wd wp Пошук: ⬜

Спіс крылатых лацінскіх выразаў

Спіс лацінскіх фраз уключае ўстойлівыя выразы мовы старажытных рымлян, якія выкарыстоўваюцца дагэтуль у шматлікіх мовах свету, уключаючы беларускую. Спіс складзены ў алфавітным парадку для лацінскіх выразаў, з прывядзеннем беларускага перакладу.

A

• Ad Kalendas Graecas — Да грэчаскіх календ, г.зн. ніколі.
• Ab imo pectore (Лукрэцый) — Ад усяго сэрца.
• Ab initiо — З узнікнення.
• Abiens abi — Калі ідзеш, то ідзі.
• Absit omen! — Няхай не будзе гэта дрэннай прыметай!
• Ad rem! — Да справы!
• Advocatus diaboli — Адвакат д’ябла (абаронца безнадзейнай справы, у якую сам не верыць, а таксама ўсякі, хто нават у добрым шукае недахопы).
• Alas accidere — Падрэзаць крылы, г.зн. абмежаваць магчымасці
• Alba avis (Цыцэрон) — Белая птушка.
• Albae gallinae filius — Сын белай курыцы, г.зн. шчасліўчык
• Alea iacta est — Жэрабя кінута. (Цэзар, які камандаваў рымскімі легіёнамі ў правінцыі Цызальпійская Галія, вырашыў захапіць аднаасобную ўладу і перайшоў з войскам раку Рубікон, якая была натуральнай мяжой правінцыі. Гэтым самым ён парушыў закон, па якім праконсул меў права ўзначальваць войска толькі за межамі Італіі, і пачаў вайну з рымскім сенатам).
• Alma-mater — Маці-карміцелька (пачціва пра вышэйшую навучальную установу).
• Alter ego (Піфагор) — Другое я (мой двайнік).
• A mensa et toro — Ад стала і ложка (адлучыць). (Формула рымскага разводу).
• Amantes-amentes — Закаханыя — вар’яты.
• Amor — dolor — Каханне — пакута
• Amor omnia vincit — Каханне ўсё перамагае.
• Anguis in herba (Вергілій) — Змяя ў траве.
• Animum debere — Завінаваціць душу, г.зн. быць па вушы ў пазыках
• Ante diem — Датэрмінова
• Antiquo more — Па старому звычаю
• Antiquus amor cancer est — Старое каханне падобна да рака, г.зн. вяртаецца.
• Arbor mala, mala mala — Дрэнная яблыня, дрэнныя яблыкі.
• Argumentum baculinum — Доказ ‘дубінкай’ (з прымяненнем грубай сілы)
• Ars longa, vita brevis (Гіпакрат) — Мастацтва вечнае, жыццё кароткае.
• Aquila non captat muscas — Арол не ловіць мух.
• Aquilam volare docet — Ты вучыш арла лятаць.
• Audiatur et altera pars — Няхай будзе выслуханы і другі бок.
• Aurea mediocritas — Залатая сярэдзіна
• Aut Caesar, aut nihil — Або Цэзар, або ніхто.
• Audi, sile — Слухай, маўчы (Лукіян)
• Aut vincere, aut mori — Або перамагчы, або памерці.

B

• Barba crescit, caput nescit — Барада расце, галава не ведае.
• Bellum frigidum — Халодная вайна
• Bene vobis — Няхай усё ў вас будзе добра
• Bis dat, qui cito dat — Удвая дае той, хто дае хутка (дарагая лыжка к абеду).
• Bis pueri senes -Старыя — двойчы дзеці.
• Bona fide — Добрасумленна, даверліва.
• Brevi manu — Кароткай рукой, г.зн. без затрымкі.

C

• Caput sine linqua — Галава без языка (не мець уласнай думкі)
• Carpe diem (Гарацый) — Карыстайся днём сённяшнім.
• Castіs omnia casta. — Чыстаму ўсё чыста.
• Casus belli — Повад да вайны.
• Causa causarum — Прычына прычын.
• Cave canem — Сцеражыся сабакі.
• Cave ne cedas — Сцеражыся, каб не ўпасці (не ўзносся)
• Caetera desunt — Астатняга не хапае (надпіс у рукапісах, у якіх не хапае старонак)
• Cedo maiori — Уступаю старэйшаму.
• Cogito ergo sum — Я думаю, значыць, я існую.
• Consuetudo est altera natura — Звычка — другая натура.
• Contra bonos mores — Супраць добрых нораваў (амаральна)
• Contra aquam remigare — Плыць супраць цячэння
• Conubia sunt fatalia — Шлюб вызначаны лёсам
• Cor plumbeum — Свінцовае сэрца (пра бессардэчнага чалавека)
• Corpus delicti — Састаў злачынства
• Crocodili lacrimae — Кракадзілавы слёзы.
• Cuique suum — Кожнаму свае
• Cum grano salis (Пліній) — З крупінкай солі (з’едліва, насмешліва).

