Баянская царква (балг.: Боянска църква) — сярэдневяковая царква ў Балгарыі. Размешчана ў 8 км ад Сафіі, у сяле Баяна ля падножжа гор Віташа. У 1979 годзе ўключана ў пералік Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.
У X стагоддзі ў сяле Баяна была пабудавана першая невялікая царква, прысвечаная Мікалаю Цудатворцу і Святому Панцеляймону. У пачатку XIII стагоддзя па загадзе севастакратара Калаяна да гэтай царквы была прыбудавана новая двухпавярховая царква, упрыгожаная фрэскамі, які былі скончаны ў 1259 годзе. На адной з фрэсак захаваўся кцітарскі надпіс:
+взъдвиже сѧ ѽ земѧ и създа сѧ прѣчисты хра |
Па імені фундатара царква атрымала назву «Калаянава». У пачатку XIX стагоддзя ансамбль царквы быў завершаны трэцяй пабудовай. У наш час царква мае тры прыдзелы, якія ўзніклі з пералічаных прыбудоў.
Царква складаецца з пабудоў розных эпох. Усходняя частка ўяўляе сабой аднакупальную царква XI стагоддзя, якая мае ў плане форму роўнаканцовага крыжа з паўкруглай апсідай. Цэнтральная частка, т.зв. «Калаянава царква», — двухпавярховая пабудова XIII стагоддзя, першы паверх якой займае капліца і пахавальня балгарскіх баяраў, а другі паверх — непасрэдна царква. Фасад царквы дэкараваны керамічнай кафляй. Заходняя частка ўяўляе сабой прытвор, пабудаваны ў XIX стагоддзі і пазбаўлены якіх-небудзь упрыгожванняў. Усе пабудовы выкананы з цэглы.
З фрэскавага жывапісу ў цэрквы захаваліся:
Сцены царквы ўпрыгожваюць 240 асобных фігур і 89 кампазіцый (новазапаветныя сюжэты, эпізоды з жыція свяціцеля Мікалая). Фрэскавы цыкл царквы з’яўляецца адным з самых каштоўных збораў балгарскага сярэдневяковага сценапісу.
Жывапіс Баяны адносіцца да перыяду захопу Візантыйскай імперыі (арыенцір і крыніца мастацкай тэхнікі праваслаўнага свету) крыжакамі, што прывяло да росту значэння мясцовых мастацкіх школ. Пры ўсёй блізкасці да візантыйскага мастацкага кораня, роспісы Баяны адрозніваюць некаторая плоскаснасць, контурнасць, жорсткасць рысунка і пры гэтым — амаль вострая партрэтнасць твараў, ускладненасць шматлікімі адценнямі эмоцый — сур’ёзнасці, душэўнасці, мяккасці. Сярод гістарычных партрэтаў у царкве — выявы севастакратара Калаяна і яго жонкі Дзясіславы, цара Канстанціна Ціха і царыцы Ірыны (на паўночнай сцяне царквы). 18 сцэн у нартэксе малююць сюжэты з жыцця святога Мікалая Мірлікійскага.
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Баянская царква
Афіцыйны сайт (балг.)
Баянская ў імя свяціцеля Мікалая, архіепіскапа Міялікійскага, царква // Праваслаўная энцыклапедыя