wd wp Пошук:
    ⬜

    Беларускі арабскі алфавіт

    Беларускі арабскі алфавіт — алфавіт на аснове арабскага пісьма, створаны ў XVI ст.[1] з-за патрэбы запісу беларускай мовы арабскімі літарамі. Складаўся з 35 графем, з наступнымі асаблівасцямі прыстасавання да беларускай фанетыкі:

    ࢯ ࢮ ( )  Гэтымі графемамі паслядоўна карысталіся яшчэ ў XVIII—XX стст.

    پ چ ژ 

    Беларускім арабскім алфавітам карысталіся беларускія татары. У свой час яны былі запрошаны для пасялення на беларускіх землях і паступова, на працягу XIV—XVI стст., перасталі карыстацца ўласнай мовай і пачалі карыстацца старабеларускай, але запісанай арабскімі літарамі. Вядомая спадчына гэтай традыцыі пісьменнасці — гэта беларускія кнігі-кітабы. Існавалі і польскія тэксты, запісаныя арабскім пісьмом. Мяркуецца, яны з’явіліся не раней за XVII ст.

    Табліца адпаведнасці

    Галосныя

    Галосныя, як і ў класічнай арабіцы, перадаюць агаласоўкамі над і пад зычнымі. На пачатку слова перад знакамі для абазначэння галосных гукаў пісаўся аліф (ا) або айн (ع). Такім жа чынам абазначаліся і галосныя ў сярэдзіне слова пасля галоснага гука. У рукапісах XVII—XVIII стст. гукі [о] і [у] абазначаліся аднолькавымі сімваламі: вавам з даммай (وُ) або даммай (◌ُ). У тэкстах XIX—XX стст. гук [о] абазначаўся толькі вавам з фатхай (وَ).

    Кірыліца Лацінка Арабіца Транслітарацыя Антановіча
    Канец слова Сярэдзіна слова Пачатак слова
    А а A a اَ اَ اَ а
    آ а̃
    عاَ а ̔
    ◌ٰ ◌ٰ а̍
    ـي◌َ ـيـ◌َ а̄
    ـى◌َ
    ـي◌ٰ ـيـ◌ٰ а̄̍
    ـى◌ٰ
    О о, У у O o, U u ◌ُ ◌ُ اُ о̂, у
    وُ وُ اوُ о̄, ӯ
    عوُ ̔о̄, ̔ӯ
    عُ ̔о̂, ̔у
    وُا о̄ ̍, ӯ ̍
    О о O o وَ وَ اوَ о
    عوَ ̔о
    Э э E e ◌َ ◌َ е
    عَ ̔е
    І і, Ы ы I i, Y y ◌ِ ◌ِ اِ и
    ـي◌ِ ـيـ◌ِ اِيـ ӣ
    ـى◌ِ
    عِ ̔и
    ـي◌ٖ ӣ̩
    ـى◌ٖ

    Зычныя

    Гук [з] аднолькава абазначаецца літарамі дад (ض) і за (ظ) у рукапісах XVII—XIX стст., толькі літарай дад у рукапісах XVIII—XIX стст. і толькі літарай за ў рукапісах XIX—XX стст.

    Для абазначэння гука [з’] выкарыстоўваюцца літары зайн (ز) і заль (ذ). У большасці рукапісаў літара заль або зусім не ўжываецца, або ўжываецца вельмі рэдка.

    Літарай ي абазначаецца гук [й]. Гукаспалучэнні [йа], [йо], [йэ], [йу], [йі] абазначаюцца спалучэннем літары ي з адпаведнымі знакамі для абазначэння галосных [а], [о], [э], [у], [і].

    Літарамі ث, س, ڛ абазначаецца гук [с’]. Літары ث і س ужываюцца ва ўсіх вядомых тэкстах XVII—XX стст. з рознай частатой. Літара ڛ сустракаецца ў некалькіх рукапісах побач з літарамі ث і س.

    Гук [х] абазначаўся літарай ح. Літара خ сустракаецца ў рукапісах усяго некалькі разоў.

