wd wp Пошук: ⬜

Хіуаз Каіраўна Даспанава

Хіуаз Каіраўна Даспанава (каз.: Хиуаз Қайырқызы Доспанова; 15 мая 1922 — 20 мая 2008) — савецкая лётчыца Вялікай Айчыннай вайны, штурман-стралок. Народны Герой Казахстана (2004).

Біяграфія

Нарадзілася 15 мая 1922 года ў вёсцы Ганюшкіна Гур’еўскай вобласці. Паходзіць з роду маскар племя байулы[3][4].

У 1940 годзе скончыла з залатым медалём сярэднюю школу № 1 горада Уральск і разам з атэстатам атрымала пасведчанне пілота запасу мясцовага аэраклуба.

Круглая выдатніца, адна з лепшых актывістак — піянерважатая, сакратар камсамольскай арганізацыі школы — улетку 1940 года яна паспяхова сканчыла і дзесяты клас, і аэраклуб, пасля чаго паехала ў Маскву і падала дакументы на паступленне ў Ваенна-паветраную акадэмію ім. Жукоўскага. Пасля адмовы падала заяву ў Першы Маскоўскі медыцынскі інстытут, яе прынялі без экзаменаў. Менш чым праз год пачалася вайна.

13 кастрычніка 1941 года Хіуаз з аднакурсніцай Таццянай Сумарокавай запісаліся на прыём да М. М. Расковай, якая займалася фарміраваннем жаночых авіяпалкоў. Дзяўчат прынялі і залічылі ў групу штурманаў.

26 кастрычніка 1941 года будучыя лётчыцы прыбылі да месца фармавання палкоў у прыволжскі горад Энгельс. Там яны праходзілі паскораны курс навучання ў Энгельскай ваеннай авіяцыйнай школе пілотаў.

Хіуаз Даспанава была залічана штурманам-стралком у 588-й начны бамбавальны авіяполк. Баявыя заданні выконвала на паўднёвым фронце, Паўночным Каўказе, у Закаўказзе, Украіне і Беларусі[5]. Двойчы адважная лётчыца была цяжка параненая, але зноў вярталася ў строй і сустрэла перамогу пад Берлінам.

З вайны Хіуаз Даспанава вярнулася інвалідам II групы, з зрослымі пераломамі абедзвюх ног, але, нягледзячы на гэта, актыўна ўдзельнічала ў грамадскім жыцці. У апошнія месяцы вайны дзяўчына абдумвала планы вяртання ў медыцынскі інстытут, але ў выніку пайшла па іншым шляху — па шляху грамадскай дзейнасці. Першы сакратар Заходне-Казахстанскага абкама партыі Мінайдар Салін у гутарцы з камуністкай Хіуаз Даспанавай, якая толькі вярнулася з фронту, прапанаваў ёй папрацаваць на партыйна-палітычнай працы, і яна была зацверджаная інструктарам абкама партыі. Праз год Хіуаз адправілася ў вышэйшую партыйную школу ў Алматы.

Хіуаз прайшла шлях ад інструктара райкама партыі ў родным Заходнім Казахстане да сакратара ЦК ЛКСМ Казахстана. У 1951 годзе была абраная дэпутатам Вярхоўнага Савета Казахскай ССР і на першай жа сесіі — сакратаром Прэзідыўма. Да выхаду на пенсію Хіуаз Каіраўна была сакратаром Алматынскага гаркама партыі, праяўляючы дзейны ўдзел у жыцці сталіцы.

У канцы 1950-х гадоў далі ведаць аб сабе наступствы франтавых раненняў і кантузій. Здароўе Хіуаз прыкметна пагоршылася. Не дасягнуўшы нават сарака гадоў, яна ў 1959 годзе вымушаная была сысці на пенсію.

Памерла 20 мая 2008 года[6], неўзабаве пасля атрыманага пералому шыйкі сцягна. Пахавана на Кенсайскіх могілках Алматы.

Узнагароды

«Народны Герой» (Указ Прэзідэнта Казахстана ад 7 снежня 2004 года, з уручэннем знака асаблівага адрознення — Залатой зоркі і ордэна «Атан»[7]
Ордэн Айчыннай вайны I ступені (11.03.1985)[8]
Ордэн Айчыннай вайны II ступені (29.02.1944)[9]
Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга (28.10.1948)[10]
Ордэн Чырвонай Зоркі (26.12.1942)[11]
Медаль «За абарону Каўказа»[12]
Медаль «За вызваленне Варшавы»
Медаль «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.»
Іншыя медалі.

Сям’я

Муж — Шаку Аміраў. У пары нарадзілася двое сыноў: малодшы памёр ва ўзросце двух гадоў, старэйшы — Ербалат Аміраў, выкладчык КазНТУ ім. Сатпаева. Унукі Баян Шаку, Канат Шаку.

Сачыненні

Под командованием Расковой: Воспоминания военного летчика. — Алма-Ата: Казгослитиздат, 1960.

