Армянская вобласць (арм.: Հայկական մարզ) — адміністрацыйная адзінка Расійскай імперыі. Цэнтр — Эрывань.
Утворана вобласць Найвышэйшым указам ад 21 сакавіка 1828 года[2] на тэрыторыі былых Эрыванскага і Нахічэванскага ханстваў, што ўвайшлі ў склад Расійскай імперыі па Туркманчайскім мірным дагаворы. Некаторыя ўсходнія раёны плато, такія як Ахалкалакі, Лары, Газах і Нагорны Карабах былі выключаны з вобласці[3].
Армянская вобласць скасавана на падставе закона пра адміністрацыйную рэформу, зацверджанага імператарам Мікалаем I 10 красавіка 1840 года пад назвай «Установа для кіравання Закаўказскім краем»[4].
Да сярэдзіны XIV стагоддзя ва Усходняй Арменіі армяне складалі большасць. Толькі пасля шматлікіх паходаў Цімура, да канца XIV стагоддзя, гэтыя тэрыторыі робяцца пастаянным месцам рассялення цюркскіх плямён, а іслам ператвараецца ў дамінантную рэлігію. Для астатніх у рэгіёне армян гэта было пачаткам непасрэднага іншароднага кіравання[5].
У перыяд персідскага кіравання ва Усходняй Арменіі (1555—1828 гг.) улады праводзілі палітыку гвалтоўнай дэпартацыі мясцовых армян углыб Персіі і, наадварот, актыўна засялялі армянскія вобласці ў Закаўказзі мусульманамі[6].
Толькі ў 1605 годзе, з тэрыторый Эрыванскай і Нахічэванскай правінцый, углыб Персіі былі дэпартаваны звыш 250,000 армян[7]. Гэта прывяло да значнага ўдару па дэмаграфічным становішчы армян у рэгіёне[8][7]. Апроч актаў дэпартацый, мела месца добраахвотная эміграцыя армян на іншыя, больш бяспечныя месцы, дзе не так моцна прасочвалася персідская гегемонія.
Так, у 1795 годзе, з Эрыванскай правінцыі толькі ў Грузію, пайшлі 20 000 армян[9].
Цягам папярэдніх стагоддзяў шыранне мусульманскага насельніцтва ліквідавала хрысціянскую перавагу. Так, на момант фармавання вобласці армяне ледзь складалі траціну насельніцтва[3].
Усе дакументы, далучныя да працэсу армянскай іміграцыі, даюць зразумець, што па палітычных, эканамічных і вайсковых прычынах расійскі ўрад наважна заклікаў армян перасяліцца ў створаную правінцыю, і, асабліва, раён Ерэвана[9].
Ужо ў 1838 годзе, пасля прытоку імігрантаў з Персіі і Турцыі, армяне складалі палову ад 165,000 жыхароў правінцыі. Сюды таксама пераязджалі армяне з іншых частак Закаўказзя, але асноўнай крыніцай павелічэння армянскага насельніцтва заставаўся пастаянны паток уцекачоў з Турцыі[3].
Праект герба для Армянскай вобласці прапанаваў па сваёй ініцыятыве прэзідэнт Расійскай Акадэміі навук і Акадэміі мастацтваў А. Аленін. Пасля невялікіх дапрацовак Мікалай I 27 лютага 1833 г. зацвердзіў яго малюнак герба:
«На стратным шчыце ў сярэдзіне галоўнага адлюстраваны на блакітнай падлозе серабрысты, снежны верх гары Арарата, у серабрыстых жа аблоках; на вяршыні гары каўчэг, увесь залаты. У ніжнім аддзяленні агульны герб прымае выгляд напалову падзеленага шчыта, у адной частцы, направа, у чырвоным полі бачна старажытная карона армянскіх цароў. Карона ўся залатая, мае зорку срэбную і абсыпана перламі, павязка ж і падкладка блакітныя. У іншай частцы, налева, у зялёным полі адлюстравана царква Эчміядзінская, уся срэбная, часткі і крыжы залатыя. У верхнім аддзяленні герба ў залатой падлозе пададзены расійскі арол, які трымае як накладны шчыт, гэтак і абодва ніжнія падзелы агульнага шчыта. Над усім гербам пастаўлена імператарская карона».
