wd wp Пошук:
    ⬜

    Першая Івуарыйская вайна

    Першая Івуарыйская вайна — грамадзянская вайна ў Кот-д’Івуары ў 2002—2007 гадах, якая пачалася па рэлігійных, палітычных і этнічных звадах паміж паўночнай і паўднёвай часткамі краіны.

    На момант падпісання мірнай дамовы, 4 сакавіка 2007 года, паўстанцы ўзялі пад кантроль каля 60 % тэрыторыі краіны і захавалі яе аж да 2011 года.

    Прычыны і перадумовы

    З моманту здабыцця краінай незалежнасці Уфуэ-Буаньі быў прэзідэнтам, і таму палітычная сістэма Кот-д’Івуара была пабудавана на харызме лідара і жорстка цэнтралізавана. У 1993 годзе ён памёр, і дзяржаву ўзначаліў яго спадчыннік Анры Конан Бед’е. У 1995 годзе адбыўся форум па пытаннях інвестыцый у эканоміку краіны, у якім удзельнічалі пераважна расійскія кампаніі. У канцы 1990-х узмацнілася палітычная нестабільнасць, у Бед’е з’явіўся сур’ёзны канкурэнт: Аласан Уатара. Ён нарадзіўся на тэрыторыі Кот-д’Івуара, a яго бацькі былі родам з Буркіна-Фасо. Аднак па Канстытуцыі краіны на пасаду прэзідэнта можа прэтэндаваць толькі той кандыдат, у якога абодва бацькі — івуарыйцы па нараджэнні, а не па натуралізацыі. Такім чынам, усе людзі, народжаныя ў змешаных шлюбах, выключаюцца з магчымай барацьбы за прэзідэнцкую пасаду. Гэтая акалічнасць пагоршыла ўжо існуючы раскол грамадства па этнічнай прыкмеце. Да таго часу ад траціны да паловы насельніцтва краіны складалі асобы замежнага паходжання, што пераважна працавалі ў сельскай гаспадарцы.

    25 снежня 1999 года ў краіне адбыўся ваенны пераварот, арганізатар якога стаў Роберт Геі, былы ваенны афіцэр. Ужо ў 2000, пад ціскам розных палітычных сіл, Геі быў вымушаны правесці прэзідэнцкія выбары. Пераможцам выбараў прызнаны лідар апазіцыі Ларан Гбагбо з левацэнтрысцкай партыі Івуарыйскі Народны Фронт.

    У пачатку 2000-х унутраныя супярэчнасці і рознагалоссі перараслі ў грамадзянскую вайну. Можна выдзеліць пяць галоўных фактара якія прывялі да ўзброенага канфлікту:

    Каталізатарам канфлікту стаў закон, паспешліва падрыхтаваны ўрадам і зацверджаны на рэферэндуме непасрэдна перад выбарамі 2000 года. Гэты закон патрабаваў, каб у кандыдата ў прэзідэнты абодва бацькі нарадзіліся ў Кот-д’Івуары. Гэта выключала з перадвыбарнай гонкі кандыдата паўночнікаў Аласана Уатара. Уатара прадстаўляў пераважна мусульманскі поўнач, населены ў асноўным беднымі працоўнымі-імігрантамі з Малі і Буркіна-Фасо, што працавалі на кававых плантацыях.

    Ход вайны

    2002—2004

    Вайна пачалася 19 верасня 2002 года падчас візіту прэзідэнта Гбагбо ў Італію. Скарыстаўшыся адсутнасцю прэзідэнта ў краіне, група ваенных ўзняла мяцеж на поўначы дзяржавы, пачаўшы наступленне на некалькі гарадоў, уключаючы сталіцу Абіджан. У бунце ўдзельнічалі дзве арганізацыі — «Новая Сіла» пад кіраўніцтвам Роберта Геі і «Патрыятычныя сілы» Гіём Саро. Першы разам з жонкай і дзецьмі быў забіты ў першую ж ноч вайны. У тую ноч быў забіты і міністр унутраных спраў Кот-д’Івуара Эміль Бога Дуду разам з жонкай. Пасля смерці Геі НС і ПС аб’ядняліся пад пачаткам Саро.

