Халіфат Абасідаў, таксама Абасіды або Багдадскі халіфат: феадальная дзяржава з цэнтрам на землях Блізкага Усходу. Існавала ў 750—945. Сталіца — Багдад (з 762). Кіроўная дынастыя Абасідаў.
У час найбольшай магутнасці ў склад дзяржавы ўваходзілі сучасныя Ірак, Іран, значная частка Закаўказзя і Сярэдняй Азіі, Заходняя Аравія, Сірыя з Палесцінай, Егіпет і Паўночная Афрыка. Асноўныя заняткі насельніцтва: земляробства, жывёлагадоўля, рамесніцтва — ткацтва, гарбарства, вырабы са скуры, металаапрацоўка, ювелірная справа. Вёўся пастаянны гандаль з народамі Усходняй Еўропы, Інданезіі, Кітая, Індыі. Зямля была пераважна дзяржаўнай уласнасцю, частка яе перадавалася феадалам у часовае карыстанне як плата за вайсковую службу, з часам гэтыя ўладанні пераходзілі ў спадчыну.
Розны ўзровень эканамічнага развіцця краін, што ўваходзілі ў дзяржаву, неіснаванне моцных эканамічных і этнічных сувязяў паміж асобнымі вобласцямі паспрыялі ўзмацненню адасобненых уладанняў, якія паступова ператвараліся ў самастойныя дзяржавы — Ідрысідаў у Марока, Аглабідаў у Іфрыкіі і інш. Захоп Багдада (945) Буідамі фактычна скончыў існаванне дзяржавы Абасідаў.
У выніку распаду халіфату была ўтворана дзяржава Саманідаў.
Прэтэндуючы на вярхоўную ўладу, Абасіды аргументавалі гэта тым, што Амеяды, хоць і паходзілі з племя курэйш, да роду Прарока, гэта значыць да Хашымытаў, не належалі. Абасіды ж вялі сваё паходжанне ад дзядзькі прарока Абаса ібн Абд аль-Муталіба з меканскага роду Хашым. Апошні прыходзіўся братам бацьку Мухамада, Абдалахі, і бацьку Алі, Абу Талібу. Першапачаткова Абасіды не гулялі значнай ролі ў дзяржаўных справах. Але па меры таго, як у Халіфаце расла незадаволенасць кіруючай дынастыяй Амеядаў, значэнне гэтага роду ўзрастала. З прычыны свайго блізкага сваяцтва з Алідам Абасіды маглі разлічваць у барацьбе за ўладу на падтрымку шыітаў. Прапраўнуку Абаса, Мухамаду ібн Алі ібн Абдалу, атрымалася ў пачатку VIII стагоддзя заручыцца падтрымкай некалькіх шыіцкіх кланаў, якія прызналі яго сваім імамам. Ібн аль-Ціктак паведамляе, што Мухамад атрымаў імамат ад аднаго з шыіцкіх імамаў Абу Хашыма Абдалы, які, паміраючы, абвясціў яго сваім пераемнікам.
З гэтага часу Абасіды пачалі таемна рыхтавацца да звяржэння Амеядаў, паўсюль рассылаючы сваіх агентаў. Сапраўдным цэнтрам антыамеядскага руху была Куфа, аднак асабліва спрыяльную глебу для сваёй прапаганды Абасіды знайшлі ў Харасані і Маверанахры сярод тамтэйшых шыітаў. У 743 годзе Мухамад быў схоплены і пакараны. Імамат перайшоў да яго сына Ібрахіма. Пры ім у Харасан адправіўся таленавіты прапаведнік і здольны военачальнік Абу Муслім, перс па паходжанні. Па веры ён быў шыітам, аднак усе свае сілы аддаў справе Абасідаў. За кароткі час Абу Мусліму атрымалася стварыць магутную арганізацыю паслядоўнікаў і прыцягнуць на бок Абасідаў не толькі адхіленых да гэтага часу ад улады арабаў-кальбітаў, але і пераважную частку гарадскога насельніцтва Ірана, які прыняў іслам. Яго падтрымалі таксама многія шыіты, упэўненыя ў тым, што пасля звяржэння Амеядаў улада пяройдзе да нашчадкаў Алі[1].