    Літара можа абазначаць як цвёрды гук [ц], так і мяккі гук [ц’] (у рукапісах XVIII—XX стст.). Літара ت абазначае гук [ц’] у рукапісах XVII ст. У такім самым значэнні літара ت часам выступае ў рукапісах XVIII ст. побач з і ў адзінкавых выпадках у рукапісах XIX ст. У некаторых рукапісах XVII—XVIII стст. і ў адзінкавых выпадках у рукапісах XIX—XX стст. літарай ت абазначаецца і гук [т].

    Літары аліф (ا), айн (ع) і хамза (ء) не маюць уласнага гукавога значэння. Аліф ужываецца для абазначэння гука [а], а таксама для абазначэння галосных у пачатку слова. У некаторых рукапісах аліф сустракаецца на канцы слоў, звычайна пасля вава (و). Айн з’яўляецца падстаўкай для галосных у пачатку слоў, а таксама можа сустракацца ў пазіцыі пасля галоснага (звычайна абазначанага з дапамогай вава) перад зычным або ў канцы слова. Хамза часам сустракаецца ў сярэдзіне і на канцы слоў, а таксама як падстаўка для кясры.

    Кірыліца Лацінка Арабіца Транслітарацыя Антановіча
    Кантэкстуальныя формы Ізаляваныя
    Канцавая Сярэдняя Пачатковая
    Б б B b ـب ـبـ بـ ب б
    В в V v ـو و в
    Г г H h ـه ـهـ هـ ه г
    Ґ ґ G g ـغ ـغـ غـ غ г̣
    Д д D d ـد د д
    Дж дж Dž dž ـج ـجـ جـ ج дж
    Дзь дзь Dź dź ـࢮ ࢮ () дз
    Ж ж Ž ž ـژ ژ ж
    З з Z z ض ـضـ ضـ ض з
    ـظ ـظـ ظـ ظ з̣
    Зь зь Ź ź ـز ز з́
    ـذ ذ з̀
    Й й J j ـي ـيـ يـ ي й
    К к K k ـق ـقـ قـ ق к
    Кь кь Kj kj ـك ـكـ كـ ك ќ
    Л л, Ль ль Ł ł, L l ـل ـلـ لـ ل л
    М м M m ـم ـمـ مـ م м
    Н н, Нь нь N n, Ń ń ـن ـنـ نـ ن н
    П п P p ـپ ـپـ پـ پ п
    Р р R r ـر ر р
    С с S s ـص ـصـ صـ ص с
    Сь сь Ś ś ـث ـثـ ثـ ث с́
    ـس ـسـ سـ س с̀
    ـڛ ـڛـ ڛـ ڛ с̨̀
    Т т T t ـط ـطـ طـ ط т
    Ў ў Ŭ ŭ ـو و в
    Ф ф F f ـف ـفـ فـ ف ф
    Х х Ch ch ـح ـحـ حـ ح х
    ـخ ـخـ خـ خ х̇
    Ц ц C c ـࢯ ـࢯـ ࢯـ ࢯ () ц
    Ць ць Ć ć
    ـت ـتـ تـ ت т́
    Ч ч Č č ـچ ـچـ چـ چ ч
    Ш ш Š š ـش ـشـ شـ ش ш
    ـا ا ̍
    ـع ـعـ عـ ع ̔
    ء ̓

    Лігатура

    Кірыліца Лацінка Арабіца
    Кантэкстуальныя формы Ізаляваная
    Канцавая Сярэдняя Пачатковая
    Ла ла, Ля ля Ła ła, La la ـلا لا

    Зноскі

    1. ↑ Магчыма, яшчэ ў 15 ст.
    2. ↑ Арабскае пісьмо // БЭ у 18 т.

    Літаратура

    commons: Беларускі арабскі алфавіт на Вікісховішчы
    Тэмы гэтай старонкі (4):
    Катэгорыя·Беларуска-літоўскія татары
    Катэгорыя·Беларуская арабіца
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Артыкулы без спасылак на крыніцы
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Спасылка на Вікісховішча непасрэдна ў артыкуле