Джон Уайхёрст (англ.: John Whitehurst; 10 красавіка 1713, Чэршыр, Англія — 18 лютага 1788, Лондан) — англійская гадзіншчык і навуковец, які зрабіў значны навуковы ўклад у геалогію. Быў уплывовым членам «Lunar Society» Бірмінгема.
Уайхёрст нарадзіўся ў Конглентане ў сям’і Джона Уайхёрста-старэйшага[3]. Атрымаўшы нязначную адукацыю, ён пачынае вучыцца гадзіннікавай справе ў свайго бацькі, які ўхваляў стараннасць хлопчыка ў гэтым рамястве. У дваццаціаднагадовым узросце Уайхёрст наведаў Дублін, каб аглядзець дзіўнага механізму гадзіннік, пра які ён неаднаразова чуў. У 1772 ён вынайшаў «пульсуючы рухавік», водапад’ёмную прыладу, якая стала папярэднікам гідратараннай помпы[4].
Каля 1736 года Уайхёрст адкрыў уласны бізнес у Дэрбі, дзе неўзабаве набыў вялікую занятасць, вырабляючы складаныя дэталі для механізмаў. Акрамя іншых працаў, Уайхёрст-малодшы зрабіў гадзіннік для будынка муніцыпалітэта і ва ўдзячнасць за гэта 6 верасня 1737 года быў удастоены ганаровай пасады члена парламента ад гэтага горада. Таксама ён вырабляў тэрмометры, барометры і іншыя прылады, адначасова эксперыментуючы з гідратэхнічнымі механізмамі. У выпадку неабходнасці парады ў сферы механікі, пнеўматыкі ці гідраўлікі, з ім кансультаваліся амаль усе прадпрыемствы Дэрбішыра і навакольных графстваў.
У 1774 годзе Уайхёрст атрымаўся пасаду ў Лонданскім каралеўскім манетным двары. У 1775 без аніякага ўласнага хадайніцтва быў прызначаны на вышэйшую пасаду па рэкамендацыі герцага Ньюкастла[5]. Неўзабаве Уайхёрст пераехаў у Лондан, дзе астатак свайго жыцця займаўся навукай. Ягоны дом у Колт Кёрт на Фліт-стрыт (у мінулым належаў Джэймсу Фергусану) наведвалі многія іншыя выбітныя навукоўцы.
У 1778 г. Уайхёрст апублікаваў сваю тэорыю пра геалагічныя пласты ў працы «An Inquiry into the Original State and Formation of the Earth». Першапачатковай задумай кнігі, якая сфармавалася яшчэ падчас пражывання ў Дэрбі, з’яўлялася палягчэнне здабычы карысных мінералаў пад паверхняй Зямлі. Праз пастаянную даследчую працу здароўе навукоўца пачынае пагаршацца.
13 мая 1779 года Уайхёрст абраны сябрам Лонданскага каралеўскага таварыства і ў 1783 быў прызначаны даследчыкам вулканічных рэштак на поўначы Ірландыі. У 1784 годзе ён спраектаваў сістэму вентыляцыі для бальніцы Св. Томаса. У 1787 г. у Лондане апублікаваў кнігу «An Attempt towards obtaining invariable Measures of Length, Capacity, and Weight, from the Mensuration of Time».
9 студзеня 1745 году Уайхёрст ажаніўся з Элізабет Грэтан, дачкой Джорджа Грэтана. Пасля смерці Уайхёрста ў 1788 у яго доме на Фліт-стрыт, ён быў пахаваны побач з сваёй жонкай на могілках Св. Андрэя.
Некаторыя біёграфы сцвярджалі, што Уайхёрст быў прататыпам вобраза выкладчыка на карціне Джозэфа Райта «Філосаф, які тлумачыць мадэль Сонечнай сістэмы»[6].