Поспеху Абасідаў спрыялі міжусобіцы Амеядаў, якія разгарэліся пасля смерці халіфа Хішама ў 743 годзе. У 747 годзе ў Харасані пачалося антыамеядскае паўстанне, якім кіравалі прадстаўнікі Абасідаў — Ібрахім ібн Мухамед, а пасля яго гібелі — яго брат Абуль-Абас ас-Сафах. 26 чэрвеня 749 года Абасіды атрымалі перамогу пры Нехавендзе, якая адкрыла ім дарогу на Багдад. 28 лістапада таго ж года ў саборнай мячэці Куфы Абу-л-Абас прывёў да прысягі сваіх новых падданых.
Апошні амеядскі халіф Марван II яшчэ паўгода правіў заходняй часткай халіфата, затым збег у Егіпет, дзе ў 750 годзе быў забіты. Абасіды амаль пагалоўна вынішчылі Амеядаў, а таксама знішчылі сваіх нядаўніх прыхільнікаў па антыамеядскаму руху — Абу Салама (750) і Абу Мусліма (755).
Дынастыя Абасідаў дасягнула росквіту пры халіфах Аль-Мансуры (Абу Джафар, Абдалаху аль-Мансуры, (каля 707-775), аль-Махдзі (775-785), Харуне ар-Рашыды (786-809), аль-Мамуне (813- 833). У кіраванне Абасідаў змяніўся характар вярхоўнай улады — з правадыра мусульманскай арміі халіф ператварыўся ў кіраўніка ўсёй мусульманскай абшчыны, дзе веравызнанне значыла больш, чым этнічная прыналежнасць. Пры Абасідах многія неарабы занялі высокія пасады ў дзяржаве, пачалося адраджэнне і росквіт нацыянальных культур. З-за ўзмацнення феадальнага прыгнёту мелі месца народныя паўстанні, якімі кіравалі Бабек, Мукана і інш.
З IX стагоддзя ад халіфата, які ўключаў першапачаткова краіны Блізкага і Сярэдняга Усходу, Паўночнай Афрыкі, пачалі адпадаць асобныя правінцыі. Цюркскія рабы-гулямы, з якіх халіф аль-Мутасім (833-842) склаў прыдворную гвардыю, да сярэдзіны X стагоддзя звялі халіфаў да становішча марыянетак.
У 945 годзе Багдад захапілі дейлемские горцы арміі Буідаў (араб. Бувейхіды), шыіцкай дынастыі, заснаванай у 920-930-я гады. Да гэтага часу валодання халіфаў ўключалі толькі сталіцу і яе наваколлі. Заснаваным імі дзяржавай буідскія «Эміры эміраў» кіравалі ад імя халіфа, імя якога па-ранейшаму чаканілі на манетах і ўпаміналася ў хутбе першым. У рэчаіснасці Абасіды былі пазбаўленыя свецкай улады, захоўваючы толькі духоўны аўтарытэт. Цяпер ім давялося абыходзіцца без гвардыі, пышнага двара і родавых маёнткаў, атрымліваючы сродкі з аднаго маёнтка, перададзенага на правах икта.
Пасля заваявання Багдаду сельджукамі ў 1055 годзе і зацвярджэння Сельджукідаў Абасіды працягвалі заставацца пераважна першасвятарамі. У іх руках заставалася толькі духоўная ўлада імама, ад якога, згодна з традыцыяй, зыходзіла вярхоўная ўлада свецкага кіраўніка — эміры і султаны атрымлівалі інвестытуру і прыносілі прысягу.
