«Нурлы кош» (каз.: Нұрлы көш; літар. «светлая кочевка», «светлы пераезд») ― дзяржаўная праграма Рэспублікі Казахстан для рацыянальнага рассялення і садзейнічанне ва ўладкаванні:
У цяперашні час рэалізуецца праграма на 2009 — 2011 гады. Праграма зацверджана пастановай Урада Рэспублікі Казахстан ад 2 снежня 2008 года № 1126.
Асноўнымі перадумовамі для прыняцця праграмы былі неспрыяльная дэмаграфічная сітуацыя ў Казахстане пасля развалу СССР, а таксама матывы падтрымкі замежных этнічных казахаў шляхам перасялення іх на гістарычную радзіму і прадастаўлення ім грамадзянства Казахстана.
У сваім выступе на III Сусветным курултаі казахаў (верасень 2005 года) Прэзідэнт Казахстана Назарбаеў прывёў наступныя ацэнкі:
«У цяперашні час замежныя казахі пражываюць у больш за 40 краінах свету, прычым пераважная іх большасць — у суседніх і сумежных з Казахстанам дзяржавах. Па апошніх звестках, у Узбекістане пражывае паўтара мільёны казахаў, у Кітаі — 1 мільён 500 тысяч, у Расіі — каля мільёна, у Туркменістане — 100 тысяч, у Манголіі — 80 тысяч, у Кыргызстане — 45 тысяч казахаў. З іншых краін казахі найбольш шматлікія і кампактна пражываюць у Турцыі, Іране і Афганістане. У краінах Еўропы казахі прадстаўлены жменька, а ў краінах Паўночнай і Паўднёвай Амерыкі іх налічваюцца адзінкі.[1]»
Самы вялікі працэнт этнічных казахаў за мяжой — гэта нашчадкі тых, хто пакінуў Савецкі Саюз у 1920-е — 1930-е гады, уцякаючы ад палітычных беспарадкаў, рэпрэсій, гвалтоўнай калектывізацыі і голаду, прынеслі пакуты большай частцы казахскага насельніцтва. Лічыцца, што 200 000 казахаў пакінулі Савецкі Саюз, пераехаўшы пераважна ў Кітай, Манголію, Індыю, Афганістан, Іран і Турцыю, у той час як колькасць казахаў у суседніх савецкіх рэспубліках у перыяд з 1926 па 1930 гг. павялічылася ў 2,5 разы, склаўшы звыш 794 000 чалавек. У выніку «славянскай» іміграцыі, распачатай у 18 — 19 стагоддзях і працягнем ў савецкі перыяд, а таксама масавым перасяленнем і гвалтоўнай міграцыяй насельніцтва на тэрыторыю Казахстана, казахі ператварыліся ў нацыянальнае меншасць на сваёй уласнай радзіме. Да 1959 г. колькасць рускіх перавысіла колькасць казахаў у КазССР. Нягледзячы на тое, што ў наступныя гады гэтая тэндэнцыя змянялася, у 1989 г. у працэнтных адносінах колькасць казахаў толькі ненашмат перавышала колькасць рускіх[2]. Але па дадзеных апошняга перапісу насельніцтва, якая праводзілася ў 2009 годзе[3] доля казахаў павялічылася да — 63,1 % насельніцтва, доля рускіх знізілася да — 23,7 % за кошт гэтай палітыкі.
