцю на поўдзень, працягваючы ўяўляць сабой сур’ёзную небяспеку. Самалёты НАТА зрабілі іх сваёй мэтай, знішчылі або пашкодзілі каля дзесятка з іх»[1]. У гэтым камюніке НАТА сцвярджае: «у момант гэтай бамбардзіроўкі ў НАТА не ведалі, што ў калоне знаходзіўся Кадафі. Дзеянні НАТА былі прадыктаваныя толькі неабходнасцю паменшыць небяспеку для мірнага насельніцтва, як гэтага патрабуе мандат ААН… НАТА не палюе за асобнымі людзьмi»[2].
Схоплены ў выніку ўзяцця Сірта экс-начальнік службы ўнутранай бяспекі генерал Мансур Дау, распавёў наступнае:
«Мы вырашылі выбрацца пасля таго, як былі акружаны, і месца перастала быць бяспечным. Мы хацелі прарвацца ў суседні раён Джарыф. Аднак пры выездзе з горада мы падвергліся магутнаму абстрэлу і былі зноў акружаны. Усе нашы машыны былі знішчаны. Нам прыйшлося падзяліцца на групы. Мы пешшу накіраваліся ў бок Джарыфа. Я быў з Кадафі і міністрам абароны. З намі была невялікая група аховы. Потым мяне параніла, і я страціў прытомнасць. Што было далей, я не ведаю[3].»
Асабісты кіроўца Кадафi Хунейш Наср распавёў: «Рэвалюцыянеры ішлі за намі. Ён не быў напалоханы, але, здаецца, ён не ведаў, што рабіць. Гэта быў першы і апошні раз, калі я яго бачыў у такім стане»[4].
Па словах Абдэля Маджыда, Кадафі быў паранены ў абедзве нагі[5]. Яго адцягнулі ў дрэнажны трубаправод, размешчаны пад дарогай, дзе ён потым і быў знойдзены баевікамі Нацыянальнага пераходнага савета[6].
Паўстанцы здолелі захапіць Кадафі, пасля чаго яго адразу атачыў натоўп, якi стаў здзекавацца над ім. Людзі з крыкамі «Алах акбар!» Пачалі страляць у паветра і тыкаць аўтаматамі ў палкоўніка[7]. Апошні заклікаў да сумлення паўстанцаў, таўром іх ганьбай: «Харам алейкум … Харам алейкум … Ганьба вам! Вы не ведаеце граху?! »[8]. Затым Кадафі з залітым крывёй тварам павялі да аўтамабіля, дзе пасадзілі на капот.
Акрамя Кадафі, быў захоплены і яго сын Мутазім, пасля забіты пры нявысветленых абставінах. Таксама быў забіты адзін з удзельнікаў перавароту 1969 года і членаў СРК, міністр абароны і галоўнакамандуючы ўзброенымі сіламі, брыгадны генерал Абу Бакр Юніс Джабер[9]. Па некаторых дадзеных, Муамара Кадафі спрабавала вывезці з Лівіі ў Нігер група паўднёваафрыканскіх наймітаў з 19 чалавек па спецыяльна зняволеным кантракце. Авіяцыя НАТА адкрыла агонь і спыніла канвой з пазадарожнікаў, замежнікам далі магчымасць схавацца[10].
Відэазапісы апошніх хвілін жыцця Кадафі абверглі першапачатковую афіцыйную версію Нацыянальнага пераходнага савета Лівіі пра выпадковую гібелі палкоўніка ў ходзе перастрэлкі. Стала ясна, што ён быў забіты ў выніку самасуду[11].
Пацвярджэннем гэтага служаць прадстаўленыя праваабарончай арганізацыяй Human Rights Watch відэаматэрыялы, на якіх бачна, што кіраўнік Джамахірыі быў захоплены жывым, але з сур’ёзным асколачным раненнем у галаву. Відэазапісы сведчаць, што паўстанцы наносілі яшчэ жывому Кадафі шматлікія штыкавая раненні па ягадзіцах і сыпалі ў раны пясок, адначасова падтрымліваючы былога лідара за прастрэленыя ў плячах рукі[12]. Здзеку працягваліся з 9 раніцы да 12 дня па мясцовым часе, пасля чаго палоннага ў знак знявагі працягнулі за ногі па вуліцах Сірта[12]. У момант, калі скрываўленага палкоўніка нарэшце пагрузілі ў аўтамабіль для транспарціроўкі ў шпіталь, ён ужо не падаваў прыкмет жыцця.
Варта адзначыць, што шматлікія чуткі аб спробах забіць Кадафі існавалі і раней. Так, 27 чэрвеня 1980 года ў берагоў Сiцылiі пацярпеў крушэнне італьянскі пасажырскі самалёт. Усе, хто знаходзіўся на борце, 81 чалавек, у тым ліку 13 дзяцей, загінулі. Па адной з канспіратыўных тэорый, крушэнне было следствам спробы французскіх ВПС збіць самалёт, у якім ляцеў Кадафі або іншы высокапастаўлены лівіец, зычнай другога — крушэнне было следствам выбуху бомбы, закладзенай у самалёт ўдзельнікамі Чырвоных брыгад[13][14]. У 2013 годзе Вярхоўны крымінальны суд Італіі прыйшоў да высновы, што крушэнне адбылося ў выніку памылковага ракетнага ўдару з боку Ваенна-паветраных сіл Італіі і абавязаў італьянскую дзяржава выплаціць 100 млн долараў сем’ям загінулых[15]. Пры гэтым былы прэзідэнт Італіі Франчэска Касіга заявіў, што самалёт быў збіты наўмысна[16][17].