Распад іракскага султанату Сельджукідаў пасля смерці султана Мухамеда (1118 год) дазволіў Абасідам весці паспяховую барацьбу з сапернікамі — Маз’ядытамі, шыіцкай бедуінскай дынастыяй з Хіл, іракскімі Сельджукідаў, з ісмаілітаў ў самым Багдадзе. Пасля таго, як аль-Мустаршыд ў 1124 годзе адмовіўся выплачваць даніну султану Махмуду II, Багдад дзякуючы 30000-аму войску, створанаму халіфам на аснове народнага апалчэння, вытрымаў аблогу сельджукаў. Пры аль-Муктафі (1136-1160), які лічыцца першым самастойным кіраўніком з часоў Буідаў, валоданні халіфата займалі вобласці басейна Тыгра і Еўфрата ад Тыкрыта да вусця Шат-эль-араба і ад Куфы да Хульвана. Пераемнікі аль-Муктафі умацавалі палітычнае і эканамічнае становішча дзяржавы. Аль-Мустанджыд (1160-1170) разграміў моцных саюзнікаў Сельджукідаў — Маз’ядытаў, аль-Мустадзі (1170-1180) усталяваў сяброўскія адносіны з Атабекаў Азербайджана і Аюбідамі.
Ан-Насір, апошні значны Багдадскі халіф, ўключыў у склад дзяржавы Хузестан, Рэй і Хамадан. З дапамогай харэзмшаха Тэкеша ён пакончыў з Сельджукідаў Ірака. У 1194 годзе султан Тогрул III загінуў у бітве з харэзмійцамі, а яго галава была адпраўлена ў Багдад. Неўзабаве пасля гэтага халіф увайшоў у канфрантацыю з харэзмшаха. Ан-Насір патрабаваў ад Тэкеша, пасля перамогі над Тогрулам, ачысціць Заходнюю Персію і здавольвацца Харэзмам. Харэзмшах заявіў, што яго валоданні, нават з уключэннем Ірака, недастатковыя для ўтрымання яго шматлікага войска і прасіў халіфа саступіць яму яшчэ Хузестан. Да часу смерці Тэкеша (1200) перавага ў Іраку належала харэзмійцам, але пасля атрымання весткі аб гэтай падзеі жыхары паўсталі і перабілі ўсіх, хто знаходзіўся ў іх вобласці харэзмійскіх воінаў.
У лютым 1258 года войскі мангольскага князя Хулагу захапілі Багдад, учыніўшы разгром горада. Праз 10 дзён пасля падзення Багдаду апошні халіф аль-Мустасім быў пакараны. З яго нашчадкаў, па хадайніцтве жонкі Хулагу, ў жывых быў пакінуты толькі малодшы сын; пра сына і ўнука апошняга згадваецца ў пачатку XIV стагоддзя. Гэтыя Абасіды не мелі пры мангольскім двары значэння нават пасля звароту ильханов ў іслам. Калі спыніўся род аль-Мустасіма невядома.
У 1261 годзе мамлюкскі султан Бейбарс паставіў у Каіры халіфа аль-Мустансіра, бежанца з Багдаду, які абвесціў сябе нашчадкам аз-Захіра (1225-1226). Неўзабаве аль-Мустансір прапаў без вестак у бітве з манголамі, але халіфам ў Каіры быў прызнаны іншы прэтэндэнт, аль-Хакім I, нашчадак аль-Мустаршыда (1118-1135). Каірскі халіфы ў наступныя стагодзьдзі былі паслухмянымі выканаўцамі волі султанаў, абмяжоўваючыся адпраўленнем прыдворнага і рэлігійнага цырыманіялу. Яны займалі гэтую пасаду аж да заваявання Егіпта Асманскай імперыяй (1517), калі султан Сялім I, прыняўшы тытул халіфа, адправіў Мутавакіля III у зняволенне ў Стамбул.
Халіфы Абасідскага халіфата паходзілі з дынастыі Абасідаў.