    Мяцежныя вайскоўцы ўсталявалі кантроль прыкладна над паловай тэрыторыі краіны — паўночнай яе часткай. Паўднёвая частка засталася пад кантролем Гбагбо, хоць на яе тэрыторыі таксама былі салдацкія выступленні, падаўленыя вернымі прэзідэнту часткамі. Патрабаванні паўстанцаў тычыліся асабліва «паўночных» праблем: вырашэнне пытання з асобамі без грамадзянства, прадастаўленне выбарчых правоў і прадстаўніцтва ў органах улады[15].

    Пасля таго, як паўстанцы перагрупаваліся ў Буаке, яны сталі пагражаць атакаваць поўдзень. У выніку Францыя накіравала 2500 салдат і запытала ўхвалы ў ААН. Яна разгарнула свае войскі ў Кот-д’Івуары 22 верасня. Жак Шырак заявіў, што французскія войскі не ваююць з паўстанцамі, а абараняюць сваіх грамадзян і іншых замежнікаў.

    17 кастрычніка было падпісана пагадненне аб спыненні агню. Рэжым спынення агню практычна паваліўся 6 студзеня, калі дзве групы баевікоў напалі на французскія пазіцыі недалёка ад горада Дзюэкуэ, параніўшы дзевяць салдат, аднаго з іх цяжка. Паводле заявы французскага прадстаўніка, французскія войскі адбілі напад і контратакавалі, забіўшы 30 паўстанцаў.

    У лістападзе на ўсходзе краіны пачынае дзейнічаць групоўка «Народны рух усходу».

    28 лістапада Народны рух Кот-д’Івуара (НРКІ) і Рух за справядлівасць і мір (РСМ), два новых паўстанцкіх руху, узялі пад свой кантроль гарады Ман і Данане, размешчаныя на захадзе краіны. У адказ туды былі адпраўлены французскія войскі для эвакуацыі замежнікаў, якія ўступілі ў бой з паўстанцамі ў раёне Мана 30 лістапада. Сутыкнення прывялі да гібелі дзесяці паўстанцаў, адзін французскі салдат атрымаў раненні[16].

    У снежні 2002 года французскія інтэрвенты дапамаглі прэзідэнту Гбагбо адбіць націск мяцежнікаў[17][18].

    Такім чынам, да канца года ў канфлікт былі ўцягнутыя наступныя сілы:

    З 15 да 26 студзеня 2003 года ўдзельнікі канфлікту сустрэліся ў Ліна-Маркус у Францыі, каб паспрабаваць дамовіцца аб вяртанні да міру. Бакі падпісалі 26 студзеня кампраміснае пагадненне. Прэзідэнт Гбагбо захоўваў ўлада, а яго апаненты былі запрошаны ва ўрад прымірэння і атрымалі пасты міністраў абароны і ўнутраных спраў.

    4 лютага ў Абіджане адбыліся антыфранцузскія дэманстрацыі ў падтрымку Ларана Гбагбо.

    4 сакавіка «Новыя сілы» прыпынілі свой удзел ва ўрадзе, уступіўшы ў канфлікт з партыяй Гбагбо з нагоды кандыдатур на замяшчэнне вышэйшых пасад.

    25 сакавіка быў арганізаваны марш міру ў знак пратэсту супраць блакавання пагадненняў у Маркусе. Дэманстрацыі былі забаронены ўказам 18 сакавіка, і супраць дэманстрантаў былі кінуты войскі: 37 чалавек загінулі па дадзеных ўрада, ад 300 да 500 — па дадзеных апазіцыйнай Дэмакратычнай партыі Анры Конана Бед’е. Рэпрэсіі адштурхнулі ад урада шэраг апазіцыйных партый.

    Урад нацыянальнага прымірэння, першапачаткова складаўся з 44 членаў, быў скарочаны 6 мая да 15 чалавек пасля звальнення трох міністраў, сярод іх быў Гіём Саро, палітычны лідар паўстанцаў. Гэта меркавала прыпыненне ўдзелу ў нацыянальным ўрадзе большасці палітычных рухаў.

    4 ліпеня 2003 года ўрад і «Новыя сілы» падпісалі дэкларацыю «Аб канцы вайны», прызнаны аўтарытэт прэзідэнта Гбагбо, дадзены абяцанні працаваць над рэалізацыяй пагаднення ў Маркус, а таксама над праграмамі дэмабілізацыі, раззбраення і рэінтэграцыі.

