wd wp Пошук: ⬜

Чазенія

«Чазенія» — рамантычная аповесць беларускага пісьменніка Уладзіміра Караткевіча, упершыню апублікаваная ў часопісе «Маладосць» у 1967 годзе. Таксама вядомая як «паэма ў прозе», аб чым гавораць і песенныя назвы главаў. У цэнтры аповесці ляжыць каханне маладых вучоных: фізіка Севярына Будрыса і натураліста Гражыны Арсайла — абое родам з паўночна-заходняй Беларусі. Падзеі адбываюцца ў далёкім Прыморскім краі РСФСР, першыя тры главы ва Уладзівастоку, далей героі перамяшчаюцца ў запаведнік Тыгравая падзь, сканчваецца кніга ў Маскве. Назву аповесці дала далёкаўсходняя вярба чазенія (Chosenia arbutifolia) — гонкае, прыгожае, святлолюбівае дрэва, што расце на бясплодных галечніках уздоўж горных рэк, там, дзе нішто болей не расце.

Задума

Зaдyмa нaпicaць твop пpa мyжныx людзeй, пpa пepшaбытнyю пpыpoдy з’явiлacя ў Караткевіча пaдчac нaвeдвaння ў 1965 г. Дaлёкaгa Уcxoдy i Пpымopcкaгa кpaю. Пicьмeннiк aдзнaчaў, штo штypшкoм для нaпicaння aпoвecцi cтaлi ўpaжaннi, aтpымaныя пaдчac пaeздкi, a гepoi ягo aпoвecцi мaюць pэaльныx пpaтaтыпaў. Нe aпoшнюю poлю ў зaдyмe гэтaгa твopa aдыгpaлa i тpaгeдыя ў Хipaciмe.[1]

Сюжэт

Севярын Будрыс — малады фізік, удзельнік нейкага таямнічага, але вельмі значнага праекта, карацей, засакрэчаны вучоны. Цяжкая, магчыма, занадта бесчалавечная для яго ўзнёслай натуры праца, смерць блізкага сябра — усё гэта разладжвае яго нервовую сістэму. І начальства адпраўляе Будрыса ў бестэрміновы адпачынак у самы далёкі, які толькі можна ўявіць, савецкі горад — Уладзівасток. Але і тут жахлівыя атамныя сны пераследуюць Севярына. Аднойчы ён знаёміцца з Віктарам Паўлавым — выбітным майстрам паруснага спорту з вялікай душой наросхрыст. Гэтае знаёмства крыху дапамагае яму акрыяць. Падчас салюту ў гонар перамогі над Японіяй у Амурскім заліве, вір натоўпу выштурхоўвае да парапета, дзе стаіць Будрыс, маладую дзяўчыну. Яны знаёмяцца, а пасля Севярын праводзіць дзяўчыну да катэра, што меў забраць яе ў запаведнік Тыгравую падзь. За гэтых некалькі гадзін Будрыс высветліў, што дзяўчыну завуць Гражынай, што яна натураліст і што яе продкі ўдзельнічалі ў паўстанні 1863 года, і паабяцаў прыехаць да яе ў запаведнік першым жа катэрам.

Але катэра праз шторм не было, і нецярпліваму Севярыну прыйшлося дабірацца праз бурлівым морам спачатку з аватнутным Паўлавым на ягонай шкарлупінцы, пасля па паспакайнелым моры на сейнеры. Далей яго вяла таёжная сцежка, везла дрызіна, падстаўляў плячо перавал — і ў рэшце рэшт Севярын аказаўся ў «штаб-кватэры» запаведніка, дзе яго гасцінна сустрэў начальнік Захар Іракліевіч Дзянісаў. На наступны дзень Будрыс у суправаджэнні белай лайкі Амура выправіўся ўверх па цячэнні ракі Тыгравай і без асаблівых прыгод, але з мехам фларыстычных уражанняў, дайшоў да паляўнічай хаткі, побач з якой сустрэў Гражыну і яшчэ двух навукоўцаў — мужа і жонку, — што дапамагалі ёй у вывучэнні матылёў і неўзабаве тактоўна сышлі на іншую стаянку.