| № | Імя | Кіраванне | Заўвага | |
|---|---|---|---|---|
| Могущество | ||||
| 1 | Абуль-Абас ас-Сафах | 750—754 | Падчас харасанскіх хваляванняў супраць Амеядаў наладзіў адносіны з Абу Муслімам і абвясціў сябе халіфам. Памёр ад воспы праз чатыры гады пасля ўсшэсця на пасад. | |
| 2 | Абу Джафар аль-Мансур | 754—775 | Здушыў ачагі супраціўлення Амеядаў у Іраку, мяцеж у Медзіне (762 год) і дамаганні дзядзькі Абдулы (774 год). Заснавальнік Багдаду. | |
| 3 | Мухамад аль-Махдзі | 775—785 | Ажыццявіў рэформу падаткаабкладання. Асаблівую ўвагу надаваў барацьбе з зіндыкамі. Здушыў паўстанне Муканы (776-783 гады) і бунт Алідаў у Хіджазе (785 год). | |
| 4 | Муса аль-Хадзі | 785—786 | Добраахвотна прызнаў уладу свайго брата Харун ар-Рашыда, аднак быў атручаны уласнай маці. | |
| 5 | Харун ар-Рашыд | 786—809, 785—786 | Першы перыяд праўлення Харун ар-Рашыда адзначыўся эканамічным і культурным росквітам. Стала развівацца сельская гаспадарка, рамёствы, гандаль і культура. Ён заснаваў у Багдадзе універсітэт і бібліятэку. Падчас праўлення Харун ар-Рашыда адбыліся антыўрадавыя паўстанні ў Дэйлеме, Сірыі і іншых абласцях халіфата. | |
| 6 | Мухамад аль-Амін | 809—813 | Аль-Амін грэбаваў дзяржаўнымі справамі, аддаваўся забавам, за што не карыстаўся папулярнасцю ў народзе. Увязаўся ў канфлікт з братам аль-Мамунам з-за пасады ў спадчыну (трэцяя фітна). Пасля аблогі Багдада войскамі аль-Мамуна аль-Амін бег, але быў схоплены і пакараны смерцю. | |
| 7 | Абдулах аль-Мамун | 813—833, 809—813 | Прыцягнуў да кіравання дзяржавай навукоўцаў і заснаваў у Багдадзе Дом Мудрасці (Бейт аль-хікма). Сімпатызаваў мутазілітам і ў 827 годзе афіцыйна прызнаў створанасць Карана. У 831 годзе аль-Мамун беспаспяхова спрабаваў знайсці скарбы ў Пірамідзе Хеопса. | |
| 8 | Ібрахім ібн аль-Махдзт | 817—819 | У 817 годзе жыхары Багдаду паднялі паўстанне супраць халіфа аль-Мамуна і абвясцілі халіфам Ібрахіма ібн аль-Махдзі. У 819 годзе пасля некалькіх месяцаў аблогі аль-Мамун авалодаў Багдадам, а Ібрахім ібн аль-Махдзі бег. | |
| 9 | Мухамад аль-Мутасім | 833—842 | Спыніў кампанію супраць візантыйцаў і вярнуўся ў Багдад. Увосень 835 года аль-Мутасім перанёс сталіцу халіфата з Багдаду ў Самару. Здушыў паўстанне Бабека ў Азербайджане. | |
| 10 | Харун аль-Васік | 842—847 | Падчас яго кіравання актывізавалася ііхна. У Багдадзе, Самары і Басры найбольшы ўплыў сярод прыдворных тэолагаў набылі мутазіліты. Памёр ад хваробы. | |
| 11 | Джафар аль-Мутавакіль | 847—861 | Імкнуўся ўмацаваць аўтарытэт халіфскай улады, абапіраючыся на кансерватыўную частку ісламскага грамадства. Прыклаў шмат намаганняў пры будаўніцтве Самарры. Пацясніў мутазілітаў і спыніў міхну. У 851 годзе загадаў зраўнаваць з зямлёй маўзалей імама Хусейна ібн Алі ў г. Кербела. Падчас яго кіравання паскорыўся працэс паслаблення халіфата. Быў забіты сваімі ж целаахоўнікамі ў Самары. | |
| Заняпад | ||||
