Сандзінісцкая рэвалюцыя (ісп.: Revolución Sandinista) — ланцуг падзей, якi завяршыўся ў ліпені 1979 года звяржэннем рэжыму Анастасіа Самосы ў Нікарагуа. Найбольш вядомым лідарам гэтай рэвалюцыі з’яўляецца Даніэль Артэга. Асноўная рухаючая сіла рэвалюцыі — Сандзінісцкі фронт нацыянальнага вызвалення, названы так у гонар вядомага рэвалюцыянера 1920-1930-х гадоў Аўгуста Сесар Сандзіна. Знамя Фронту, як і сцяг Сандзіна, мела чорна-чырвоную расфарбоўку.
У 1936 годзе, пасля забойства папулярнага ў краіне палітыка Аўгуста Сандзiнa ва ўладзе ў Нікарагуа зацвердзілася дыктатура сям’і Самоса. Доўгі час царква займала лаяльную пазіцыю ў адносінах да ўлады праамерыканскага рэжыму. Аднак па меры распаўсюду «тэалогіі вызвалення» мноства святароў перайшлі да актыўных дзеянняў. Яны выступалі з выкрывальнымі пропаведзямі, удзельнічалі ў дэманстрацыях і мітынгах пратэсту. Некаторыя ўступілі ў шэрагі сандзінісцкага фронту нацыянальнага вызвалення і вялі барацьбу ў партызанскіх атрадах. У краіне пачаліся ганенні на царкву. Гвардзейцы Свмосы распраўляліся са святарамі, іх кідалі ў турмы, забівалі ў храмах разам з вернікамі падчас выкрывальных пропаведзяў. Нікарагуанскі епіскапат апублікаваў пасланне з асуджэннем крымінальнай дыктатуры. У гэтым дакуменце змяшчалася прызнанне права вернікаў на гвалт у адказ на гвалт прыгнятальнікаў.
На рост рэвалюцыйных настрояў у моладзевым асяроддзі несумненна паўплывала перамога кубінскай рэвалюцыі.
Першы ўзброены атрад («калона імя Рыгаберта Лопеса Перэса») быў створаны нікарагуанскага рэвалюцыянерамі ў 1959 годзе і вельмі хутка разгромлены ўрадавымі сіламі.
У 1960 годзе Карлас Фонсека і Сільвіё Маёрга выступілі са зваротам «Кароткі аналіз нікарагуанскай народнай барацьбы супраць дыктатуры Самосы», у якім выказалі свае погляды і прыступілі да пошуку аднадумцаў.
23 ліпеня 1961 года ў сталіцы Гандураса пад іх кіраўніцтвам радыкальна настроеныя нiкарагуанскiя студэнты-эмігранты ствараюць «Фронт нацыянальнага вызвалення», у гэтым жа годзе ў Гандурасе быў створаны трэніравальны лагер для падрыхтоўкі партызан.
На працягу 1962 года адбывалася кансалідацыя апазіцыйных сіл: у склад «Фронту» ўвайшлі тры грамадска-палітычныя арганізацыі, у склад «Нацыянальнага фронту рэвалюцыйнай моладзі» — чатыры моладзевыя арганізацыі[1]. Пасля, 22 ліпеня 1962 года ФНВ быў перайменаваны ў «сандзінісцкi фронт нацыянальнага вызвалення» (СФНВ).
Першапачаткова вядучую ролю ў руху гуляў Томас Борха, пазней ён саступіў лідарства Даніэлю Артэгу.
На працягу 1962—1963 сандзiністы правялі некалькі невялікіх аперацый у прыгранічных раёнах з Гандурасам.
22 сакавіка 1962 года ў Манагуа сандзiністы захапілі радыёстанцыю «Радыё Мундыяль» і зачыталі ў прамым эфіры свой заклік.
31 мая ў Мантоя атрад сандзiністы здзейсніў налёт на аддзяленне банка «Амерыка», захапіўшы грашовыя сродкі ў суме 50 тысяч кардоба.
У 1963 году — першыя ўзброеныя выступы СФНВ ў паўночнай частцы краіны (Рыа-Кока і Бакай)[2].
Тады ж, у 1963 годзе ў сутыкненні з урадавымі сіламі загінуў адзін з заснавальнікаў СФНВ, Хорхе Навара.
У мае 1964 года Карлас Фонсека быў арыштаваны.
18 кастрычніка 1964 года сандзiністы здзяйсняюць чарговыя налёты на аддзяленні банкаў у мэтах рэвалюцыйнай экспрапрыяцыі.
У 1965 годзе ў гарах Панкасан (на тэрыторыі дэпартамента Матагальпа ў цэнтральнай частцы краіны) быў створаны першы партызанскі атрад СФНВ з 30 чалавек, у жніўні 1967 года тут жа быў створаны першы вучэбна-трэніровачны лагер СФНВ.