    У жніўні 2003 года стала вядома, што праваахоўнымі органамі Францыі была раскрыта «змова з мэтай дэстабілізацыі рэжыму прэзідэнта Гбагбо, накіраваная супраць французскіх інтарэсаў у рэгіёне». У Францыі, у прыватнасці, былі арыштаваны 18 чалавек, якім прад’явілі абвінавачанне ў арганізацыі перавароту ў Кот-д’Івуары і змове з мэтай забойства Ларана Гбагбо[19].

    Тым часам французкія інтэрвенты апынуліся ў двухсэнсоўным становішчы. Абодва бакі вінавацілі Францыю ў падтрымцы іх апанентаў: прыхільнікі Гбагбо — за іх абарону паўстанцаў і імкненне да прымірэння; паўстанцы — за прадухіленне захопу Абіджана. 25 чэрвеня французскі салдат быў забіты ў сваім аўтамабілі салдатам урадавай арміі побач з Ямусукра.

    У 2004 годзе ўспышкі гвалту і палітычны крызіс прывялі да перамоваў у Акры. Падпісаная 30 ліпеня 2004 года дамова пацвердзіла мэты пагаднення ў Маркусе і канкрэтныя тэрміны іх рэалізацыі. Аднак гэтыя тэрміны — канец верасня для заканадаўчай рэформы і 15 кастрычніка для раззбраення паўстанцаў — не былі выкананы бакамі.

    ААН 27 лютага 2004 г. стварыла UNOCI — групу войскаў па захаванню міру ў Кот-д’Івуары, у дадатак да французскіх войскаў і войскаў ЭКОВАС.

    Законапраекты, прадугледжаныя ў працэсе рэалізацыі пагаднення ў Маркусе, былі заблакаваны Нацыянальным Сходам Кот-д’Івуара. У выніку цэнзы для кандыдатам у прэзідэнты не былі перагледжаны, Гбагбо таксама заявіў пра свае права на прызначэнне прэм’ер-міністра, што супярэчыла дамовам, дасягнутым у Акры. Раззбраенне паўстанцаў, якое павінна было адбыцца праз 15 дзён пасля канстытуцыйных рэформаў, такім чынам, не адбылося.

    Гбагбо ўзмацніў цэнзуру, газеты, неабыякавыя да поўначы, былі закрыты, нязгодныя радыёстанцыі таксама былі ліквідаваны.

    11 кастрычніка міратворцы ААН адкрылі агонь па варожым дэманстрантам. «Новыя сілы» абвясцілі 13 кастрычніка пра сваю адмову раззброіцца, спасылаючыся на буйныя закупкі зброі армія Кот-д’Івуара. Яны перахапілі два грузавікі івуарыйскай ўрадавай арміі, поўныя цяжкага ўзбраення, якія рухаліся да дэмаркацыйнай лініі. 28 кастрычніка паўстанцы абвясцілі надзвычайнае становішча на поўначы краіны.

    Па стане на 8 лістапада 2004 года еўрапейцы, а таксама мараканцы, канадцы і амерыканцы, пакінулі краіну.

    Савет Бяспекі ААН 15 лістапада 2004 г. прыняў рэзалюцыю 1572, усталяваўшы эмбарга на пастаўкі зброі варагуючым бакам івуарыйскага канфлікта.

    Канфлікт з Францыяй

    Асноўны артыкул: Французска-івуарскі канфлікт 4 лістапада 2004 года прэзідэнт Гбагбо загадаў аднавіць паветраныя налёты па паўстанцам, і ВПС Кот-д’Івуара пачалі бамбаванне Буаке. 6 лістапада івуарыйскі Су-25 выпадкова разбамбаваў французскую базу ў Буаке, забіўшы дзевяць французскіх салдат і амерыканскага працоўнага, таксама параніўшы 31 чалавека. У адказ французскія войскі, па загаду Жак Шырака, правялі напад на аэрапорт Ямусукра, знішчыўшы два Су-25 і тры верталёты, яшчэ два ваенныя верталёты былі імі збітыя над Абіджанaм. Праз гадзіну пасля нападу на лагер французская армія ўстанавіла кантроль над аэрапортам Абіджан і запытала падмацавання з базы ў Габоне. Прэзідэнт Гбагбо абвінаваціў Францыю ў падтрымцы паўстанцаў[20].