| 12 | Мухамад аль-Мунтасір | 861—862 | Прыйшоўшы да ўлады, халіф аль-Мунтасір абвінаваціў у забойстве і пакараў смерцю візіра свайго бацькі Аль-Фатха ібн Хакана. Ён добра ставіўся да Алідаў і пры ім быў адмененая забарона на наведванне магілы Хусейна ібн Алі ў Кербеле. Ён памёр ад болю ў горле і магчыма быў атручаны. | |
| 13 | Ахмад аль-Мустаін | 862—866 | Ахмад аль-Мустаин быў абраны цюркскімі камандзірамі, якія мелі фактычную ўладу ў халіфаце. Пры ім ўспыхнулі паўстання Аліда ў Табарыстане, Рэе і іншых абласцях халіфата. | |
| 14 | Зубайр аль-Мутаз | 866—869 | Захапіў уладу ў выніку грамадзянскай вайны супраць аль-Мустаіна. У часы яго праўлення ў краіне нарастаў крызіс: аплата, якую патрабавалі цюркі, паўночныя афрыканцы і іншыя салдаты, складала двухгадовыя даходы ад падаткаў з усяго халіфата. Усе правінцыі апынуліся захопленыя узурпатарамі або мясцовымі камандзірамі. | |
| 15 | Мухамад аль-Мухтадзі | 869—870 | Аль-Мухтадзі рэзка скараціў выдаткі на двор. У канцы 869 года разгарэўся канфлікт паміж цюркскімі камандзірамі Мусам і Саліхам. | |
| 16 | Ахмад аль-Мутамід | 870—892 | Падзяліў дзяржаву на заходнюю і ўсходнюю часткі. Эмірам заходняй часткі прызначыў свайго сына — Джафара, а ўсходняй свайго брата — аль-Мувафака, які стаў фактычным кіраўніком халіфата. | |
| 17 | Абдулах аль-Мутадзід | 892—902 | Аль-Мутадзід быў адважным і энергічным кіраўніком. Ён здушыў харыджытаў у Месапатаміі і вярнуў Егіпет пад уладу халіфата. | |
| 18 | Алі аль-Муктафі | 902—908 | Аль-Муктафі лічыцца апошнім з паспяховых багдадскіх халіфаў. Ён здолеў ўмацавацца на троне і вярнуць пад уладу халіфата Егіпет, аднак менавіта пры ім сталі ўзмацняцца карматы. | |
| 19 | Джафар аль-Муктадзір | 908—929, 929—932 | Аль-Муктадзір быў слабым кіраўніком, аддаюць перавагу праводзіць час у гулянках і гаремных уцехах, пры ім Арабскі халіфат перайшоў да пастаяннага заняпаду, які ўжо больш не змяняюць ўздымамі. Пры гэтым была страчана Паўночная Афрыка, адпалі Егіпет і Масул, бушавалі карматы. | |
| 20 | Абдалах ібн аль-Мутаз | 908 | У 902 годзе Абдалах ібн аль-Мутаз пакінуў двор, але ў смутны час, што настаў пасля смерці аль-Муктафі, апынуўся ўцягнутым у дынастычную барацьбу і на адзін дзень (17 снежня 908 года) захапіў халифский пасад. Аднак ужо на наступны дзень быў скінуты прыдворнай гвардыяй на чале з уласным пляменнікам і праз некалькі дзён пакараны смерцю. | |
| 21 | Мухамад аль-Кахір | 929, 932—934 |
Пасля забойства аль-Муктадзіра ў 932 годзе змоўшчыкі, баючыся помсты з боку сына нябожчыка, аддалі перавагу ўзвесці на трон Аль-Кахіра. Ён тут жа разгарнуў такую кампанію тэрору. Неўзабаве арганізавалася новая змова і халіф быў схоплены змоўшчыкамі. Так як ён адмовіўся добраахвотна зрачыся ад пасады, то яго асляпілі і кінулі ў турму на 11 гадоў. | |
| 22 | Ахмад ар-Радзі | 934—940 | Рэальнай уладай у халіфаце валодаў візір Ібн Раік. Ар-Радзі лічыцца апошнім «сапраўдным» халіфам, які рэальна выконваў усе пакладзеныя халіфу рэлігійныя абавязкі. Аднак у цэлым халіфат пры ім працягваў сыходзіць у заняпад: адпалі Паўночная Афрыка з часткай Сірыі і Месапатаміі, у Аравіі ўлада ўзялі ў свае рукі карматы і мясцовыя правадыры. | |