Для дасягнення мэты Праграмы прадугледжваецца вырашыць наступныя задачы:[4]
Квота іміграцыі оралманов вызначаецца на кожны каляндарны год з улікам змянення колькасці насельніцтва, эканамічных і фінансавых паказчыкаў краіны. Памер квоты сцвярджаецца указам Прэзідэнта РК. У 1993 годзе была ўстаноўлена першая гадавая квота, згодна з якой былі ажыццёўлены прыезд або рэпатрыяцыя 10 000 сем’яў (прыкладна 40 000 чалавек). У 1990-я гады памер квоты істотна мяняўся, знізіўшыся да 500 сем’яў у 1999 і 2000 гг. З паляпшэннем эканамічных умоў у Казахстане, пачынаючы з 2002 года, памер квоты істотна вырас, склаўшы ў 2005 г. 15 000 сем’яў. Хадайніцтва аб уключэнні ў квоту можа быць пададзена альбо да прыезду, з-за мяжы (у дыпламатычную або консульскую місію РК) або пасля прыбыцця ў Казахстан. Заяўкі ад асоб, якія ўжо знаходзяцца ў краіне, павінны быць пададзеныя праз Камітэт па міграцыі Міністэрства працы і сацыяльнай абароны насельніцтва ў г. Астана або мясцовыя дэпартаменты. Разам з тым, выразныя прававыя крытэрыі ўключэння сем’яў оралманов ў квоту пакуль яшчэ не былі замацаваны ні ў законе «Аб міграцыі насельніцтва», ні ў спадарожных нарматыўна-прававых актах. З прычыны гэтага, пры ўключэнні ў квоту нярэдка дапускаюцца выбіральнасць і карупцыя. Оралманы ж, не ўключаныя ў квоту, могуць, тым не менш, падаваць дакументы на набыццё казахстанскага грамадзянства, а таксама атрымаць льготы, якія прадстаўляюцца ўсім оралманам, па-за залежнасці ад уключэння іх у квоту. Гэта больш абмежаваны пакет ільгот, цяжка параўнальны з тымі, якія належаць уключаным у квоту оралманам.
Рэалізацыя Праграмы дазволіць:[4]
Урад Казахстана аказвае оралманам неабходную сацыяльную дапамогу і падтрымку. У цяперашні час з улікам аднаразовай дапамогі, сродкаў для набыцця жылля, кампенсацыі расходаў па праезду і правозу маёмасці, кожнай сям’і, у сярэднім якая складаецца з 5 чалавек, вылучаецца 833 тыс. тэнге.
У краіне функцыянуюць 14 цэнтраў часовага размяшчэння оралманов. З 2008 года пачалі сваю працу цэнтры адаптацыі і інтэграцыі оралманов ў гарадах Караганда, Шымкент і вёсцы Аксукент Паўднёва-Казахстанскай вобласці. Пачата будаўніцтва тыпавога цэнтра адаптацыі ў горадзе Актау.
Рэалізуюцца ў цэнтрах праграмы адаптацыі прадугледжваюць кансультаванне па прававых пытаннях, навучанне дзяржаўнай мове і па жаданні — рускай мове, прафесійную падрыхтоўку, перападрыхтоўку і павышэнне кваліфікацыі.
Усім оралманам забяспечана даступнасць медыцынскага абслугоўвання, адукацыі і сацыяльнага забеспячэння; яны аднесены да адной з мэтавых груп, у дачыненні да якіх прымяняюцца меры садзейнічання занятасці. Больш за 66 % оралманов працаздольнага ўзросту занятыя ў розных сферах вытворчасці, кожны чацвёрты заняты ў сельскай гаспадарцы.
Для аказання дапамогі оралманам пры абласных акиматах (адміністрацыях вобласці) створаны Саветы оралманов, якія займаюцца вывучэннем і рашэннем пытанняў оралманов ў новых умовах пражывання.
Створана і ўдасканальваецца інфармацыйная база дадзеных «Оралман», якая ў далейшым будзе інтэграваная ў ствараную адзіную інфармацыйную сістэму сацыяльнай сферы, што дазволіць аператыўна аказваць этнічным імігрантам поўны пералік сацыяльных паслуг.
У цяперашні час у Казахстане ажыццяўляюцца праекты па вырашэнню жыллёвых пытанняў этнічных імігрантаў. Так, у горадзе Шымкенце Паўднёва-Казахстанскай вобласці рэалізуецца праект па перасяленню з Рэспублікі Узбекістан каля 2-х тыс. сем’яў этнічных імігрантаў. Для арганізацыі іх кампактнага пражывання на аснове прыцягнення да будаўніцтва саміх перасяленцаў і выкарыстання мясцовых будаўнічых матэрыялаў вядзецца будаўніцтва 2 тыс. катэджаў у новым мікрараёне «Асар». У горадзе Алма-Аце рэалізуецца праект «Байбесык» па ўзвядзенню 185 дамоў; у Сарыаркинском раёне г. Астаны распрацаваны праект будаўніцтва мікрараёна «Нурбесык».[4]