Меё́з (ад стар.-грэч.: μείωσις — памяншэнне), або рэдукцыйнае дзяленне клеткі — дзяленне ядра эўкарыятычнай клеткі з памяншэннем колькасці храмасом у два разы. Адбываецца ў два этапы (рэдукцыйны і эквацыйны этапы меёзу). Меёз не варта змешваць з гаметагенезам — утварэннем спецыялізаваных палавых клетак, ці гамет, з недыферэнцыяваных ствалавых.
З памяншэннем колькасці храмасом у выніку меёзу ў жыццёвым цыкле адбываецца пераход ад дыплоіднай фазы да гаплоіднай. Аднаўленне плоіднасці (пераход ад гаплоіднай фазы да дыплоіднай) адбываецца ў выніку палавога працэсу.
У сувязі з тым, што ў прафазе першага, рэдукцыйнага, этапу адбываецца папарнае зліццё (кан’югацыя) гамалагічных храмасом, правільнае праходжанне меёзу магчыма толькі ў дыплоідных клетках ці ў цотных поліплоідах (тэтра-, гексаплоідных і да т.п. клетках). Меёз можа адбывацца і ў няцотных поліплоідах (тры-, пентаплоідных і да т.п. клетках), але ў іх, з-за немагчымасці забяспечыць папарнае зліццё храмасом у прафазе I, разыходжанне храмасом адбываецца з парушэннямі, якія ставяць пад пагрозу жыццяздольнасць клеткі ці шматклетачнага гаплоіднага арганізма, які развіваецца з яе.
Гэты ж механізм ляжыць у аснове стэрыльнасці міжвідавых гібрыдаў. Паколькі ў міжвідавых гібрыдаў у ядры клетак спалучаюцца храмасомы бацькоў, якія адносяцца да розных відаў, храмасомы звычайна не могуць уступіць у кан’югацыю. Гэта прыводзіць да парушэнняў у разыходжанні храмасом пры меёзе і, у канчатковым выніку, да нежыццяздольнасці палавых клетак, ці гамет (асноўным сродкам барацьбы з гэтай праблемай з’яўляецца выкарыстанне поліплоідных храмасомных набораў, паколькі ў гэтым выпадку кожная храмасома кан’югуе з адпаведнай храмасомай свайго набору). Пэўныя абмежаванні на кан’югацыю храмасом накладваюць і храмасомныя перабудовы (маштабныя дэлецыі, дуплікацыі, інверсіі ці транслакацыі).
Меёз складаецца з 2 паслядоўных дзялення з кароткай інтэрфазай паміж імі.
Прафаза I — прафаза першага падзелу вельмі складаная і складаецца з 5 стадый:
Лептатэна ці лептанема — пакаванне храмасом, кандэнсацыя ДНК з утварэннем храмасом у відзе тонкіх ніцяў (храмасомы ўкарочваюцца).
Зігатэна ці зіганема — адбываецца кан’югацыя — злучэнне гамалагічных храмасом з утварэннем структур, якія складаюцца з дзвюх злучаных храмасом, званых тэтрадамі ці бівалентамі і іх далейшая кампактызацыя.
Пахітэна ці пахінема — (самая працяглая стадыя) — у некаторых месцах гамалагічныя храмасомы шчыльна злучаюцца, утвараючы хіязмы. У іх адбываецца кросінгавер — абмен участкамі паміж гамалагічнымі храмасомамі.
Дыплатэна ці дыпланема — адбываецца частковая дэкандэнсацыя храмасом, пры гэтым частка геному можа працаваць, адбываюцца працэсы транскрыпцыі (утварэнне РНК), трансляцыі (сінтэз бялку); гамалагічныя храмасомы застаюцца злучанымі паміж сабой. У некаторых жывёл у аацытах храмасомы на гэтай стадыі прафазы меёзу набываюць характэрную форму храмасом тыпу лямпавых шчотак.
Дыякінез — ДНК ізноў максімальна кандэнсуецца, сінтэтычныя працэсы спыняюцца, раствараецца ядзерная абалонка; цэнтрыёлі разыходзяцца да палюсоў; гамалагічныя храмасомы застаюцца злучанымі паміж сабой.
Да канца Прафазы I цэнтрыёлі мігруюць да палюсоў клеткі, фарміруюцца ніці верацяна дзялення, разбураюцца ядзерная мембрана і ядзеркі
Другое дзяленне меёзу адбываецца непасрэдна за першым, без выяўленай інтэрфазы: S-перыяд адсутнічае, паколькі перад другім дзяленнем не адбываецца рэплікацыі ДНК.
У выніку з адной дыплоіднай клеткі ўтвараюцца чатыры гаплоідных клеткі. У тых выпадках, калі меёз спалучаны з гаметагенезам (напрыклад, у шматклетачных жывёл), пры развіцці яйцаклетак першае і другое дзяленні меёзу рэзка нераўнамерныя. У выніку фарміруецца адна гаплоідная яйцаклетка і тры так званыя рэдукцыйныя цельцы (абартыўныя дэрываты першага і другога дзяленняў).
У некаторых прасцейшых меёз працякае інакш, чым апісаны вышэй тыповы меёз шматклетачных. Напрыклад, можа працякаць толькі адно, а не два паслядоўныя, меятычныя дзяленні, а кросінгавер — адбывацца падчас іншай фазы меёзу[1]. Лічыцца, што такі аднаступеньчаты меёз прымітыўны і папярэднічаў узнікненню двухступеньчатага меёзу, які забяспечвае эфектыўную рэкамбінацыю геному.