У жніўні 1967 гады ў раёне Панкасан ў баях з урадавымі сіламі загінулі заснавальнікі СФНВ Сільвіё Майорга і Рыгоберта Крус, а таксама камандзіры СФНВ Ота Каско і Франсіска Марэна.
У ліпені 1969 Карлас Фонсека піша зварот «Да братоў-нікарагуанцаў», у якім выкладзена палітычная праграма і мэты СФНВ.
У кастрычніку 1970 года гурт баевікоў СФНВ пад кіраўніцтвам Карласа Агюэра захапіў самалёт авіякампаніі «Лакса», на якім знаходзіліся чатыры амерыканскіх бізнэсмэна з кампаніі «Юнайтэд Фрут». У абмен на іх, уладамі былі вызваленыя чатыры захопленных лідараў СФНВ: Карлас Фонсека, Умберта Артэга, Руфо Марына, Плутарка Эрнандэс.
27 снежня 1974 года — «аперацыя Хуан Хасэ Кесада». Група з 13 партызан СФНВ, якімі камандаваў Эдуарда Кантрэрас ( «Маркас») захапіла вілу аднаго з бачных дзеячаў рэжыму, міністра сельскай гаспадаркі, падчас прыёму для дзяржаўнай і бізнес-эліты (у ходзе штурму імі былі застрэленыя тры ахоўніка). У абмен на 20 высокапастаўленых закладнікаў, паўстанцы атрымалі буйны грашовы выкуп, вызвалілі з турмаў 18 паплечнікаў і 31 снежня адбылі на Кубу[3].
28 снежня 1974 года — у краіне ўведзена ваеннае становішча[4]. Урад абвясціў аб стварэнні ў краіне «забароненых зон» («free fire zones»), у межах якіх ўрадавыя сілы мелі права адкрываць агонь на паражэнне па ўсіх заўважаным тут асобам[5].
У перыяд з красавіка па лістапад 1976 года атрады СФНВ правялі 24 аперацыi супраць урадавай армii.
7 лістапада 1976 г. у баі з падраздзяленнем Нацыянальнай гвардыі загінуў Карлас Фонсека, адрэзаную галаву лідара СФНВ даставілі ў сталіцу ў якасці доказу.
У 1977 годзе ў краіне пачаліся поўнамаштабныя баявыя дзеянні.
12 лістапада 1977 года сілы СФНВ атакавалі гарнізоны ўрадавых сіл у Акотале, Сан-Фабіян i Сан-Фернанда.
13 лістапада 1977 года партызаны СФНВ атакавалі ціхаакіянскі порт Сан-Карлас.
17 лістапада баевiкi атакавалі казармы Нацыянальнай гвардыі ў горадзе Масайя.
10 студзеня 1978 года — паводле загаду Самосы забіты Пэдра Хакін Чамора, дырэктар газеты «Прэнса» і старшыня апазіцыйнага «Дэмакратычнага саюза вызвалення» (ДСВ), у адказ у перыяд з 22 студзеня па 5 лютага пад кіраўніцтвам ДСО ў краіне была праведзена двухтыднёвая акцыя пратэсту (масавыя забастоўкі, мітынгі, дэманстрацыі), у якой прынялі ўдзел да 600 тысяч чалавек.
У лютым успыхнула стыхійнае паўстанне ў індзейскім квартале Манімба (горад Масайя)[6], адначасова сілы СФНВ атакавалі гарнізоны ў горадзе Рывас і горадзе Гранада.
У лютым-сакавіку было створана апазіцыйны Нікарагуанскага дэмакратычны рух (MDN, Movimiento Democrático Nicaragüense), у якi ўвайшлі прадстаўнікі дзелавых колаў, інтэлігенцыі, сярэдняй і дробнай буржуазіі.
У красавіку на базе ДСВ і MDN створаны «Шырокі апазіцыйны фронт» (FAO, Frente Amplio de Opposición), у які ўвайшлі 16 палітычных партыяў і 3 прафсаюзных аб’яднання[7].
29 чэрвеня быў праведзены ўсеагульны страйк.
14 ліпеня СФНВ заклікаў усіх праціўнікаў рэжыму Самосы аб’яднацца ў адзіны фронт. 17 ліпеня 1978 года быў ўтворана «Рух адзіны народ» (MPU, Movimiento del Pueblo Unido), у якi ўвайшлі 20 масавых арганізацый.
22 жніўня атрад пад камандаваннем Эдэна Пастары захапіў будынак Нацыянальнага Кангрэсу прама падчас пасяджэння, замаскіраваўшыся пад асабістую гвардыю Самосы. Усяго ў закладнікі было ўзята больш за 300 чалавек, у тым ліку кузен Самосы і шэраг іншых яго сваякоў. У абмен на іх вызваленне Самоса пагадзіўся дапусціць абвяшчэнне па радыё палітычнага маніфеста сандзiністаў, выплаціць паўмільёна дoлaраў выкупу (з запытаных першапачаткова дзесяці), вызваленне 87 сандзiністаў з турмаў.