    7 лістапада «Маладыя патрыёты Абіджан» — нацыяналістычнае апалчэнне — атакавалі французскіх грамадзян у фактычнай сталіцы краіны, а таксама французскую ваенную базу. Некалькі сотняў чалавек з Захаду, галоўным чынам французы, схаваліся на дахах сваіх дамоў, каб пазбегнуць расправы, а затым былі эвакуіраваны французскімі верталётамі. Францыя накіравала падмацаванне з 600 салдат. Тым часам у аэрапорце Абіджана французскія і івуарыйскія войскі ўступілі ў перастрэлку, у выніку чаго адзін французскі ваенны самалёт, як паведамляецца, пашкоджаны[21].

    Пасля авіяналётаў на Ямусукра і Буаке Ларан Гбагбо заявіў, што ўдар па пазіцыях міратворцаў быў памылкай, а таксама запэўнілі, што «Кот-д’Івуар не ваюе з Францыяй»[22]. Прэзідэнт таксама выказаў жаданне пачаць мірныя перамовы. Тым часам міністр замежных спраў Францыі Мішэль Барні абвінаваціў толькі яго «асабіста адказным за тое, што адбылося»[23].

    2005—2007

    Сустрэча паміж палітычнымі лідарамі Кот-д’Івуара была праведзена ў Прэторыі з 3 па 6 красавіка 2005 года па ініцыятыве Таба Мбекі. Падпісаны мемарандум заяўляў пра неабходнасць неадкладнага і канчатковага спынення ўсіх ваенных дзеянняў і заканчэння вайны на ўсёй тэрыторыі краіны[24]. 21 красавіка паўстанцы пачалі адводзіць цяжкае ўзбраенне ад лініі фронту[25].

    Прэзідэнцкія выбары павінны былі быць праведзены 30 кастрычніка 2005 года, але ў верасні Генеральны сакратар ААН Кофі Анан заявіў, што запланаваныя выбары не могуць быць праведзены ў тэрмін[26]. 11 кастрычніка альянс апазіцыйных партый Кот-д’Івуара заклікаў ААН адхіліць прапановы Афрыканскага саюза аб тым, каб Ларан Гбагбо застаўся на сваёй пасадзе на 12 дадатковых месяцаў пасля заканчэння свайго мандата[27]. Аднак Савет Бяспекі ўхваліў падаўжэнне мандата Гбагбо некалькі дзён праз[28]..

    У 2006 годзе, калі зборная Кот-д’Івуара ўпершыню прабілася ў фінальную стадыю чэмпіянату свету па футболе, капітан івуарыйскай каманды Дзідзье Драгба звярнуўся да свайго народа з просьбай спыніць братазабойную вайну. Зварот быў запісаны ім на відэа пасля заканчэння апошняга матча адборачнага цыклу. Праз некалькі дзён голас футбаліста быў пачуты — яго аматарскі «сэлф-ролік» не перастаючы паказвалі па нацыянальным тэлебачанні Кот-д’Івуара, а баявыя дзеянні ў краіне пайшлі на спад.

    Датай заканчэння Першай Івуарыйскай вайны лічыцца 4 сакавіка 2007 года, калі пры міжнародным пасярэдніцтве былі дасягнуты дамоўленасці, якія прадугледжвалі спыненне агню ў абмен на прызначэнне прэм’ер-міністрам краіны лідара паўстанцаў Гіём Саро. Пры гэтым прэзідэнтам краіны застаўся Ларан Гбагбо.

    Вынікі і наступствы

    Мірны дагавор не вырашыў большасці праблем краіны. У 2010 годзе вайна аднавілася.

    Новыя сутыкненні паміж прыхільнікамі Гбагба і паўстанцамі «Новых сіл» адбыліся ў заходнім горадзе Тыплё 24 лютага 2011 года. Сутыкнення былі таксама зарэгістраваны ў Абіджане, Ямусукра і вакол Ан’яма. Да канца сакавіка паўночныя войскі ўзялі Бандуку і Абенгуру на ўсходзе, Далоа, Дзюэкуэ і Ганьёа на захадзе і сталіцу Ямусукра, узяўшы пад кантроль тры чвэрці краіны. Паўднёвыя сілы, лаяльныя Гбагба, супраціўляліся слаба.

    11 красавіка сілы ўрада былі вымушаны здацца. Ларан Гбагбо і яго жонка былі арыштаваны. Новым прэзідэнтам краіны стаў Уатара.

    У выніку новага канфлікту загінула звыш за 1000 чалавек, каля мільёна былі вымушаны пакінуць свае дамы.