| 23 | Ібрахім аль-Мутакі | 940—944 | У дзяржаўных справах аль-Мутакі цалкам залежаў ад камандавання арміі і не мог на іх істотна ўплываць. У перыяд яго праўлення візантыйцы дайшлі да Нісібіна. Адбылося паўстанне ў Васіце. | |
| 24 | Абдулах аль-Мустакфі | 944—946 | У перыяд яго кіравання на Багдад напалі войскі Буіда Ахмада ібн Бувайха. Аль-Мустакфі наблізіў да сябе Буідаў і тыя, павялічыўшы свой уплыў, неўзабаве ўсталявалі кантроль над казной. У 976 годзе Ахмад ібн Бувайх западозрыў халіфа ў змове супраць яго і павёў сваю гвардыю на палац. У выніку халіф быў аслеплены і скінуты. Працягнулася ўварванне візантыйцаў і русаў. | |
| Пад уладай Буідаў | ||||
| 25 | Абуль-Касім аль-Муці | 946—974 | Халіфу аль-Муці прыйшлося утрымліваць сябе за кошт даходаў з некаторых пакінутых яму маёнткаў, якіх ледзь хапала на тое, каб засцерагчы сябе ад патрэбы. У 974 годзе яго разбіў параліч і ён адрокся ад пасаду ў карысць сына ат-Таі. | |
| 26 | Абу Бакр ат-Таі | 974—991 | Падобна свайму бацьку, ат-Таіцягаў вёў больш чым нікчэмнае існаванне і часам быў пазбаўлены самага неабходнага. Ён пераносіў пагарду і поўнае неразуменне з боку шыіцкіх султанаў. У 991 годзе ат-Таі Буіды зрушылі яго і перадалі Халіфат сыну аль-Мутакі, аль-Кадзіру. | |
| 27 | Аль-Кадзір | 991—1031 | Аль-Кадзір быў добрым, рэлігійным, міласэрным і богабаязны чалавекам. Ажаніўшыся з дачкой султана Баха ад-Давулы, ён здолеў у нейкай меры вярнуць згублены бляск абасідскаму халіфату. | |
| 28 | Аль-Каім | 1031—1075 | Пры аль-Каіме Ірак быў заваяваны туркамі-сельджукамі. Паколькі сельджукі былі сунітамі, становішча халіфаў адразу значна палепшылася. Праўда, свецкай уладай сельджукскія султаны дзяліцца не збіраліся. У 1058 годзе кіраўнік сельджукскай дзяржавы Тогрыл I атрымаў ад аль-Каім інвестытуру на тытул султана. Сельджукі падалі Халіфа сродкі на даволі прадстаўнічую жыццё. | |
| Пад уладай Сельджукідаў | ||||
| 29 | Абдулах аль-Муктадзі | 1075—1094 | У 1087 годзе аль-Муктадзі ажаніўся з дачкой сельджукскага султана Малікшаха, якая памерла праз два гады. У 1092 годзе Маликшах прыбыў у Багдад, паспрабаваў скінуць халіфа і выслаць яго з горада. Аднак, Малікшах цяжка захварэў і памёр, так і не паспеўшы выканаць свой намер. У перыяд праўлення халіфа аль-Муктадзі сельджукі аднавілі кантроль над Антыёхіяй, які раней Візантыя адбіла ў мусульман. Заваяванні ў Індыі дазволілі ўсталяваць кантроль над новымі тэрыторыямі. | |
| 30 | Ахмад аль-Мустазхір | 1094—1118 | Аль-Мустазхир быў дабрадзейным чалавекам, адукаваным, міласэрным справядлівым чалавекам. Ён пісаў вершы і слухаў скаргі сваіх падданых. Пры ім у Багдадзе панаваў дабрабыт, але ва ўсходніх абласцях мусульманскага свету пачаліся першыя Крыжовыя паходы. | |