D

• De mortuus aut bene aut nihil — Пра мёртвых або добра або нічога (не гавораць).
• Deus ex machina — Бог з машыны.
• Di te ament! — З табой бог! (формула прывітання)
• Dictum-factum — Сказана-зроблена.
• Diem perdidi (Святоній) — Я згубіў дзень.
• Dies ater — Чорны дзень
• Divide et impera — Падзяляй і валодай
• Do, ut des — Даю, каб і ты мне даў.
• Dolores Tantali — Танталавы пакуты
• Dum spiro, spero (Авідзій) — Пакуль дыхаю, спадзяюся.
• Dura lex, sed lex — Суровы закон, але гэта закон.

E

• Elephantum ex musca facis (Лукіан) — Ты робіш з мухі слана.
• Epistula non erubescit (Цыцэрон) — Пісьмо не чырванее.
• Equus Troianus — Траянскі конь
• Errare humanum est — Чалавеку ўласціва памыляцца
• Errata aetatis — Памылкі ўзросту (маладосці)
• Est modus in rebus (Гарацый) — Ёсць мера ў рэчах.
• Et ego in Arcadia — І я быў у Аркадзіі г.зн. быў шчаслівы.
• Et cetera — І гэтак далей.
• Ex lege — Па-за законам
• Ex nihilo nihil — З нічога — нічога (не атрымліваецца)
• Ex unque leonem — Па кіпцю льва (пазнаеш).

F

• Fac et spera — Дзейнічай і спадзявайся
• Fac simile — Зрабі падобнае.
• Falsa spes — Марная надзея
• Fallax fortuna — Іронія лёсу (падманлівы лёс)
• Fama volat — Чутка ляціць
• Ferro et igni — Мячом і агнём.
• Festina lente — Спяшайся павольна.
• Fiat lux! — Да будзе святло! (Пра вялікія вынаходніцтвы. Надпіс на партрэце Гутэнберга)
• Fide mea! — Слова гонару!
• Finis coronat opus — Канец упрыгожвае справу.

G

• Gallina scripsit (Плаўт) — Курыца надрапала (пра почырк).
• Gubernare e terra — Кіраваць караблём з зямлі, г.зн. даваць парады з бяспечнага месца.

H

• Habeat sibi — Няхай сабе валодае (ну і бог з ім)
• Homo unius libri — Чалавек адной кнігі (пра чалавека, які знае нямнога, але грунтоўна).
• Homo novus — Новы чалавек (выскачка).
• Homo proponit, sed deus disponit — Чалавек мяркуе, а бог вызначае
• Honoris causa — Дзеля гонару
• Hostium munera — non munera — Падарункі ворага — не падарункі.

G

• Grosso modo — У агульных рысах, прыблізна

I

• Idea fixa — Неадвязная ідэя.
• Idem per idem — Тое ж праз тое.
• In brevi — Коратка, сцісла.
• In statu nascendi — У стане зараджэння.
• In nocte consilium — Рашэнне прыходзіць ноччу.
• Ioco non serio — Жартам, не сур’ёзна.

L

• Lapsus linguae — Памылка мовы (агаворка).
• Lege artis — Па правілах мастацтва.
• Linguam tenere — Трымаць язык за зубамі.
• Littera scripta manet — Напісаная літара застаецца.
• Lupus in fabulis — Воўк з казкі (лёгкі на ўспамін).

M

• Manus manum lavat — Рука руку мые.
• Mappa missa — Узмахам хусткі
• Mea pila est — Мяч мой, г. зн. я перамог
• Medicus curat, natura sanat — Урач лечыць, прырода вылечвае.
• Memento mori — Памятай пра смерць.
• Mens sano in corpore sano — У здаровым целе здаровы дух.
• Modus vivendi — Вобраз жыцця.
• More maiorum — Па звычаю продкаў
• Mos pro lege — Звычай замест закона
• Multum, non multa — Многае ў нямногіх (словах).
• Mutatis mutandis — Змяніўшы тое, што неабходна змяніць.

N

• Nec plus ultra — Да самых межаў; самы лепшы
• Nec sibi, nec alteri — Ні сабе, ні другому.
• Nihil habeo, nihil timeo — Нічога не маю, нічога не баюся.
• Nosce te ipsum — Пазнай самога сябе.
• Nomen est omen — Імя гаворыць само за сябе.
• Nomina sunt odiosa — Імёны ненавісныя (не будзем называць імёнаў).
• Non bis idem — Не двойчы за адно і тое ж (караць).
• Non marte, sed arte — Не зброяй, а мастацтвам.
• Non progredi est regredi — Не ісці наперад ёсць ісці назад.

O

• Odi et amo — Ненавіджу і кахаю.
• Omne vivum ex ovo — Усё жывое з яйка.
• O tempora, o mores! — О часы, о норавы!
• Ora et labora — Маліся і працуй.

