wd wp Пошук: ⬜

Павел Мікалаевіч Рак

Трэба выправіць арфаграфію ў артыкуле!

Магчыма гэты машынны пераклад або выкарыстанне ненарматыўнага правапісу ці лексікону. Для спраўджэння існуюць адмысловыя праграмы.

Артыкул трэба вікіаформіць.

Няма або замала спасылак на іншыя артыкулы, а менавіта гіпертэкставасць — адна з пераваг Вікіпедыі.

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Рак.

Павел Мікалаевіч Рак (23 жніўня 1910—30 чэрвеня 1944, Барысаў) — савецкі афіцэр, танкіст, парторг роты 2-га танкавага батальёна 3-й гвардзейскай танкавай брыгады 3-га гвардзейскага танкавага корпуса 5-га гвардзейскага танкавага войска 3-га Беларускага фронту, гвардыі лейтэнант, Герой Савецкага Саюза (1945).

Біяграфія

Нарадзіўся 23 жніўня 1910 года ў сяле Карпілаўка (цяпер — Лубанскі раён Палтаўскай вобласці Украіны). Бацька Мікалай Сцяпанавіч быў старшынёй калгаса, з пачаткам Вялікай Айчыннай вайны быў пакінуты ў сяле для арганізацыі падполля, загінуў. Маці Мелання Лук’янаўна — калгасніца, удзельніца першага ўкраінскага злёту перадавікоў.

Павел атрымаў няпоўную сярэднюю адукацыю. Працаваў у калгасе канюхом, пазней быў трактарыстам, а неўзабаве ўзначаліў трактарную брыгаду. Абіраўся старшынём сельпо.

У Чырвонай Арміі з 1941 года. Скончыў Саратаўскае танкавае вучылішча, браў удзел у Сталінградскай бітве. Быў камандзірам узвода, парторгам танкавай роты. Браў удзел у фарсіраванні Дняпра, вызваленні Смаленска і Беларусі. У ноч на 30 чэрвеня 1944 года танкаваму ўзводу Паўла Рака было пастаўлена заданне ўварвацца ў горад Барысаў, заняты нямецкімі войскамі, завязаць бой і ваяваць да падыходу асноўных сіл корпуса. З чатырох танкаў толькі экіпаж Т-34 у складзе камандзіра танка Паўла Рака, механіка-кіроўцы танка Аляксандра Пятраева і стралка-радыста танка Аляксея Данілава змог прадрацца праз раку Бярэзіну ў горад Барысаў Мінскай вобласці па замініраваным мосце. Другі і трэці танкі старэйшага лейтэнанта Кузняцова і лейтэнанта Юнаева былі спалены яшчэ да падыходу да моста, а чацвёрты танк капітана Селіна праскочыў па мосце на процілеглы бераг ракі, але быў падбіты і загарэўся, экіпаж загінуў. Потым немцы падарвалі мост праз Бярэзіну.

На працягу 16 гадзін экіпаж ваяваў на вуліцах горада. Імі было знішчана шмат жывой сілы і тэхнікі ворага, што спрыяла вызваленню горада 1 ліпеня савецкімі войскамі. Нямецкія войскі кінулі супраць экіпажа некалькі танкаў і самаходныя прылады. У няроўным баю воіны загінулі.

Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 24 сакавіка 1945 года за ўзорнае выкананне баявых заданняў камандавання на фронце змагання з нямецкімі захопнікамі і выяўленыя пры гэтым адвагу і геройства Паўлу Мікалаевічу Раку было пасмяротна прысвоена званне Героя Савецкага Саюза. Таксама гэтага звання ганараваны былі і члены экіпажа А. А. Пятраеў і А. І. Данілаў. Гэта адзіны выпадак у вайсковай гісторыі Беларусі, калі за дасканалы ў гады Вялікай Айчыннай вайны вычын найвысокага ўшанавання ганараваны адразу ўвесь танкавы экіпаж.

Шаснаццаць гадзін перад неўміручасцю

Пад канец чэрвеня 1944 года савецкія войскі выйшлі да ракі Бярэзіна. 29 чэрвеня 1944 года 2-і батальён 3-й гвардзейскай брыгады 3-га гвардзейскага танкавага корпуса, у склад якога ўваходзіў узвод гвардыі лейтэнанта Паўла Рака, дасягнуў старой часткі Барысава. Батальёну даручалася захапіць масты праз рэкі Сху і Бярэзіну, перашкодзіць фашыстам падарваць іх і тым самым забяспечыць пераправу асноўных сіл. Узводу Паўла Рака — 4-м танкам — мела быць ісці першымі. Вечарам гвардыі лейтэнант Рак удакладніў заданне экіпажам. Ён праводзіў танк гвардыі старшыны Кулакова, даручыўшы яму зайсці ў тыл артылерыйскай батарэі, што замаскавалася на барысаўскіх могілках. За паўтара гадзіны да поўначы выступіла галаўная паходная застава, якую вёў камандзір батальёна капітан Сілін. За ёй — матацыклісты і 2 машыны ўзвода Рака. Фашысты добра прыстралялі заезд на мост. Былі падбіты ўсе савецкія танкі. Усё, апроч аднаго.