Памяць

У гонар Даспанавай названы самалёт Embraer 190 авіякампанія Эйр Астана[13].
У Атырау у скверы ля Цэнтральнага моста усталяваны бюст у гонар лётчыцы-казашкі «Халық Каһарманы» Хіуаз Даспанавай[14].
Міжнароднаму аэрапорту «Атыраў» прысвоена імя Хіуаз Даспанавай[15], а перад будынкам аэрапорта знаходзіцца помнік франтавой лётчыцы Хіуаз Даспанавай[16].
Палацу спорту ў Атырау было прысвоена імя легендарнай лётчыцы Вялікай Айчыннай вайны Хіуаз Даспанавай.
У 2017 годзе ў Актабэ вуліцу Садовую перайменавалі ў гонар Хіуаз Даспанавай.
У Алматы назвалі вуліцу імя Хіуаз Даспанавай. На адным з дамоў маецца памятная дошка у яе гонар[17].
24 чэрвеня 2017 года ва Уральску адбылося адкрыццё помніка прысвечанага тром героям Вялікай Айчыннай вайны — Маншук Маметавай, Аліе Малдагулавай і Хіуаз Даспанавай пад назвай «слаўныя дачкі казахскага народа»[18].
У горадзе Шымкенце мясцовымі графіцістамі ў 2017 годзе, у 16-м мікрараёне горада, на будынку паміж дамамі 18 і 19, выканана графіці, прысвечанае памяці Хіуаз Даспанавай.

Дакументальныя фільмы

Хіуаз Даспанавай. Паспець Сказаць дзякуй. (Казахстан, 2005; Мурат Жакібаеў, Леў Вахітаў)[19]

Зноскі

↑ https://archive.is/LZrw
↑ https://web.archive.org/web/20140222133929/http://airastana.com/kaz/ru/news/Embraer-after-Hiuaz.aspx
↑ Казпочта — Справочник казпочты в Казахстане Архівавана 30 студзеня 2020.
↑ http://anatili.kazgazeta.kz/?p=3032
↑ Как воевала легендарная казахская летчица Хиуаз Доспанова
↑ По другим данным, скончалась 21 мая 2008 года.
↑ Указ Президента Республики Казахстан № 1487 от 7 декабря 2004 года «О награждении государственными наградами Республики Казахстан».
↑ Память народа :: Документ о награде :: Доспанова Хайуаз, Орден Отечественной войны I степени (нявызн.). pamyat-naroda.ru. Праверана 5 кастрычніка 2017.
↑ Память народа :: Документ о награде :: Доспанова Хыйуаз, Орден Отечественной войны II степени (нявызн.). pamyat-naroda.ru. Праверана 5 кастрычніка 2017.
↑ ОТКЗ
↑ Память народа :: Документ о награде :: Доспанова Хыйуаз, Орден Красной Звезды (нявызн.). pamyat-naroda.ru. Праверана 5 кастрычніка 2017.
↑ Память народа :: Документ о награде :: Доспанова Хыйуаз, Медаль «За оборону Кавказа» (нявызн.). pamyat-naroda.ru. Праверана 5 кастрычніка 2017.
↑ «Эйр Астана» присвоит самолету Embraer 190 имя первой казахстанской летчицы Хиуаз Доспановой (нявызн.) (недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 22 лютага 2014. Праверана 17 мая 2012.
↑ Открылся памятник отважной лётчице
↑ Аэропорту Атырау присвоено имя Хиуаз Доспановой
↑ В аэропорту Атырау установлен памятник фронтовой лётчице Хиуаз Доспановой
↑ Ночная ведьма Хиуаз Доспанова
↑ http://mgorod.kz/nitem/v-uralske-otkryli-pamyatnik-trem-geroyam-vov/ В Уральске открыли памятник трем героям ВОВ]
↑ «Успеть сказать спасибо» (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 11 лютага 2013. Праверана 2 лютага 2013.

Літаратура

Ракобольская И. В., Кравцова Н. Ф. Нас называли ночными ведьмами. М. Изд-во МГУ, 2005—336 с.
Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. — Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. — 880 бет. ISBN 9965-893-73-X. — С.276.

Спасылкі

Начная ведзьма Хіуаз Даспанава.
«Казахстанская праўда». «У небе толькі дзяўчыны…» (недаступная спасылка)
Штурман начнога бамбавіка. Інтэрв’ю з Хіуаз Даспанавай(недаступная спасылка) (недаступная спасылка)
«Паклон Вам, Хіуаз!»
Хто ёсць хто
Ворагі называлі іх «начнымі ведзьмамі»… Архівавана 8 красавіка 2019.
КРЫЛАТАЯ гвардыя — галерэя малюнкаў Хіуаз ДаспанавайХіуаз Даспанавай споўнілася 85 гадоў
Слаўная Дачка стэпу, адважная ластаўка неба(недаступная спасылка) (недаступная спасылка)
Адкрыццё лядовага палаца спорту імя Хіуаз Даспанавай