Субдамінанта
Субдаміна́нта (фр.: sousdominante, ад лац.: sub — «пад» + dominans — «які пануе») у тэорыі музыкі — чацвёртая ступень мажорнага і мінорнага ладавых гукарадаў. Субдамінантай таксама называюць трохгучанне, пабудаванае на чацвёртай ступені. Субдамінанта — адна з трох асноўных (побач з тонікай і дамінантай) танальных функцый. У аналітычнай разметцы пазначаецца рымскай лічбай IV або лацінскай літарай S.
Кароткая характарыстыка
Тэрмін «субдамінанта» як парны да тэрміна «дамінанта» прапанаваў Ж. Ф. Рамо, у трактаце «Новая сістэма тэарэтычнай музыкі» (Nouveau système de musique théorique, 1726). Пад гэтымі словамі ён разумеў не танальныя функцыі, а гукі ад любой ступені гукараду, размешчаныя на квінту ўверх ад бягучага (дамінанта) або на квінту ўніз ад бягучага (субдамінанта)[1]; тэрмін «субдамінанта» Рамо таксама распаўсюдзіў на трохгучанне, пабудаванае на «субдамінантавай» ступені. Таксама Рамо апісаў субдамінантавы плагальны зварот (пад назвай «недасканалай кадэнцыі») і дамінантавы аўтэнтычны зварот (пад назвай «дасканалай кадэнцыі») як найбольш тыповыя акордавыя звароты танальнае музыкі.
Паняцце субдамінанты як танальнай функцыі, а таксама пазначэнне S для яе, увёў Г. Рыман[2]. У найпозняй тэорыі музыкі трохгучанні і сэптакорды II і VI ступеней і іх звароты былі ўключаны ў так званую «субдамінантавую групу». Тыповыя субдамінанты — секстакорд II ступені (субдамінанта з секстай замест квінты), квінтсекстакорд II ступені (субдамінанта з дададзенай секстай — гэты акорд Рамо назваў sixte ajoutée, гэта значыць дададзеная секста), неапалітанскі секстакорд (мінорная субдамінанта з паніжанай секстай замест квінты) і інш. Прычына гэтага складаецца ў тым, што найбольш характэрнай прыкметай субдамінантавай функцыі з’яўляецца наяўнасць у акордзе, які рэпрэзентуе субдамінанту, шостай ступені ладу, якая мае тэндэнцыю да сыходнага прыцягнення ў квінту танічнага трохгучання[3].
Рэцэпцыя
Паводле Р. Рэці, субдамінантавая функцыя ў танальнай музыцы і ёсць уласна творчая частка кампазіцыі:
Для таго, каб паслядоўнасць I-V-I зацвердзілася, трэба была проста адкрыць гэтую з’яву прыроды. Творчы фактар выступае толькі ў той момант, калі I пераходзіць не ў V, а ў якое-небудзь іншае мелодыка-гарманічнае ўтварэнне (назавём яго x)…[4]
Ю. Цюлін тлумачыць больш слабое прыцягненне субдамінанты ў тоніку параўнальна з прыцягненнем дамінанты музычна-акустычнымі крытэрамі, вынікаючы падыходу Рамо і Рымана[5]. Паводле яго тэорыі, тоніка з’яўляецца вытворнай ад субдамінанты падобна таму як дамінанта з’яўляецца вытворнай ад тонікі (квінтавы тон з’яўляецца другім абертонам у натуральным гукарадзе). Прыцягненнем вытворнага тону ў асноўны тлумачыцца мацнейшае прыцягненне дамінанты ў тоніку і амбівалентнасць субдамінанты. Паводле Ю. М. Халопава, «прыцягненне субдамінанты ў тоніку носіць спецыфічны змякчэлы характар (асноўны тон Т утрымоўваецца ў кансанантным ядры S)»[6]. Гэтаму разуменню пра характар прыцягнення субдамінанты ў тоніку пярэчыць Л. А. Мазель. Паводле яго тэорыі, меладычныя прыцягненні з’яўляюцца кіроўнымі і толькі падмацоўваюцца акустычнымі заканамернасцямі. Субдамінанце адводзіцца роля «цэнтрабежнага» (накіраванага ад тонікі) гарманічнага элемента ў адрозненне ад «даасяродкавай» дамінанты[7].
Зноскі
- ↑ Дамінанту і субдамінанту ў класічным разуменні Рамо называў, адпаведна, «танічнай дамінантай» і «танічнай субдамінантай».
- ↑ Riemann, Hugo. Vereinfachte Harmonielehre oder Lehre von den tonalen Funktionen der Akkorden. — London/New York, 1893.
- ↑ У супрацьлегласць найбольш характэрнаму гуку дамінанты — сёмай ступені натуральнага мажору і гарманічнага мінору, уступнаму тону, які мае тэндэнцыю да ўзыходнага прыцягнення ў прыму танічнага трохгучання.
- ↑ Рэці, Рудольф. Тональность в современной музыке (перевод с английского Г. Орлова). — Л.: Музыка, 1968. — С. 12. — 132 с.
- ↑ Цюлін, Ю. М. Вучэнне аб гармоніі. — 3-е выданне. — М., 1966. — С. 150.
- ↑ Гл. яго артыкул «Субдамінанта» ў Вялікай расійскай энцыклапедыі.
- ↑ Музычная энцыклапедыя. Т.5. C. 235—250
Катэгорыя·Музычная тэрміналогія