17 кастрычніка 2012 года Human Rights Watch апублікавала 50-старонкавы даклад «Смерць дыктатара: крывавая помста ў Сірце», прымеркаваны да гадавіны падзення рэжыму Кадафі. У дакладзе арганізацыя прыйшла да высновы, што новыя лівійскія ўлады не выканалі дадзенае імі абяцанне расследаваць абставіны смерці кіраўніка Джамахірыі, яго сына і дзясяткаў іх пакараных прыхільнікаў[18]. Праведзенае экспертамі групы HRW расследаванне паказала, што ў хуткім часе пасля палону Кадафі былі затрыманыя і падвергнуты жорсткім здзекаванням. Праваабаронцам удалося дакументальна пацвердзіць гібель не менш як 17 з кадафiстаў на аснове відэазапісаў, зробленых самімі паўстанцамі на камеры мабільных тэлефонаў[18].
Цела Муамара Кадафі, яго сына і Абу Бакр Юніс Джабера былі выстаўленыя на ўсеагульны агляд у прамысловым халадзільніку для агародніны ў гандлёвым цэнтры ў Місураце[7]. На досвітку 25 кастрычніка ўсе трое былі таемна пахаваныя ў Лівійскай пустыні[19][20]. На гэтым скончылася 42-гадовае праўленне палкоўніка Кадафі і рэвалюцыя, якую ён абвясціў пасля звяржэння манархіі ў 1969 годзе.
Пасля гібелі Муамара Кадафі ў Сірце былі апаганеныя і знішчаныя магілы маці Кадафі, яго дзядзькі і яшчэ дваіх сваякоў. Па паведамленнях алжырскай газеты «Ан-Нахар», баевікі з групоўкі «Плынь джыхаду» зруйнавалі надмагільныя пліты, выцягнулі з магіл косткі памерлых і спалілі іх. Апаганенню зведала таксама і магіла бацькі Кадафі[21].
23 кастрычніка побач навінавых агенцтваў[32][33] было апублікавана завяшчанне Муамара Кадафі, датаваны 17 кастрычніка. У завяшчанні ён просіць пахаваць яго цела па ісламскім звычаю на могілках у Сірце, дзе пахаваныя яго сваякі. Таксама ён запатрабаваў ад сваіх прыхільнікаў працягваць барацьбу з «замежнымі агрэсарамі»[34].
1 2 «Смерть Каддафи — конец власти страха» (нявызн.), Новая газета (23.10.2011).(недаступная спасылка)
1 2 НАТО говорит, что случайно попала в Каддафи: мы не охотимся за отдельными лицами(руск.) , Газета.Ru (22.10.2011).
↑ Экс-глава охраны Каддафи рассказал о последних днях жизни полковника (нявызн.), РИА Новости (21/10/2011).
↑ Martin Chulov. Gaddafi’s driver on the endgame: ‘He didn’t seem to know what to do’(англ.) , The Guardian (26 October 2011).
↑ NTC claims capture of Gaddafi (нявызн.). Al Jazeera English (4 кастрычніка 2011). Архівавана з першакрыніцы 3 верасня 2012. Праверана 20 кастрычніка 2011.
↑ Каддафи умер от пулевых ранений в живот и голову, он прятался в дренажной трубе после авиаудара НАТО
1 2 Тело Каддафи выставили на всеобщее обозрение в супермаркете. К нему очередь(руск.) , NEWSru.com (22 октября 2011 г.).
↑ Последние минуты Каддафи: полковник призывал убийц одуматься (нявызн.), www.vesti.ru (21.10.2011).
↑ Министр обороны в правительстве Каддафи убит в боях за город Сирт (нявызн.), РИА Новости (20/10/2011).
↑ В последний момент вывезти Каддафи из Ливии пыталась группа южноафриканских наемников
1 2 Перед смертью главу Ливийского государства три часа пытали Архівавана 20 мая 2017.
↑ A. Frank Taylor. A Case History Involving Wreckage Analysis: Lessons from the Ustica investigations()
↑ See:
↑ Ustica, lo Stato risarcirà le famiglie delle vittime (нявызн.), Corriere della Sera (28-29 gennaio 2013).
↑ Italy reopens probe into 1980 plane crash-media Архівавана 20 кастрычніка 2014.
1 2 Доклад и видео опровергли официальную версию гибели Каддафи: HRW поведала о пытках и убийстве (нявызн.), News.ru (18.10.2012).
↑ Col Gaddafi ‘buried in secret, desert grave at dawn’ (нявызн.), BBC (25 October 2011). Праверана 25 October 2011.
↑ Farmer, Ben. Libya: Gaddafi buried at dawn in secret desert grave as line is drawn under 42-year rule (нявызн.) (25 October 2011). Праверана 26 October 2011.
↑ Могилы родителей Каддафи осквернили в Сирте (нявызн.). Взгляд.ру (8 ноября 2011). Архівавана з першакрыніцы 4 жніўня 2012. Праверана ???.
↑ Клинтон посмеялась над смертью Каддафи — США, Ливия, Каддафи — Росбалт
↑ ‘Wow!’: Hillary Clinton reacts as she finds out about Gaddafi’s death on BlackBerry
↑ Лавров: смерть Каддафи необходимо расследовать Архівавана 21 кастрычніка 2011.
↑ Iran’s Ahmadinejad says West set to plunder Libya | Reuters Архівавана 13 кастрычніка 2015.
↑ В. Путин рассказал, как убивали М.Каддафи :: Top.rbc.ru
↑ В завещании Каддафи призвал сторонников продолжать борьбу и помнить «героев» // ИноСМИ