Багатая сімволіка «гаваркога» герба. Цэнтральную фігуру герба складае гара Арарат з Ноевым каўчэгам. Армянская карона сімвалізуе былую веліч Арменіі. Эчміядзін — адзін з першых у свеце хрысціянскіх храмаў — паказвае старажытныя вытокі армянскага царства, кажа пра веравызнанне армян. Далучаная да Расіі «сілай расійскай імператарскай зброі» Арменія з гэтага часу павінна помніць пра заступніцтва Расіі, таму на яе гербе мы бачым атрыбуты самадзяржаўнай Расіі: двухгаловага арла і імператарскую карону. Думаецца, што пры складанні малюнка герба А. Аленін не гэтак трымаўся правілаў геральдыкі, як выяўляў ідэалогію самадзяржаўя. Гісторыя стварэння герба Армянскай вобласці яшчэ раз пацвярджае, што вобласці фармальна былі дадзены некаторыя прывілеі, бо толькі ў гэтым выпадку пры складанні тэрытарыяльнага герба старанна правяралі, ці быў раней герб, кім падараваны, а ў выпадку яго адсутнасці складалі новы герб з улікам гістарычнага мінулага краю, яго традыцый і асаблівасцей[10].
The Armenian oblast was only 8,000 square miles in area, but it included the fertile Araxes Valley and much of the Ararat Plain
Исмаил так и не преуспел в своих попытках ослабить власть кызыл-башских эмиров, которые безраздельно господствовали в Сефевидском государстве. По сути дела, весь Иран и прочие страны, непосредственно подчиненные кызылбашам, были разделены между главами тех или иных «племен» на владения улька. Кроме того, обширные территории передавались в пользование воинам, членам* этих «племен». С таких территорий старое население, как правило, изгонялось. Так происходило в Армении и некоторых других областях. 7. 1 2 Джордж Бурнуцян. Раздзел «Eastern Armenia from the Seventeenth Century to Russian Annexation» у кнізе «The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century». Пад рэдакцыяй Р. Аванісяна. Стар. 96: Арыгінальны тэкст (англ.)
By the end of the eighteenth century, the Armenian population of the territory had shrunk considerably. Centuries of warfare and invasions combined with the tyranny of local khans had forced the emigration of the Armenians. It is probable the until the seventeenth century, the Armenians still maintained a majority in Eastern Armenia, but the forced relocation of some 250,000 Armenians by Shah Abbas and the numerous exoduses described in this chapter had reduced the Armenian population considerably. 8. ↑ А. Новосельцев, В. Пашуто, Л. Черепнин. Пути развития феодализма. — М.: Наука, 1972. — С. 47.: Арыгінальны тэкст (руск.)
А затем началось сельджукское нашествие. Оно нанесло первый катастрофический удар по армянскому этносу. Часть Васпуракана, Гохтн, и, наконец, Сюник стали объектом захвата сельджуков в первую очередь. В результате резкой и достаточно фанатичной политики сельджукских владык, в политических целях принявших ислам и ставших его очередным „оплотом“, армянское население вынуждено было покидать родную землю и эмигрировать на север в пределы Грузии и особенно в Киликию.
Сражение при Манцикерте (Маназкерте) привело к окончательной потере Армении Византией. Теперь центрами армянской политической и культурной жизни стали Киликия и Албания. Эта последняя в XII—XIII вв. была тесно связана с Грузией и порой от неё зависела. В последующие века процесс этнических изменений продолжался, пока «метс сюргюн» («великое изгнание») — армяно-тюркское) Аббаса I в начале XVII в. не привело к резкому сокращению армянского населения Восточной Армении.
9. 1 2 Джордж Бурнуцян. «The Politics of Demography: Misuse of Sources on the Armenian Population of Mountainous Karabakh Архівавана 19 жніўня 2010 года.»:
Арыгінальны тэкст (англ.)
All documents relating to the Armenian immigration make it clear that Russia, for political, military, and economic reasons, strongly encouraged the Armenians to settle in the newly-established Armenian province, especially the region of Erevan, which between 1795 and 1827 had lost some 20,000 Armenians who had immigrated to Georgia. 10. ↑ М. ЦУГУНЯН К ИСТОРИИ СОЗДАНИЯ ГЕРБА АРМЯНСКОЙ ОБЛАСТИ (нявызн.) (недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 4 сакавіка 2016. Праверана 28 лістапада 2018.
Тэмы гэтай старонкі (5):