Рускі алфавіт
| № | Літара | Імя |
|---|---|---|
| 1 | Аа | а |
| 2 | Бб | бэ |
| 3 | Вв | вэ |
| 4 | Гг | гэ |
| 5 | Дд | дэ |
| 6 | Ее | е |
| 7 | Ёё | ё |
| 8 | Жж | жэ |
| 9 | Зз | зэ |
| 10 | Ии | и |
| 11 | Йй | и краткое |
| 12 | Кк | ка |
| 13 | Лл | эл |
| 14 | Мм | эм |
| 15 | Нн | эн |
| 16 | Оо | о |
| 17 | Пп | пэ |
| 18 | Рр | эр |
| 19 | Сс | эс |
| 20 | Тт | тэ |
| 21 | Уу | у |
| 22 | Фф | эф |
| 23 | Хх | ха |
| 24 | Цц | цэ |
| 25 | Чч | че |
| 26 | Шш | ша |
| 27 | Щщ | ща |
| 28 | Ъъ | твёрдый знак |
| 29 | Ыы | ы |
| 30 | Ьь | мягкий знак |
| 31 | Ээ | э (э оборотное) |
| 32 | Юю | ю |
| 33 | Яя | я |
Рускі алфавіт, руская азбука, алфавіт рускай мовы, у цяперашнім выглядзе з 33 літарамі існуючы фактычна з 1918 года (афіцыйна толькі з 1942 года: раней лічылася, што ў рускім алфавіце 32 літары, паколькі Е і Ё разглядаліся як варыянты адной і той жа літары).
Паходжанне алфавіту
Рускі алфавіт паходзіў ад старажытнарускай кірыліцы, якая, у сваю чаргу, была запазычаная ў балгараў і атрымала распаўсюджванне на Русі пасля прыняцця хрысціянства (988 г.).
На гэты момант у ёй было, верагодня, 43 літары. Пазней дадаліся 4 новыя літары, а 14 старых былі ў розны час выключаныя за непатрэбнасцю, бо адпаведныя гукі зніклі. Раней усяго зніклі ётаваныя юсы (Ѩ, Ѭ), затым вялікі юс (Ѫ), які вяртаўся ў XV стагоддзі, але зноў знік ў пачатку XVII стагоддзя, і ётаванае Е (Ѥ); астатнія літары, часам некалькі змяняючы сваё значэнне і форму, захаваліся да нашых дзён у складзе азбукі царкоўнаславянскай мовы, якая доўгі час лічылася тоеснай з рускай азбукай. Арфаграфічныя рэформы другой паловы XVII стагоддзя (звязаныя з «выпраўленнем кніг» пры патрыярху Нікане) зафіксавалі наступны набор літар: А, Б, У, Г, Д, Е (з арфаграфічна адрозненым варыянтам Є, які часам лічыўся асобнай літарай і ставіўся ў азбуцы на месцы цяперашняга Э, г. зн. пасля Ѣ), Ж, Ѕ, З, И (з арфаграфічна асобным варыянтам Й для гуку [j], які асобнай літарай не лічыўся), І, К, Л, М, Н, О (у двух арфаграфічна адрозниваўшыхся напісаннях: «вузкім» і «шырокім»), П, Р, С, Т, У (у двух арфаграфічна различавшихся напісаннях: 
), Ф, Х, Ѡ (у двух арфаграфічна различавшихся напісаннях: «вузкім» і «шырокім», а таксама ў складзе лігатуры «от» (Ѿ), якая звычайна лічылася асобнай літарай), Ц, Ч, Ш, Щ, Ъ, Ы, Ь, Ѣ, Ю, Я (у двух напісаннях: IA і Ѧ, якія часам лічыліся рознымі літарамі, часам жа не), Ѯ, Ѱ, Ѳ, Ѵ. Часам у азбуку ўключаліся таксама вялікі юс (Ѫ) і так званы «Ик» (у выглядзе цяперашняй літары «у»), хоць яны гукавога значэння не мелі і ні ў адным слове не ўжываліся.
У такім выглядзе руская азбука знаходзілася да рэформ Пятра I 1708—1711 гг. (а царкоўнаславянская такая і дагэтуль), калі былі ліквідаваны надрадковыя знакі (што, дарэчы, «адмяніла» літару Й) і скасаваны шматлікія дублетные літары і літары, якія выкарыстоўваліся для запісу лікаў (што стала неактуальным пасля пераходу на арабскія лічбы).
Пасля некаторыя скасаваныя літары аднаўляліся і адмяняліся ізноў. Да 1917 года алфавіт прыйшоў у 34-літарным (афіцыйна; фактычна літар было 37) складзе: А, Б, В, Г, Д, Е, (Ё асобнай літарай не лічылася), Ж, З, И, (Й асобнай літарай не лічылася), І, К, Л, М, Н, О, П, Р, С, Т, У, Ф, Х, Ц, Ч, Ш, Щ, Ъ, Ы, Ь, Ѣ, Э, Ю, Я, Ѳ, (Ѵ лічілася больш не ўваходзячай у рускі алфавіт).