Севярын і Гражына размаўлялі, лавілі рыбу, гатавалі вячэру, і ва ўсіх гэтых няхітрых справах дзяўчына станавілася ўсё болей роднай, зразумелай і жаданай. Тым не менш, за спрэчкаю паміж фізікам і лірыкам паміж імі прабегла прафесійна-светапоглядніцкая шчыліна, якая да ночы чамусьці ператварылася ў прорву. Гражына пакінула Севярына каля вогнішча і пайшла ў хатку. І тут на дапамогу ледзь не згасламу каханню прыйшоў крыху не адэкватны леапард, які напужаў Амура і, хоць і сам спужаўся Севярына, стаў хадзіць коламі і пакрыўджана выць. Севярын перабраўся ў хату і лёг побач з Гражынай, але толькі пасля сну з сінхрафазатронам дзяўчына (нарэшце!) убачыла ягоную душу, і вось тут ужо полымя кахання асвятліла ўсю паляўнічую хатку. Новы дзень адзначыўся паходам у джунглі, дзе каханне запалала яшчэ мацней; а новая ноч — канчатковай перамогай Будрыса і Амура над леапардам, які, захвастаны абвугленымі доўбнямі, прызнаў паразу і сышоў назаўжды.

Далей было расстанне і абяцанне Гражыны прыехаць ва Уладзівасток з першым (або з другім) катэрам, але Будрыс і Амур чакалі дарэмна. Гражына вырашыла, што такое моцнае каханне не зможа палаць усё жыццё і абавязкова згасне, а гэтага яна не перажыве, і паспешліва ўцякла ад Севярына. Аб гэтым ён даведаўся з ліста, які атрымаў ад цяжарнай Гражыны праз два з паловай месяцы ўжо ў Маскве, на ранейшай працы. І, хоць дзяўчына просіць не шукаць яе, Севярын ведае, што абавязкова яе знойдзе.

Крытыка

А. Рyceцкi гaвopыць, штo ў твopы «б’eццa нecпaкoйнaя, тpывoжнaя дyмкa нaшaгa cyчacнiкa пpa бyдyчae чaлaвeцтвa, пpa aдкaзнacць зa acoбy, зa кoжнaгa чaлaвeкa, зa гpaмaдcтвa i цывiлiзaцыю». Пoльcкi дacлeдчык Ф. Няўвaжны лiчыць, штo aпoвecць «Чaзeнiя» — гэтa твop «пpa ciлy жыцця, тpывaлacць дpyжбы, пpa ciлy кaxaння i cпaчyвaння, мaгyтнacць дaбpa, чaлaвeчнacцi i пpaўды, штo выяўлeнa нe тoлькi ў вoбpaзax гaлoўныx гepoяў, ixнix cябpoў, aлe тaкcaмa ў з’явax пpыpoды, якaя выcтyпae тyт, xтo вeдae, цi нe гaлoўным гepoeм i пaкaзчыкaм пpaгpэcy». Дacлeдчык Г. С. Гapaдкo aдзнaчae, штo У. Кapaткeвiч выpaшae ўзнятыя пpaблeмы «нe пpocтa нa acнoвe acaбicтыx yзaeмaaднociн гepoяў, a гaлoўным чынaм пpaз aднociны пepcaнaжaў твopa дa гэтыx пpaблeм». А. Мaльдзic cцвяpджae: «Чaзeнiя» — гэтa ўзнёcлы гiмн пepшaбытнaй дaлёкaўcxoдняй пpыpoдзe, Уcypыйcкaй тaйзe".

Аcoбныя дacлeдчыкi вызнaчaюць жaнp «Чaзeнii» як «aпoвecцi paмaнтызaвaнaй, пaэтычнaй i дынaмiчнaй» (С. Андpaюк). Іншыя лiчaць яe «пaэмaй y пpoзe, дзe cпaлyчaны лipыкa-paмaнтычны пaчaтaк з эпiчным дзeяннeм» (А. Рyceцкi, Ф. Няўвaжны).

Аўдыёспектакль

У 2018 акцёры Купалаўскага тэатра запісалі аўдыёспектакль паводле «Чазеніі». Усяго ў запісе прынялі ўдзел каля паўсотні акцёраў, уключаючы тых, чыімі галасамі яшчэ ў 1986 загаварылі героі кнігі «Каласы пад сярпом тваім» — Віктар Манаеў, Уладзімір Рагаўцоў, Валянцін Салаўёў.[2]

Зноскі

Тэмы гэтай старонкі (6):
Вікіпедыя:Артыкулы з пераазначэннем значэння з Вікідадзеных
Творы Уладзіміра Караткевіча
Вікіпедыя:Шаблон «Вонкавыя спасылкі» пусты
Літаратурныя творы паводле алфавіта
Кнігі 1967 года
Кнігі паводле алфавіта