wd wp Пошук:
    ⬜

    Шатрандж

    Персідскі набор для гульні ў шатрандж (фрытавы фарфор(руск.) бел.), XII стагоддзе. З калекцыі Метраполітэн-музея.

    Шатрандж (перс.: شطْرَ ذْڿ/šātranj) — настольная лагічная гульня для двух гульцоў, патомак чатурангі і непасрэдны папярэднік шахмат.

    Правілы гульні

    Дошка і фігуры

    Шатрандж: адна з двух магчымых пачатковых кампазіцый

    У шатрандж гулялі на квадратнай дошцы памерам 8×8 палей, аналагічнай шахматнай. У гульне ўдзельнічалі два гульца, кожны з каторых меў па аднаму камплекту фігур свайго колера (чорныя і белыя). У камплект уваходзяць: кароль, ферзь, два слана, два каня, дзьве ладдзі, восем пешак. У пачатку партыі фігуры размяшчаюцца ў супрацьлеглых баках дошкі, поўнасцю аналагічна класічным шахматам за выключэннем таго, што каралей і ферзей можна было памяняць месцамі (але каралі і ферзі ў любым выпадку павінны былі стаяць адзін насупраць другога).

    Парадак хадоў

    Першы ход робіць гулец, які гуляе белымі фігурамі. Потым хады робяцца па чарзе. Прапускаць хады нельга. Кожны ход складаецца з перамяшчэння ў адпаведнасці з правіламі адной з фігур. Фігура можа быць пастаўлена на пустое поле дошкі ці на поле, занятае фігурай праціўніка. У другім выпадку фігура праціўніка лічыцца ўзятай, здымаецца з дошкі і больш у гульні не ўдзельнічае.

    Мэта гульні

    Перамагае гулец, які аб’явіў мат каралю праціўніка ці паставіў яго ў становішча пата(руск.) бел.. Акрамя таго, гулец аб’яўляецца пераможцам у выпадку ўзяцця апошняй фігуры праціўніка (пакідаючы яго з голым каралём), у асобных правілах шатранджа магла была быць абвешчана нічыя, калі праціўнік у адказ таксама браў апошнюю фігуру).

    Правілы хода фігур

    Як у сучасных шахматах ходзяць:

    Адрозненні ад сучасных шахмат:

    Ракіроўка караля і ладдзі не была дазволене (з’явілася ў больш позніх правілах шахмат).

    Гісторыя

    Табія «Амульджанах»/«Альмуджанах» («крылатае», «хуткае»)

    Шатрандж сфармаваўся ў VII—VII стагоддзях на арабскім Усходзе, як зменены варыянт чатурангі, прыйшэдшай з Індыі.

    Ужо ў IX стагоддзі гульня была выключна папулярнай у Сярэдняй Азіі. У шатрандж гулялі прадстаўнікі ўсіх сацыяльных слаёў. Існавалі прызнаныя майстры гульні, мелася ўласная іерархія класаў гульцоў. Актыўна развівалася тэорыя. Выходзілі кнігі, якія навучалі мастацтву шатранджа. Карысталіся папулярнасцью мансубы(руск.) бел. (задачы з накіраванай галоўным чынам на хуткую перамогу камбінацыяй). Захаваліся «шахматныя легенды», у якіх драматычная гісторыя (напрыклад, гульца, які ставіў на кон нешта апошняе, асабліва каштоўнае, і аказваўся ў становішчы, якое выглядала безнадзейным) спалучалася з задачай, рашэнне якой звычайна дасягалася нечаканай і прыгожай камібнацыяй (гл. напрыклад, Мат Дыларам(руск.) бел.).

    Невашы Лал (?). Прыдворня дамы, якія гуляюць у шахматы(руск.) бел., 1780—1800

    Арганічны недахоп шатранджа — надахоп дынамізму, асабліва ў дэбюце, выкліканы слабасцю атрыманых ад чатурангі фігур. У пачатку партыі гульцы маглі доўгі час рабіць хады, не ўступаючы ў сутыкненне з праціўнікам. Каб ажывіць гульню, арабскія майстры пачалі выкарыстоўваць табіі(руск.) бел. — штучна сфармаваныя ўмоўныя пазіцыі, звычайна больш-маньш сіметрычныя, у якіх шансы гульцоў былі як і ў пачатковай пазіцыі партыі, прыкладна роўнымі. Па дамоўленнасці гульцы пачыналі партыю не з зыходнай пазіцыі, а з адной з табій, каб было можна адразу перайсці да актыўным дзеянням. Табіі былі распаўсюджаны паўсюль, прымяняліся вельмі шырока, аб чым гаворыць такі факт: калі ў кнігах прыводзіліся фрагменты з партый, якія граліся з пачатковай пазіцыі, без табій, гэта заўсёды адзначалася асобна.

    Існавала дастаткова цікавая форма гульні ў шатрандж: майстар распрацоваў пазіцыю і прапаноўваў жадаючым зыграць з нім з гэтай пазіцыі на стаўку, прычым праціўніку прапаноўвалася самому абраць, якім колерам гуляць. Для такіх гульняў распрацоваліся пазіцыі, у якіх, на першы погляд, адзін з бакоў меў сур’ёзную перавагу, але, гэтая перавага магла быць зведзена на нішто якім-небудзь нечаканым ходам.

    У IX стагоддзі, у перыяд заваявання арабамі Іспаніі, шатрандж папаў у Заходнюю Еўропу, дзе і пераўтварыўся ў сучасныя шахматы. Тады ж, ці некалькі раней, праз Сярэднюю Азію гульня папала на Русь, ужо пад сучаснай назвай «шахматы», якая была перанята ў персаў і таджыкаў.

    Шатрандж захоўваў папулярнасць у XVIII—XIX стагоддзях, хаця ў Індыю ўжо праніклі еўрапейскія шахматы. На карціне мастака Невашы Лала «Прыдворныя дамы, якія гуляюць у шахматы(руск.) бел.», персанажы гуляюць у шатрандж з дапамогай камплекта вырабленых у Еўропе шахматных фігур.

    Гістарычыня варыянты шатранджа

    Гл. таксама

    Зноскі

    1. ↑ Shatrandj Kamil I на сайце The Chess Variant Pages
    2. ↑ Shatranj Kamil II на сайце The Chess Variant Pages
    3. ↑ Citadel chess - Shatrandj al-husun на сайце The Chess Variant Pages
    4. ↑ Oblong chess на сайце The Chess Variant Pages
    5. ↑ Тэорыя візантыйскіх шахмат(недаступная спасылка) на сайце The Chess Variant Pages
    6. ↑ Four seasons chess на сайце The Chess Variant Pages
    7. ↑ Шахматы Тамерлана на сайце The Chess Variant Pages
    8. ↑ Courier chess на сайце The Chess Variant Pages

    Літаратура

    Спасылкі

    Тэмы гэтай старонкі (7):
    Катэгорыя·Варыянты шахмат
    Катэгорыя·Шатрандж
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Запыты на пераклад з рускай
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Артыкулы з непрацоўнымі спасылкамі
    Катэгорыя·Артыкулы з дубліраванымі параметрамі шаблонаў
    Катэгорыя·Настольныя гульні
    Катэгорыя·Шахматная кампазіцыя