| 31 | Абу Мансур аль-Мустаршыд | 1118—1135 | У 1125 паміж халіфам аль-Мустаршыдам і сельджукскім султанам Масудам адбыліся ваенныя сутыкненні, у выніку чаго аль-Мустаршыд пацярпеў паразу, быў узяты ў палон і высланы ў адну з крэпасцей Хамадан. Дзядзька Масуда, султан Санджар, папрасіў яго вызваліць аль-Мустаршыда і публічна папрасіць прабачэння. Масуд пагадзіўся выканаць просьбу дзядзькі і тады султан Санджар паслаў да халіфа сваіх прадстаўнікоў і салдат для таго, каб тыя паведамілі яму аб прымірэнні. Сярод салдата была група асасінаў-батынітаў, якая пракралася ў намёт халіфа. Калі ахова даведалася пра гэта халіф і некалькі яго набліжаных былі забітыя, але салдатам атрымалася перабіць усіх забойцаў. | |
| 32 | Абу Джафар ар-Рашыд | 1135—1136 | Пасля ўступлення на на пасад, сельджукскі султан Масуд запатрабаваў з маладога халіфа 400 тысяч дынараў, якія яго бацька абавязаўся выплаціць яму ў перыяд палону. Халіф ар-Рашыд адмовіўся выплаціць гэтую суму і звярнуўся па дапамогу да эміру Мосула Імадуддину Занги. У гэты час у Багдад прыехаў Сельджукід Дауд і ар-Рашыд абвясціў яго султанам. У выніку адносіны паміж Масудам і халіфам яшчэ больш пагоршыліся і Масуд з вялікай арміяй увайшоў у Багдад. Самому халіфу прыйшлося бегчы разам з Імадудзінам Зангі ў Масул. | |
| 33 | Мухамад аль-Муктафі | 1136—1160 | Ён прыйшоў да ўлады ва ўзросце 41 года, у выніку звяржэння сельджукскім султанам Масудам свайго пляменніка ар-Рашыда Білаха. Яго жонкай была сястра султана Масуда. У 1139 годзе (542 г. х.) Халіф аль-Муктафі Ліямрылах абвясціў сваім спадчыннікам свайго сына Юсуфа аль-Мустанджыда. У 1146 годзе (549 г. х.) быў забіты фатымідскі халіф аз-Захір Біл. Халіф аль-Муктафи заклікаў Hypудзіна Зангі скарыстацца гэтым і здзейсніць паход на Фатымідаў і канчаткова скінуць гэтую дынастыю. Аднак у той перыяд Hypудзін Зангі быў заняты вайной з крыжакамі і Візантыяй. Усталяваўшы кантроль над Дамаскам, Зангі ператварыў сваю дзяржаву ў магутную сілу. | |
| 34 | Юсуф аль-Мустанджыд | 1160—1170 | Халіф аль-Мустанджид быў дабрадзейным, справядлівым і адукаваным чалавекам. Ён пісаў вершы і вывучаў навукі, у тым ліку астраномію. У часы яго праўлення былі значна зменшаныя падаткі і мытныя пошліны. У Сірыі і Егіпце ішлі жорсткія вайны паміж крыжакамі і мусульманамі. У сувязі з заняпадам дзяржавы Фатымідаў, мусульманскімі войскамі камандаваў толькі Атабек Hypудзін Зангі. | |
| 35 | Аль-Мустадзі | 1170—1180 | Не валодаў дастатковай ваеннай сілай, каб рэальна кіраваць дзяржавай. Захоўваў фармальныя паўнамоцтвы халіфа. Аль-Мустадзі знізіў падаткі, пабудаваў мноства мячэцей і школ. | |
| 36 | Ахмад ан-Насір | 1180—1225 | Вёў барацьбу з сельджукамі і харэзмшахмі. | |
| 37 | Аз-Захір | 1225—1226 | Падчас праўлення аз-Захіра ён знізіў падаткі і стварыў моцную армію. | |
| 38 | Аль-Мустансір | 1226—1242 | Пабудаваў у Багдадзе Медрэсэ Мустансірыя. Адбіў атаку манголаў на Багдад, а ў далейшым быў заняты узмацненнем арміі і ўмацаваннем фартыфікацый сталіцы халіфата. | |
| 39 | Аль-Мустасім | 1242—1258 | Падчас паходу Хулагу на Халіфат аль-Мустасім нічога не распачаў, а толькі пасылаў манголам пагрозы і абразы. У 1258 годзе Багдад быў узяты манголамі, а Аль-Мустасім — пакараны смерцю. | |