Апошняя буйная рэформа пісьменнасці была праведзена ў 1917—1918 г. — у яе выніку з’явіўся цяперашні рускі алфавіт, які складаецца з 33 літар. Гэты алфавіт таксама стаў асновай шматлікіх младапісьменных моў (пісьменнасць для якіх раней XX стагоддзя адсутнічала або была згубленая і была ўведзена ў рэспубліках СССР пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі).
Лёс асобных літар у XVIII—XX стст.
- Псі (Ѱ) — скасавана Пятром I (заменена спалучэннем ПС), не аднаўлялася (хоць адзначана ўжыванне гэтай літары ў азбуцы 1717 года).
- Ксі (Ѯ) — скасавана Пятром I (заменена спалучэннем КС), пазней адноўлена, канчаткова скасавана ў 1735 г. У грамадзянскім шрыфце выглядала як іжыца з хвастом.
- Амега (Ѡ) і от (Ѿ) — скасаваны Пятром I (замененыя на О і спалучэнне От адпаведна), не аднаўляліся.
- Ферт (Ф) і фіта (Ѳ) — Пётр I у 1707—1708 гг. адмяніў было ферт Ф (пакінуўшы фіту Ѳ), але вярнуў у 1710 г., аднавіўшы царкоўнаславянскія правілы ўжывання гэтых літар; фіта скасавана рэформай 1917—1918 гадоў.
- Іжыца (Ѵ) — скасавана Пятром I (замененая на I або В, у залежнасці ад вымаўлення), пазней адноўлена, зноў скасавана ў 1735 г., зноў адноўленая ў 1758… Ужывалася ўсё радзей і радзей і з 1870-х гадоў звычайна лічылася скасаванай і больш не ўваходзячай у рускі алфавіт, хоць да 1917—1918 гг. у асобных словах часам ужывалася (звычайна у мѵро з вытворнымі, радзей — у сѵнодъ з вытворнымі, яшчэ радзей — у ѵпостась і г. д.). У дакументах арфаграфічнай рэформы 1917—1918 гг. не згадана.
- І і И — Пётр I спачатку адмяніў літару И, але потым вярнуў, змяніўшы правілы ўжыванні гэтых літар у параўнанні з царкоўнаславянскімі (пазней і царкоўнаславянскія правілы былі адноўленыя). Змяняліся таксама правілы адносна ліку кропак над І: Пётр адмяніў было іх; затым было загадана ставіць па дзве кропкі над І перад галоснымі, і адну — перад зычнымі; нарэшце, з 1738 года кропка стала ўсюды адна. Літара І скасавана рэформамі 1917—1918 гадоў.
- Й — гэты скасаваны Пятром I знак быў вернуты ў грамадзянскі друк у 1735 г. (звычайна гавораць, што тады-то ён і быў уведзены); асобнай літарай да XX стагоддзя не лічыўся.
- З і Ѕ — Пётр I спачатку адмяніў літару З, але потым вярнуў, адмяніўшы Ѕ.
- IA і малы юс (Ѧ) — замененыя Пятром I напісаннем Я (якое ўжывалася і раней і паходзіць з хуткапіснай формы малога юса).
— замененыя Пятром I напісаннем у выглядзе цяперашняй літары У.- Ять (Ѣ) — скасаваны рэформай 1917—1918 гг.
- Э — ужывалася з сярэдзіны XVII стагоддзя (лічыцца запазычаным з глаголіцы), афіцыйна ўведзена ў азбуку ў 1708 годзе.
- Е — прапанавана ў 1783 годзе княгіняй К. Р. Дашкавай, ужываецца з 1795 года, папулярна з 1797 года з падачы М. М. Карамзіна (трэба адзначыць, што ён выкарыстоўваў літару Ё толькі ў мастацкіх творах, а вось у знакамітай «Гісторыі дзяржавы Расійскай» абыйшоўся традыцыйнымі напісаннямі праз Е). Раней (з 1758 года) замест літары Ё выкарыстоўвалася напісанне ў выглядзе літар IO пад агульнай крышкай. Асобнай літарай азбукі знак Ё афіцыйна стаў у сярэдзіне XX стагоддзя. Абавязковым да ўжывання ў друку быў у перыяд з 1942 года да смерці І. В. Сталіна.
Электроннае паданне
У кадыроўцы Юнікод сучасны рускі алфавіт мае наступныя коды (лікі шаснаццатковыя):
- заглаўныя літары: 410—415 для А — Е, 401 для Ё, 416—42F для Ж — Я;
- малыя літары: 430—435 для а — е, 451 для ё, 436—44F для ж — я.
У Юнікодзе няма гатовых рускіх літар з націскам, але іх можна рабіць складовымі, дадаючы знак U+0301 (combining acute accent) пасля націскной галоснай (напрыклад, ы́, э́, ю́, я́). Літара «Ё» адсутнічае ў некаторых старых камп’ютарных кадыроўках па прычыне неабавязковасці яе выкарыстання (звычайна яна замяняецца літарай Ее) і таго, што лік 32 (гэта значыць 33 — 1) — гэта 25, што было стандартным памерам літарнай часткі кодавых табліц у ранніх сістэмах кадавання.
Гл. таксама
Тэмы гэтай старонкі (2):Катэгорыя·Руская мова
Катэгорыя·Вікіпедыя·Запыты на пераклад з рускай