Павел Рак на велізарнай хуткасці «пераляцеў» праз Сху. Усёй сваёй моцай, агнём і гусеніцамі, абрынуўся танк Рака на фашысцкую батарэю, якая падбіла 2 яго машыны. Раздушыўшы яе, танк накіраваўся да пераправы праз Бярэзіну. Калі ён дасягнуў сярэдзіны ракі — абваліўся мост праз Сху. Праз некалькі секундаў раскалоўся на часткі бярэзінскі. Але танк гвардыі лейтэнанта Рака ўжо крануў цвёрдага грунту.

На беразе яго ўжо чакаў «фердынанд». На нейкую дзель секунды фашысцкі наводчык спазніўся са стрэлам, і «трыццацьчацвёрка» паспеўшы праскочыць небяспечнае месца, схавалася за завароткам. Першым жа стрэлам савецкі танк уразіў запоўнены гітлераўцамі бронетранспарцёр. Ацалелыя фашысты, якія паліваюцца кулямётным агнём, у жаху разбягаліся ў розныя бакі. Падпалены бранявік рабіў іх добрай мішэнню. Яшчэ перад боем лейтэнант Рак, дасканала вывучыўшы дадзеныя выведкі, ведаў, што недзе справа ад моста — зенітная батарэя суперніка, небяспечная як для самалётаў, так і для тых, хто павінен неўзабаве фарсіраваць Бярэзіну. Той факт, што лейтэнант вырашыў знішчыць перадусім зенітную батарэю, характарызуе яго як пісьменнага, дасведчанага камандзіра. Без адзінага стрэлу, каральнай пачварай вываліўся з цемры савецкі танк, раздушыўшы ўсё да адзінай прылады. Пасля гэтага акта адплаты танк накіраваўся ў горад.

Выехаўшы з Магістральнай на Спартыўную вуліцу, танкісты без ваганняў рынуліся на сустрэчную аўтакалону, пра якую праз нейкія хвіліны напаміналі толькі кучы дрэва, металу ды трупы гітлераўцаў. Вядома, экіпаж меў патрэбу ў адхланні, каб азначыць далейшы план. Атуліліся ў глыбіні двара. Гадзіны паказвалі 24.00. Усяго 60 хвілін назад перасеклі яны Бярэзіну і пачалі сутычку з ворагам. За гэты час шкода фашыстам прычынілі немалы, выклікалі паніку ў яго стане. Можна было з чыстым сумленнем пайсці ў лес, дачакацца сваіх. Экіпаж ніхто б за гэта не засудзіў. Але лёс адважных у дадзены момант вызначыў загад сумлення: працягваць чыніць суровы суд над ненавісным ворагам. Камсамольцы Аляксандр Пятраеў і Аляксей Данілаў згоднена пагадзіліся са сваім камандзірам Паўлам Ракам ваяваць да канца. І яны здзейснілі немагчымае…

Танкісты дзеялі спакойна і дзёрзка. Адной заправы гаручага і аднаго боекамплекта ім хапіла на ўсё 16 гадзін бою. Да камендатуры выйшлі выпадкова. Пра яе значнасць здагадаліся па скупнасці машын у пад’езда. У грузавікі П.Рак паслаў аскепкавы снарад, вокны прашыў з кулямёта. Ліхаманкава якія ганяліся за «трыццацьчацвёркай» фашысты ніяк не чакалі яе ў свайго штаба. Раптоўнасць з’яўлення экіпажа вырашыла вынік кароткага бою. Стрэл з гарматы патрос будынак, з вокнаў плюхнула жоўтае полымя. З верхніх паверхаў проста на асфальт скакалі звар’яцелыя афіцэры, каб знайсці смерць пад кулямётнымі чэргамі. Танк прапрасаваў машыны ў пад’езда, раздушыў штабны аўтобус і цэлым схаваўся ў найблізкім завулку. У горадзе панавала паніка. Гітлераўцы не хацелі верыць, што ўсяму прычынай адзін савецкі танк. А іх камандаванне кідала ўсе сродкі супраць дзёрзкай чырваназорнай машыны.

Набліжаўся світанак. Яшчэ захоўвалася магчымасць пайсці ў лес — удзень дзеяць цяжэй. Але танкісты пазналі, што ў барысаўскім шпіталі акупанты ўтрымваюць хворых і параненых чырвонаармейцаў, а на ўскраіне горада абсталявалі лагер смерці. Да шпіталя адважны экіпаж паспеў менавіта ў той момант, калі фашысты збіраліся падпаліць людзей, замкнёных у драўляных бараках. Каля 200 вязняў, выратаваных ад пакутніцкай згубы, пайшло ў лес. Як ні спяшаліся адважныя ваяры ў лагер смерці, запабегчы крывавае злачынства ім не атрымалася. Кучы чалавечых цел, прашытых чэргамі, клікалі да помсты. І танкісты зноў вырашылі вярнуцца ў горад, хоць не сумняваліся, што гэтым разам сустрэча з «тыграмі», «пантэрамі» і «фердынандамі» няўхільная.

