Дайдзё тэна[2] (яп.: 太上天皇, だいじょうてんのう / だじょうてんのう дайдзё:-тэна: / дадзё:-тэна:?, літ. імператар, саступіўшы трон; адрокшыся імператар; былы імператар) — тытул Імператара Японіі, які адрокся ад трона і выйшаў у адстаўку. Скарочаная назва: (яп.: 上皇, じょうこう дзё:ко:?). Часта перакладаецца на еўрапейскія мовы як экс-імператар або імператар на спакоі.
Тытул дайдзе тэна мае кітайскае паходжанне. Кітайскі Сын Неба, які сышоў у адстаўку са свайго паста, называўся тайшан-хуан — «Вярхоўны гаспадар»[3] або тайшан-хуандзі — «Вярхоўны імператар»[4].
У Японіі тытул дайдзё тэна ўпершыню быў выкарыстаны ў VII стагоддзі падчас праўлення Імператрыцы Суйко. З тых часоў яго атрымалі 62 чалавекі.
У сярэднявечных японскіх крыніцах дайдзе тэнно часта называлі Імператарам-пустэльнікам (яп.: 院, いん ін?). Гэта назва паходзіць ад японскай назвы сядзібы, дзе адстаўны манарх жыў са сваёй прыслугай, стаўшы ў баку ад вялікай палітыкі. Дайдзё тэна працягвалі называць «пустэльікамі» нават пасля 1086 года, калі экс-Імператар Сіракава парушыў традыцыю і стаў актыўна ўмешвацца ў дзяржаўныя справы з мэтай аслабіць прыдворную арыстакратыю і ўзмацніць кантроль Імператарскага дома над краінай. Умяшанне дайдзе тэна ў палітыку працягвалася да 1840 года і атрымала ў японскай гістарыяграфіі назву «праўленне Імператараў-пустэльнікаў» — інсэй. Звычайна адстаўныя Імператары станавіліся будыйскімі манахамі і называліся Імператарамі-манахамі (яп.: 法皇, ほうおう хо:о:?).
Апошнім дайдзё тэна быў Імператар Какаку, які перадаў свой пост Імператара ў 1817 годзе свайму пераемніку. У сярэдзіне XIX стагоддзя тытул дайдзё тэна быў скасаваны. У XXI стагоддзі тытул быў адноўлены ў парадку выключэння для імператара Акіхіта.[5]
| Кандзи | Транскрыпцыя | Пераклад |
|---|---|---|
| 下居帝 | Орыі-але-мікада | Адстаўны Імператар |
| 院 | Ян | Імператар-пустэльнік |
| 法皇 | Хо: аб: | Імператар-манах |
| 仙洞 | Сэнт: | Імператар-пячорнік |