P

• Panem et circenses! — Хлеба і відовішчаў!
• Pater familias — Бацька сям’і.
• Pater, peccavi — Бацька, я саграшыў.
• Pecunia non olet — Грошы не пахнуць.
• Per amicitiam — У імя сяброўства.
• Per aspera ad astra — Праз церніі да зорак
• Per fas et nefas — Праўдамі і няпраўдамі
• Periculum in mora — Небяспека ў затрымцы.
• Persona non grata — Нежаданая персона.
• Potius sero quam nunquam (Лівій) — Лепш позна, чым ніколі.
• Primum edere, deinde philosophari — Спачатку есці, пасля філасофстваваць.
• Primus inter pares — Першы сярод роўных.
• Pro et contra — За і супраць
• Pro domo suo — За свой дом (па асабістаму пытанню, у абарону сябе і сваіх спраў)

Q

• Qualis rex, talis grex — Які важак, такое і стада.
• Qui non zelat, non amat — Хто не раўнуе, той не кахае
• Qui pro quo — Хто пра што.
• Qui tacet, consentit — Хто маўчыць, згаджаецца.
• Quod homines, tot sententiae (Терэнцый) — Сколькі людзей, столькі і думак.
• Quod erat demonstrandum — Што і трэба было даказаць.
• Quod licet Iovi, non licet bovi — Што дазволена Юпітэру, не дазволена быку (аб беспадстаўных прэтэнзіях на што-небудзь).
• Quod periit, periit — Што прайшло, то прайшло

R

• Ratio vivendi -Сэнс жыцця.
• Rara avis — Рэдкая птушка
• Repetitio est mater studiorum — Паўтарэнне — маці вучэння.
• Res, non verba — Справы, не словы.
• Res iudicata — Вырашаная справа.

S

• Sapienti sat (Плаўт) — Разумнаму дастаткова.
• Sapere aude! (Гарацый) — Асмелься быць мудрым!
• Saxa loquentur — Камяні гавораць.
• Semper avarus eget (Гарацый) -Скупому заўсёды мала.
• Sero venientibus ossa — Тым, хто позна прыходзіць, — косці.
• Si sapis, si apis (Сенека) — Калі ты мудры, будзь пчалой (будзь працалюбівым, як пчала).
• Si vis pacem, para bellum — Хочаш міру, рыхтуйся да вайны.
• Si vis amari, ama (Сенека) — Калі хочаш быць каханым, (сам) кахай.
• Sine ira et studio (Тацыт) — Без гневу і заўзятасці, г.зн. аб’ектыўна.
• Stans pede in uno — Стоячы на адной назе.
• Suus rex reginae placet — Свой цар царыцы падабаецца.

T

• Tabula rasa — Чыстая дошка.
• Tacito concensu — З маўклівай згоды
• Temporis filia veritas (Гелій) — Ісціна — дачка часу.
• Tempus consilium dabit — Час дасць параду.
• Terra incognita — Невядомая зямля (нешта невядомае).
• Tertius gaudens — Трэці, хто радуецца.
• Tertium non datur — Трэцяга не дадзена.
• Testis unus — testis nullus — Адзін сведка — не сведка.
• Timor est malus magisret — Страх — дрэнны настаўнік.
• Tribus verbis — У трох словах.
• Tu quoque, Brute! — І ты таксама, Брут!

U

• Ubi amici, ibi opes — Дзе сябры, там багацце.
• Ultima ratio — Апошні, рашучы довад
• Umbram suam metuit (Цыцэрон) — Баяцца свайго ценю.
• Una hirundo non facit ver (Эразм Ратэрдамскі) — Адна ластаўка не робіць вясну.
• Urbi et orbi — Гораду (г.зн. Рыму) і міру.
• Usus est optimus magister (Цыцэрон) — Вопыт — найлепшы настаўнік.

V

• Vade mecum — Ідзі са мной (надпіс на даведніку)
• Vae victis (Лівій) — Гора пераможаным.
• Vae soli (Бібл.) — Гора адзнокаму
• Velis et remis — На ветразях і вёслах (з усіх сіл)
• Veni, vidi, vici (Цэзар) — Прыйшоў, убачыў, перамог.
• Ver ex anno tollere — Пазбавіць год вясны, г.зн. у нечым страціць галоўнае, істотнае
• Vice versa — У зваротным напрамку; наадварот
• Vis probandi — Сіла докзу
• Vivere militare est — Жыццё ёсць барацьба.
• Volens-nolens — Хочаш — не хочаш.
• Vox populi — vox dei — Голас народа — голас божы

Гл. таксама

• Спіс лацінскіх скарачэнняў

Тэмы гэтай старонкі (2):
Катэгорыя·Лацінскія выслоўі
Катэгорыя·Гласарыі