25 жніўня ў краіне пачалася агульнанацыянальная забастоўка з адзіным патрабаваннем: адстаўкай А. Самосы.
Чэрвень 1979 году — прайшла агульнанацыянальная забастоўка; у турме ў горадзе Тыпітапа пачалося паўстанне арыштаваных актывістаў СФНВ, якіх узначаліў Карлас Карыён. Паўсталыя здолелі заняць будынак турмы і пратрымацца да падыходу асноўных сіл СФНВ, у агульнай складанасці, з турмы было вызвалена 250 актывістаў і прыхільнікаў СФНВ, а таксама сваякоў і членаў іх сем’яў[8].
15 чэрвеня была створана Урадавая хунта нацыянальнага адраджэння.
5 ліпеня партызаны СФНВ з трох бакоў атачылі Манагуа.
У ноч з 16 на 17 ліпеня сямейства Самосы і шэраг яго набліжаных пакінулі краіну.
19 ліпеня — войскі СФНВ ўвайшлі ў сталіцу, сандзінісцкая рэвалюцыя перамагла[9]. Прыход да ўлады Урадавай хунты нацыянальнага адраджэння.
Перамога рэвалюцыянерамi была заваяваная дастаткова дарагой цаной: у перыяд з 1962 па 1979 гады ў краіне загінула да 50 тысяч чалавек; раненні атрымалі 80—110 тысяч нiкарагуанцаў, яшчэ 150 тысяч пакінулі краіну і сталі эмігрантамі і бежанцамі[10]. У краіне было разбурана 100 з 450 прамысловых прадпрыемстваў, агульная шкода ад баявых дзеянняў склаў каля 1 млрд долараў ЗША[11].
У 1979 годзе зрынулі сям’ю Самоса. Маёмасць сям’і і іншых членаў грамадства, якія падтрымлівалі дыктатуру (што складала 40 адсоткаў нацыянальнай эканомікі), было экспрапрыяваць ў адпаведнасці з Указам № 3 ад 20 ліпеня 1979 года.
Шэраг царкоўных дзеячаў з ліку прыхільнікаў «тэалогіі вызвалення» атрымалі міністэрскія партфелі. Гэта выклікала неадкладную рэакцыю Ватыкана, адлучыўшы іх ад сану, чаго яны, натуральна, не прызналі. Пасля рэвалюцыі сандзiністы зрабілі ўпор на аграрнай рэформе, ліквідацыі непісьменнасці, стварэнне сістэмы медыцынскай дапамогі для малазабяспечаных слаёў насельніцтва. Аднак сандзiністы сутыкнуліся з супрацівам у асобе атрадаў «Контрас», забяспечанай і арганізаванай ЗША узброенай апазіцыі, чэрпаючы кадры як з прыхільнікаў зрынутага рэжыму, так і шэрагаў асоб, незадаволеных мерамі новага ўрада. Пачалася грамадзянская вайна. Контрас, якія дзейнічалі з Коста-Рыкі і Гандураса, ніколі не ўяўлялі сур’ёзнай ваеннай небяспекі, аднак іх дзейнасць разам з эканамічнымі промахамі сандзiністаў і ўведзенай ЗША блакадай пацягнула цяжкія наступствы для рэжыму. У сістэме ўлады СФНВ узрастала роля сандзінісцкай народнай арміі і Генеральнага дырэктарата дзяржаўнай бяспекі.
На ўсеагульных выбарах 1984 года СФНВ перамог, атрымаўшы 67% галасоў і 61 з 96 месцаў у Нацыянальнай Асамблеі, а Д. Артэга быў абраны прэзідэнтам (за яго прагаласавала 735.967 чалавек ці 66,97%). Легальная апазіцыя ў асобе Кансерватыўна-дэмакратычнай партыі і яе прадстаўніка Клементэ Гуідо Чавеса прагаласавала па 14% галасоў.
У канцы 1980-х гадоў у рамках рэгіянальнай тэндэнцыі да мірнага ўрэгулявання канфліктаў было заключана мірнае пагадненне, якое прадугледжвала правядзенне свабодных парламенцкіх і прэзідэнцкіх выбараў, дэмабілізацыю «контрас» і скарачэнне ўзброеных сіл. Перамогу на парламенцкіх выбарах атрымала кааліцыя УНО, якая ўключыла свой склад самыя розныя палітычныя элементы, ад камуністаў пракiтайскaгa толку да спадчыннікаў сaмосaўскaй Ліберальнай партыі, а на прэзідэнцкіх — адзіная кандыдатура ад УНО, Віялета Барыяс дэ Чамора.