    Гл. таксама

    Зноскі

    1. 1 2 Архивированная копия (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 14 ліпеня 2005. Праверана 19 ліпеня 2005.
    2. 1 2 3 4 5 Stijn Mitzer and Joost Oliemans. Ivory Coast’s Su-25s - The Sharks Won’t Bite Again, Oryx Blog, 31 March 2021.
    3. 1 2 Грамадзянская вайна ў Кот-д’Івуары (руск.)
    4. ↑ Французов разбомбили белорусские пилоты
    5. ↑ Украина и Белоруссия тайно восстанавливают ВВС Кот-д’Ивуара
    6. ↑ Cote d’Ivoire, since 2002 (нявызн.). Acig.org. Праверана 16 October 2014.
    7. ↑ Cote d’Ivoire, since 2002 (нявызн.). Acig.com. Праверана 16 October 2014.
    8. 1 2 3 БМП армии Кот-д’Ивуара. Поставки БМП в Кот-д’Ивуар.
    9. ↑ Владимири Сегенюк:Торговля оружием и будущее Белоруссии — maxpark, 5 марта 2011
    10. ↑ Wikileaks: Белорусские летчики бомбили французскую военную базу в Африке (нявызн.) (недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 19 ліпеня 20182018-07-19. Праверана 23 чэрвеня 2018.
    11. ↑ Bouaké : pourquoi la juge veut renvoyer Alliot-Marie, Villepin et Barnier devant la Cour de justice
    12. ↑ Дмитрий Гусев. Тайны Су-25 и Юрия Сушкина: в Париже вынесли приговор по делу об убийстве французских военных в Кот-д’Ивуар Архівавана 8 красавіка 2022. // RFI, 16 апреля 2021
    13. ↑ Кот-д’Ивуар обвинил Францию в разжигании гражданской войны (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 24 жніўня 2019.
    14. ↑ Côte d’Ivoire : Fin de l’opération Licorne et création des FFCI, Ministère de la Défense, 22 janvier 2015.
    15. ↑ Кусов, Виталий. Лоран Гбагбо: президент Кот д’Ивуара, биография и правление(нявызн.) , Правители Африки: XXI век . Праверана 20 ліпеня 2018.
    16. ↑ Côte d’Ivoire: Chaotic Conflict Deepens As Government Troops Fight To Recover Lost Territory In Ivory Coast (Page 1 of 2) (нявызн.). AllAfrica.com. Праверана 16 October 2014.
    17. ↑ Французские войска вступили в сражение с мятежниками в Кот-д’Ивуаре
    18. ↑ Представители военных мятежников Кот-д’Ивуара согласились на переговоры
    19. ↑ ВЛАДИМИР Ъ-НЕТРЕБА. Спецслужбы раскусили шоколадный заговор(англ.) , Газета “Коммерсантъ” (29.08.2003).
    20. ↑ Президент Кот-д`Ивуара обвинил Францию в оказании помощи повстанцам
    21. ↑ French foreign minister’s visit is first since 2003 (нявызн.) (недаступная спасылка). France 24 (14 чэрвеня 2008). Архівавана з першакрыніцы 20 May 2011. Праверана 7 April 2011.
    22. ↑ Белорусские наёмники на Су-25 разбомбили франко-американских «миротворцев» в Кот-д’Ивуар Архівавана 3 красавіка 2015.
    23. ↑ Ann Talbot, «Ivory Coast: protests erupt vs. French military strikes», World Socialist Web Site, 9 November 2004.
    24. ↑ ReliefWeb (нявызн.). ReliefWeb. Праверана 16 October 2014.
    25. ↑ United Nations News Centre (нявызн.). UN News Service Section (21 красавіка 2005). Праверана 16 October 2014.
    26. ↑ «UN rules out Ivory Coast election», BBC News, 8 September 2005.
    27. ↑ «Opposition alliance calls on UN to reject 12 more months of Gbagbo», IRIN, 11 October 2005.
    28. ↑ «UN endorses plan to leave president in office beyond mandate», IRIN, 14 October 2005.

    Спасылкi

    Тэмы гэтай старонкі (7):
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Артыкулы з пераазначэннем значэння з Вікідадзеных
    Катэгорыя·Грамадзянскія войны
    Катэгорыя·Войны Францыі
    Катэгорыя·Старонкі з няправільным сінтаксісам спасылак на крыніцы
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Спасылка на Вікісховішча непасрэдна ў артыкуле
    Катэгорыя·Ваенна-палітычны крызіс у Кот-д’Івуары
    Катэгорыя·Войны XXI стагоддзя