На чыгуначнай станцыі экіпаж убачыў гатовыя да адпраўкі эшалоны, у якіх акупанты спяшаліся вывезці завадское абсталяванне, сыравіну, прадукты. Аляксей Данілаў стукнуў з гарматы па паравозных катлах, каб пакручаныя лакаматывы надзейна забарыкадавалі шлях.

Фатальная сутычка з «тыграмі» і «пантэрамі» адбылася ў 15 гадзін 30 хвілін, калі нашы танкісты перасякалі Мінскую шашу, накіроўваючыся да Бярэзіны, насустрач савецкім войскам. Варожыя гарматы стукнулі з засады простым навядзеннем, з блізкай адлегласці. Гераічны экіпаж вёў няроўны бой да апошняга дыхання…[1]

1 ліпеня, пасля вызвалення горада ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў, абгарэлыя целы мужных танкістаў вынялі з танка іх баявыя таварышы. Камандзіра гераічнага экіпажа гвардыі лейтэнанта Паўла Рака атрымалася апазнаць толькі па бранзалеце ад гадзінніка. «Што адбылося з танкам Паўла Рака, ніхто не ведаў, — пісаў пасля ў сваіх успамінах пра бой пад Барысавам у ноч з 29 на 30 чэрвеня 1944 года яго аднапалчанін Міхал Кузняцоў. — Усю ноч з розных месцаў Барысава даносіліся гарматныя стрэлы, кулямётныя чэргі. Мы дапушчалі кожнае: у горад прадраліся нашы падраздзяленні, дзеюць партызаны. Але ніхто нават выказаць здагадку не мог, што паядынак з цэлым варожым гарнізонам вядзе адзін-адзінюткі танк. Ён павінен быў быць знішчаным адразу. Калі мы трапілі ў Барысаў, я бачыў месца апошняга бою аднапалчанаў. І танк з вежай, развернутай простым трапленнем буйнакалібернага снарада, выпушчанага, мусібыць, з блізкай адлегласці…»

Узнагароды

Герой Савецкага Саюза (1945, пасмяротна),
ордэн Леніна,
медалі.[2]

Ушанаванне памяці

На правым беразе ракі Бярэзіна ў Барысаве ўсталяваны манумент — легендарны танк ЕС-2, помнік экіпажу П. Рака.
Імем Паўла Рака названы школа і адна з вуліц горада Барысава. У яго родным сяле Карпілаўка ўсталявана мемарыяльная дошка.
Загадам Міністра абароны СССР Павел Мікалаевіч Рак навечна залічаны ў спісы 5-й роты Н-скага гвардзейскага танкавага палка.
Гераічны экіпаж пахаваны ў горадзе Барысаве. На цэнтральнай плошчы горада збудаваны манумент, прысвечаны адважнаму экіпажу, які ўзначальваў лейтэнант П. Н. Рак. На каменным пастаменце навечна ўзняты танк «Т-34».
Загадам міністра абароны Рэспублікі Беларусь № 360 ад 5 мая 2007 года дзеля захавання і прымнажэння баявых традыцый старэйшых пакаленняў абаронцаў Бацькаўшчыны, выхавання асабовага склада на гераічным мінулым экіпаж танка Паўла Рака навечна залічаны ў спісы асабовага склада 1-й навучальнай танкавай роты 3-й гвардзейскай школы рыхтоўлі спецыялістаў танкавых і артылерыйскіх падраздзяленняў 72-га гвардзейскага з’яднанага навучальнага цэнтра рыхтоўлі прапаршчыкаў і малодшых спецыялістаў. У месцаванні роты каля бюстаў герояў стаяць запраўленыя ложкі. Кожны дзень на вечаровай паверцы іх прозвішча зачытваюцца першымі. Лепшыя вайскоўцы роты адказваюць: «Герой Савецкага Саюза Павел Мікалаевіч Рак паў смерцю адважных у баях за волю і незалежнасць нашай Радзімы». Гэтыя словы прамаўляюцца, калі гучаць і прозвішчы Аляксея Ілліча Данілава і Аляксандра Акімавіча Пятраева.
У гісторыка-краязнаўчым музеі Барысава героям-танкістам прысвечаны адмысловы раздзел.
Пра гэты подзвіг напісана шмат: у газетах, часопісах, складанках, у мемуарах вайскаводаў, якія ўдзельнічалі ў баях за вызваленне Беларусі. У Палітвыдзе выйшла аповесць Героя Савецкага Саюза Н. Нікольскага «Цаною жыцця», прысвечаная легендарнаму экіпажу.

Зноскі

↑ Шаснаццаць гадзін перад неўміручасцю — артыкул на сайце warheroes.ru
↑ Сын адпомсціў за бацьку(недаступная спасылка)— артыкул на сайце belniva.sb.by

Літаратура

Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1988. — Т. 2 /Любов — Ящук/. — 863 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-203-00536-2.
Навечно в строю. Книга 8. М.: Воениздат, 1985.
И. Илларионов. Три танкиста // Труд № 94 (18042), 23 апреля 1980.
Н. Никольский. Бессмертный экипаж // Московский рабочий, 1964.